Türkiye’de Cinsiyet Eşitliği Söylemi ve Uygulamaları: Karşılaştırmalı Analiz

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 18, 30.06.2021

Tuğçe Artar , Ayşe Tekdal Fildiş

Öz

Tarihsel süreç boyunca ataerkil yapı etkisiyle ikincil konumda olan kadınlar, günümüzde halen cinsiyetçi algıya ve onun yarattığı toplumsal baskıya karşı mücadelelerini sürdürmektedirler. Ülkemizde toplumsal cinsiyet algısı, karşımıza kadına karşı şiddet, namusun kadına atfı, namus cinayetleri, cam tavan, ücret eşitsizliği gibi çeşitli şekillerde çıkmaktadır. Toplumu dolaylı ya da doğrudan etkileme yetisine sahip medyanın benimsediği cinsiyetçi & eril dil bu algının pekişmesine hatta içselleştirilmesine olanak tanımaktadır. Oysaki medyanın, cinsiyetçi ayrımın önlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına ilişkin sorumluluk taşıdığı göz ardı edilmemelidir. Bu çalışmada; Türkiye’deki ve medyadaki cinsiyetçi algı söylem analizi yöntemiyle incelenmiş olup Küresel Cinsiyet Farkı Endeksi’nde(2020) başta gelen sırasıyla İzlanda, Norveç, Finlandiya ve İsveç ile Türkiye’nin cinsiyet eşitliği adına yapmış olduğu kanun ve uygulamalar döküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. Mevzuat karşılaştırması sonucu benzer politikaların benimsendiği gözlemlenmiştir. Buradan hareketle çalışmanın amacını oluşturan; Türkiye’de cinsiyet eşitliğine yönelik mevzuatın varlığına karşın uygulamada (pratikte) yeterli verimin alınamayışı ile ülkemizde cinsiyet eşitliği adına istenilen yolun kat edilememe sebepleri analiz edilmiştir. Ülkemiz batı kesiminde mevcut yarı kapitalist modelin modern kapitalist modele evrilememiş olması ile doğuda feodal ilişkilerin tasfiye edilememesi ve moderniteye entegre olunamayışı nedenler olarak saptanmıştır. Sonuç olarak ülkemizdeki cinsiyetçi söylem ve pratiklere çözüm yolunda öncelikle yarı kapitalist - prekapital ekonomik ilişkilerin çözüme kavuşturulması gerekliliği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ataerkil gelenek, feodal ilişkiler, medyada cinsiyetçilik, toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Abu-Odeh, L. (2018). Arap Toplumlarında Namus Cinayetlerinin ve Toplumsal Cinsiyetin İnşası. T. Güney (ed.), Müslüman toplumlarda kadın ve cinsellik(E. Salman, Çev.) (ss. 243-265). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadın erkek eşitliği ve toplumsal cinsiyet eğitimleri. Erişim adresi (18 Şubat 2020): https://www.ailevecalisma.gov.tr/ksgm/faaliyetler/egitimler/
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2012).Ailenin korunması ve kadına karşı şiddetin önlenmesine dair kanun. Erişim adresi: (18 Şubat 2020): https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6284.pdf
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2018). Kadının güçlenmesi strateji belgesi ve eylem planı.Erişim adresi (18 Şubat 2020):https://ailevecalisma.gov.tr/media/6315/kadının-gueçlenmesi-strajesi-belgesi-ve-eylem-planı-2018-2023.pdf
• Akınerdem, F. (2016). Türkiye medyasında kadınların temsili. Erişim adresi (15 Mart 2020):https://hrantdink.org/attachments/article/457/Turkiye-Medyasinda-Kadinlarin-Temsili.pdf
• Aksoyer, A. (2020). 4 kişilik kadın hırsızlık çetesi yakalandı. Erişim adresi (10 Mart 2020): https://www.hurriyet.com.tr/gundem/4-kisilik-kadin-hirsizlik-cetesi-yakalandi-41454980
• Altun, D. (2016). Toplumsal Cinsiyetin Ana Akımlaştırılması Politikası: Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme. D.B. Çiftçi (Ed.), Sosyal politikanın cinsiyet halleri - toplumsal cinsiyet ve sosyal hizmet (ss. 185-213). Ankara: Nika Yayınları.
