Şi'ra Muweşşeh ya Şêx Tahirê Şûşî û Hunerên Nuh Yên Edebî

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 459 - 477, 27.11.2024

Nurettin Ertekin

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1526165

Öz

Carînan şair di şi’rên xwe de berê xwe didin hinek hunerên edebî ku bi wê şêwe û bi wê cureyê di şi’rên şa‘irên dîtir de nayêne dîtin. Şi’rên muweşşeh jî yek ji wan hunerên edebî ye ku ji teref kêm şa‘iran ve hatiye bikaranîn. Muweşşeh ji ber ku weke şi’ra akrostîş dihê bilêvkirin, bes weke ji herfên serê misrayan derxistina navan dihê famkirin. Lê di mînakên edebiyata klasîk de sûdwergirtina ji herfên şi’rê cureyeke muweşşehê ye û jî muweşşehên dîtbarî yên weke di şiklên balindeyan û daran, muweşşehên çargoşe û grover jî sûd hatiye wergirtin. Ev xebat şi’ra muweşşeha a Şêx Tahirê Şûşî ya bi navê "Mûma Dilî" vedikolîne. Li ser vê, pirsa xebatê ev e; di edebiyata Kurdî ya Klasîk de zêdahî li cureyên şi’ra muweşşeh bûye an nebûye û şa‘irên edebiyata Kurdî ya klasîk hunerên edebî ava kirine an nekirine. Rêbaza xebatê lêgerîna lîteratorê ye û çerçoweya xebatê bi şi’ra muweşşeh a bi navê "Mûma Dilî" ya Şêx Tahirê Şûşî hatiye sînordarkirin. Di encamê de hate dîtin ku; şi’ra Şêx Tahirê Şûşî ya bi navê "Mûma Dilî" cureyeke nuh ya şi’ra muweşşehê ye û di vê şi’rê de hinek hunerên edebî hatine bikaranîn ku di berhemên rewanbêjîyê de kêm dihên dîtin an nayên dîtin.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Kurdî ya Klasîk, Şi’r, Muweşşeh, Mulemme’, Hunerên Edebî, Şêx Tahirê Şûşî, Mûma Dilî

Kaynakça

• ‘Usman, M. B. (2004). el-Murşidu’l- wafî fi’l ‘Urûdî we’l -qewafî. Beyrût-Lubnan: Daru’l Kutûbi’l ‘Ilmîyye.
• Aydın, M. (2018). Arap Dili Belagatında Bedi' İlmi ve Sanatları. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Dad, S. (1385). Ferhengê Istilahatê Edebî. Tehran: Întîşaratê Murwarîd.
• Değirmençay, V. (1998). Tevşîhât. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Değirmençay, V. (2014). Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebi. Ankara: Aktif Yayınevi.
• Dihxuda, ‘E. E. (1377). Loxetnameê Dihxuda. Tehran: Danişgahê Tehran.
• Doskî, M. Î. (1989). Pênc Hozan di Destxeteka Pir Beha Da. Rewşenbîrê Nuyê, Jimare 124, 72-83.
• el-Şûşî, H. T. (2022). eş-Şeyx Tahir Şûşî ve Tewsîqatihî El-medûnetî 'Ela Mextûtatihî. El-Mecelletu'l-'Ilmîyyetî lî Camî'etî Cîhan-Es-Suleymanîye, 298-319.
• el-Şûşî, H. T. (213). Feqetiya Şêx Tahirê Şûşî Li Mizgeftan û Berhemekê Berçav. Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslâmî İlimler (Uluslararası Sempozyum) (s. 646-677). Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.
• er-Razî, Ş. M. (1388). el-Mu’cem Fî Me’ayîrî Eş’ari’l-‘Ecem. Tehran: Neşrê ‘Ilim.
• Ertekin&Yıldız, M. Z. (2022). Govenda Zimanan; Mulemme'. Van: Lorya.
• eş-Şertûnî, S. E. (1403). Eqrebu’l-mevârid. Qûm-Îran: Mektebetû Ayetu’l-lahi’l- ‘uzma el-mur’esî en-necefî.
• Fesayî, M. R. (1380). Enwa’ê Şi’rê Farsî. Şîraz: Întîşaratê Nuwêd.
• Hacımüftüoğlu, N. (2024, 25 07). Bedi'. TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/bedi--belagat
• Humayî, C. (1373). Funûnê Belaxet û Sina’atê Edebî. Qûm, Îran: Çapxaneê Stare.
• Kedkenî, M. R. (1372). Suwerê Xeyal Der Şi'rê Farsî. Tehran: Întîşaratê Agah.
• Kedkenî, M. R. (1391). Musîkiyê Şi'r. Tehran: Agah.
• Me'în, M. (1381). Ferhengê Me'în. Tehran: Întîşaratê Adîna.
• Nûzerî, E. (1395). Nigahî be Berresiyê Arayeê Tekrar Der Şi'rê Qeyser Emînpûr. Mecmû'eê Meqalatê Yazdehemîn Humayişê Beynel Mîlelî (s. 1925-1941). Gîlan: Danişgahê Gîlan.
• Sadiqzade, M. (1390). Berresiyê Karbordê Enwa'ê Tekrar Der Eş'arê Gulçîn Me'anî. Fesilnameê Tehqîqatê Te'lîmî û Xinayîyê Zeban û Edebê Farsî Danişgahê Azad Îslam, 61-84.
• Salih, B. A. (2021). Şêx Tahirê Şoşî (1917-1962) Di Edebiyata Kurdî de. Teza Lîsansa Bilind Neçapbûyî. Van: Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê Enstituya Zimanên Zindî Makezanista Çand û Zimanê Kurdî.
• Saraç, Y. (2017). Klasîk Edebiyat Bilgisi; Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: Gökkubbe.
• Sebzwarî, K. M. (1396). Bedayî’u’l-efkar Fî Senayî’i’l-eş’ar. Tehran: Neşrê Merkez.
• Şemîsa, S. (1368). Nîgahî Taze be Bedi’. Tehran: Întîşaratê Firdews.
• Şemîsa, S. (1385). Seyrê Xezel Der Şi'rê Farsî. Tehran: Întîşaratê Firdews.
• Şemîsa, S. (1374). Seyrê Rûba'î Der Şi'rê Farsî. Tehran: Întîşaratê Firdews.
• Talibî&Ferzende, E. B. (1396). Berresiyê Enwa'ê Tekrar Karkirdhayê An Der Wîs û Ramîn. Neşrîyeyê Finûnê Edebî, Dewre: 9,Şomare: 3, Peyapey: 20, 27-42.
• Tural, H. (2011). Arap Edebiyâtında Arûz. İstanbul : Ensar Yayınları.
• Wetwat, R. (1362). Hedaîqu’s-sihr fî deqaîqi’ş-şi’r, Musehhih: ‘Ebas Îqbal. Tehran: Kutupxaneê Tehûrî.
• Ye’qûb, E. B. (1411). el-Mu’cemu’l-mufessel fî ‘ilmi’l-‘erûz ve’l-kâfiye ve funûni’ş-şi’r. Beyrût: Daru'l-Kutûbu'l-'Ilmîyye.
• Zerrînkûb, 'E. (1361). Neqdê Edebî. Tehran: Emîr Kebîr.