Osmanlı Ayanlık Devri’nde Milli Keleş Abdi Hanedanı

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 2, 284 - 313, 30.11.2023

Ercan Gümüş

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1352532

Öz

Osmanlı Devleti’nin taşra lehine yetkilerini devrettiği ayanlık döneminde konargöçer (koçer) yapısıyla büyümeye başlayan Milan kabileler konfederasyonunun liderliğini üstlenen Keleş Abdi hanesi, bu çalışmanın ana konusudur. Haneye adını veren Keleş Abdi ve ardıllarının Osmanlı Devleti ve temsilcileriyle ittifak ve rekabet halindeki gelgitli ilişkisi 18. yüzyıl başından itibaren arşivlerdeki çeşitli türden belgelerden tespit edilebilmektedir.
Çalışma sözlü kültürde yer edinmesine karşın hakkında derli toplu malumata sahip olunamayan mitik Keleş Abdi figürüyle başlayıp, onun adıyla anılan hanenin Mardin-Diyarbekir ve Rakka üçgeninde güçlü bir hanedana dönüşmesinin zeminini sağlayan sosyo-ekonomik dönüşüm ile bu hanedanın ilk önemli liderleri olan Bişar Paşa, Mahmud Bey ve Timur Paşa dönemlerine değinmektedir. Bu meyanda aşiretin yaşam sahasında gözlemlenen büyük bir beşeri değişim ele alınmıştır. Bu değişim yerleşik yaşamın kıtlık, salgın hastalık ve talana açık olmak gibi öngörülemez tehditlerinden korunmak için ibtidai olmasına karşın korunaklı bir yaşam sunan yarı yerleşik konargöçerleşme sürecine sığınmaktır. 18. yüzyılda Milli Aşireti’ni oluşturan kabileler bu hayat tarzında Osmanlı Devleti’nin idari nizamına uygun yeni bir güç olarak belirirken buna aracılık eden Keleş Abdi ve ardılları Osmanlı tarihi araştırmaları için uygun bir araştırma konusu olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Keleş Abdi, ayan, konargöçer, Milli Aşireti

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BOA, A.DVNSMHM.d. 5-17, H.02.01.973/29 Ağustos 1565.
• BOA, A.DVNSMHM.d, 37-2801, H. 9.04.987/5 Haziran 1579.
• BOA, A.DVNSMHM.d. 56-321, H. 16.11.993/M. 9 Kasım 1585.
• BOA. İE. HAT. 2-199, H. 10.10.1077/M. 5 Nisan 1667.
• BOA, AE.SAMD.III,11/1031, 29 Z 1136/18.09.1724.
• BOA, AE.SAMD.III,9/850, 29.12.1137/8 Eylül 1725.
• BOA, A.DVNSMHM.d., 134-1290/1291/1292/1293 numaralı hükümler, 10.08.1140/22 Mart 1728.
• BOA, A.DVNSMHM.d., 135-919/920/921 numaralı hükümler, 20.07.1141/19 Şubat 1729.
• BOA, A. DVNSMHM.d. 135-911, 10.07.1141/6 Mayıs 1729.
• BOA, A.DVNSMHM.d., 136-1649, 20.09.1143/29 Mart 1731.
• BOA, AE.SMHD.I., 78-5200, 30.02.1164/28 Ocak 1751.
• BOA, C.ML., 509-20727, 29 Safer 1165/17 Ocak 1752.
• BOA, C. ZB, 30-1482, 24 Safer 1168/10.12.1754.
• BOA, AE. SOSM.III, 6-350, H.10.03.1169/14 Aralık 1755.
• BOA, C.DH.270-13466,15.05.1169/16 Şubat 1756.
• BOA., A.DVNSMHM.d.,162- 94, Evasıt-ı Safer 1174/01-10.10.1760.
• BOA, A. DVNSMHM.d., 135-120.
• MAD.d.., 9935; 28.12.1147/21 Mayıs 1735.