• Arslan, S. (2011). Erkeklerle geziyor diye kızını boğdu. Erişim adresi (11 Mart 2020): https://www.sabah.com.tr/yasam/2011/10/12/erkeklerle-geziyor-diye-kizini-bogdu
• Arslan, S. (2011). Kızını, 'elalem ne der sonra' diye boğmuş. Erişim adresi (11 Mart 2020): https://www.sabah.com.tr/yasam/2011/10/13/kizini-elalem-ne-der-sonra-diye-bogmus
• Aydeniz, H. (2012). Medyayı tanımak.Erişim adresi (22 Mart 2020): http://www.aep.gov.tr/wp-content/uploads/2012/10/04_01_medyayi-tanimak.pdf
• Bakırcı, K. (2018). İstihdamda Cinsiyetler Arası Eşitlik ve İş Mevzuatında Yapılması Gereken Değişiklikler. Ş. Öztürk (Ed.), Türkiye'de toplumsal cinsiyet çalışmaları (ss. 241-255). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Baksi, U. (2011). Boşanmak isteyen eşe üç kurşun sıktı. Erişim adresi (11 Mart 2020): https://www.sabah.com.tr/yasam/2011/10/18/bosanmak-isteyen-ese-uc-kursun-sikti
• Baydur, H., & Uçan, G. (2016). Türkiye'de Toplumsal Cinsiyetin Değerlendirilmesi. D.B. Çiftçi (Ed.), Sosyal politikanın cinsiyet halleri (ss. 139-159). Ankara: Nika Yayınevi.
• Beauvoir, S. D. (2019). İkinci cinsiyet. (G. Savran, Çev.)İstanbul: Koç.
• BirGün, (2020).Özgecan Aslan katledilişinin 5'inci yılında unutulmadı. Erişim adresi (14 Mart 2020):https://www.birgun.net/haber/ozgecan-aslan-katledilisinin-5-inci-yilinda-unutulmadi-287527
• Börü, Ş. P. (2017, aralık). Kadının korunmasına ilişkin uluslararası sözleşmeler ve Türkiye'nin konumu. Türkiye Barolar Birliği Dergisi,43-63.http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2017-2017-1715
• Cindoğlu, D. (2018). Modern Türk Tıbbında Bekaret Testleri ve Suni Bekaret. T. Güney (Ed.), Müslüman toplumlarda kadın ve cinsellik (ss. 115-133). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Council for Gender Equality. TANE promotes gender equality. Erişim adresi: (11 şubat 2020): https://tane.fi/en/frontpage
• Cumhuriyet. (2018). Tecavüz ve cinayet kurbanı Şule Çet için adalet çağrısı: #ŞuleÇetiçinadalet. Erişim adresi (13 Mart 2020): http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/tecavuz-ve-cinayet-kurbani-sule-cet-icin-adalet-cagrisi-suleceticinadalet-1026239
• Çalışkan, O. (2019). Terk eden eşini öldürüp, intihar girişiminde bulundu. Erişim adresi (11 Mart 2020): https://www.hurriyet.com.tr/gundem/esini-oldurup-intihar-girisiminde-bulundu-41396618
• Çelik, Ö., & Atabey, S. E. (2013). Toplumsal cinsiyetin ana akımlaştırılması ve toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 151-166.https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php
• Dünya Ekonomik Forumu. (2020). Global gender gap report 2020. Erişim adresi (28 Aralık 2019): http://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2020.pdf
• Eckert, P., & McConnell-Ginet, S. (2003). Language and gender. https://ebookcentral.proquest.com
• Elçi, E. (2011, aralık). Türkiye'de "kadın olmak" söylemi: kadınlarla yapılmış bir söylem çalışması. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 31(0), 1-28.https://dergipark.org.tr/tr/pub/iupcd/issue/9435/118057
• Erdost, G. (2016). Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Kadın Emeği: Alan Çalışmalarından Deneyim Aktarımı. D.B. Çiftçi (Ed.), Sosyal politikanın cinsiyet halleri (ss. 59-81). Ankara: Nika Yayınevi.
• Erol, D. D. (2013). Toplumsal cinsiyet bağlamında Türkiye yazılı basınında şiddet haberleri ve haber fotoğrafı. Selçuk İletişim, 8(1), 192-211. doi:10.18094/si.49053
• Fildiş, A. T. (2013, nisan). Müslüman ve gayrimüslim toplumlarda namus sebepli şiddetin tarihsel kökleri. Toplumsal Tarih Dergisi, 52-59.
• Government of Iceland. (2018). Iceland's national action plan on women,peace and security.Erişim adresi (18Şubat 2020):https://www.government.is/library/01-Ministries/Ministry-for-Foreign-Affairs/PDF-skjol/Icelands-National-Action-Plan-on-Women-Peace-and-Security-2018.pdf
• Government Offices of Sweden. (2008). Discrimination act. Erişim adresi (18 Şubat2020): https://www.government.se/contentassets/6732121a2cb54ee3b21da9c628b6bdc7/oversattning-diskrimineringslagen_eng.pdf
• Government Offices of Sweden. (2016). National strategy to prevent and combat men’s violence against women. Erişim tarihi (18 Şubat 2020): https://www.government.se/4ac3ba/contentassets/4bbb1643e427432682464d4559c41027/fact-sheet_national-strategy-to-prevent-and-combat.pdf adresinden alınmıştır
• Gül, S. S., & Altındal, Y. (2015). Medyada kadın cinayeti haberlerindeki cinsiyetçi izler: Radikal Gazetesi. Akdeniz İletişim Dergisi, (24) 168-188.DOI: 10.31123/akil.437465
• HaberTürk. (2020). Cinayete kurban giden kadın son yolculuğuna uğurlandı. Erişim adresi (13 Mart 2020): https://www.haberturk.com/konya-haberleri/76335259-cinayete-kurban-giden-kadin-son-yolculuguna-ugurlandi
• HaberTürk. (2020). Gözü dönmüş koca dehşet saçtı! Karısı, 40 günlük bebeği ve üvey kızını bıçakladı. Erişim adresi (13 Şubat 2020): https://www.haberturk.com/gozu-donmus-koca-dehset-sacti-karisi-40-gunluk-bebegi-ve-uvey-kizini-bicakladi-2582752
• Hamzaoğlu, M., & Konuralp, E. (2019). Geleneksel toplumlarda namus olgusu ve namus cinayeti. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi,1(18), 51-65.https://dergipark.org.tr/tr/pub/iukad/issue/45277/567265
• Hamzaoğlu, M.,& Konuralp, E. (2018). Türk hukuk sisteminin ‘namus’la imtihanı: ulusal mevzuat ve uluslararası düzenlemeler açısından namus cinayetleri. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 2(2), 67-83.https://dergipark.org.tr/tr/pub/mukatcad/issue/41798/504436
• Holmes, M. (2007). What is gender?: sociological approaches.https://books.google.com.tr/books?id=xH3BgYytIEsC&hl=tr&source=gbs_book_other_versions.
• Hoşgör, A. G. (2018). Türkiye'de Kırsal Kadının Toplumsal Konumu: Bölgesel Eşitsizlikler, Yasal Müdahaleler ve Kısmi Kazanımlar. Ş. Öztürk (Ed.), Türkiye'de toplumsal cinsiyet çalışmaları (ss. 271-289). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Hürriyet. (2019). Canavar koca bu kez mahkemede bayılttı. Erişim adresi (12 Mart 2020): https://www.hurriyet.com.tr/gundem/canavar-koca-bu-kez-mahkemede-bayiltti-41109686
• International Labour Organization. (2018). Equality and anti-discrimination act. Erişim adresi (18 Şubat 2020): https://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/ELECTRONIC/108186/133591/F-559859066/NOR108186%20Eng.pdf
• İlkkaracan, P. (2018). Türkiye'nin Doğu Bölgelerinde Kadın Cinselliği Bağlamının İncelenmesi. T. Güney (Ed.), Müslüman toplumlarda kadın ve cinsellik (ss. 133-151). İstanbul: İletişim Yayınları.
• İpek, T., & Kumru, Z. (2019). Kumayı kabul etmeyen 11 çocuğunun annesi ile kızını öldürdü. Erişim adresi (11 Mart 2020): https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kumayi-kabul-etmeyen-11-cocugunun-annesi-ile-kizini-oldurdu-41345372
• İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi. (2015). Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi sözleşmesi 1985. Erişim adresi (22 Şubat 2020): https://humanrightscenter.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/03/KadinlaraKarsiAyrimciliginOnlenmesiSozlesmesi.pdf
• İstanbul Bilgil Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi. (2011). Kadınlara yönelik şiddet ve ev içi şiddetin önlenmesi ve bunlarla mücadeleye ilişkin Avrupa Konseyi sözleşmesi.Erişim adresi: (9 Mart 2020): https://humanrightscenter.bilgi.edu.tr/media/uploads/2016/03/30/Istanbul_Sozlesmesi.pdf
• Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü. (2016). Kadın yönelik şiddetle mücadele ulusal eylem planı.Erişim adresi ( 18 Şubat 2020): https://ailevecalisma.gov.tr/uploads/ksgm/uploads/pages/kadina-yonelik-siddetle-mucadele-ulusal-eylem-plani/kadina-yonelik-siddetle-mucadele-ulusal-eylem-plani-2016-2020-icin-tiklayiniz.pdf
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2018). Türkiye'de Kadın ve Eğitim. Ş. Öztürk (Ed.), Türkiye'de toplumsal cinsiyet çalışmaları (ss. 15-25). İstanbul: Koç Üniversite Yayınları.
• Kavak, Y. E. (2019). İstanbul’un kadın hırsız çetesi yakalandı: 15 günde 14 eve girdiler. Erişim adresi (10 Mart 2020): https://www.sabah.com.tr/yasam/2019/08/01/istanbulun-kadin-hirsiz-cetesi-yakalandi-15-gunde-14-eve-girdiler
• Kılıçaslan, S. C., & Işık, T. (2016). Toplumsal cinsiyet ve efsaneden gerçeğe Türkiye'de kadın. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kolay, H. (2015, nisan). Kadın hareketinin süreçleri, talepler ve kazanımları. Emo Kadın Bülteni, (3), 5-11.https://www.emo.org.tr/ekler/1bb5fa7cf6b4360_ek.pdf?dergi=990
• Messina, B. (2012).Gender and social policy: An examination of four welfare states(Order No. MR92427). Available from ProQuest Dissertations & Theses Global. (1317672242). https://search.proquest.com/docview/1317672242?accountid=25088
• Milliyet. (2014). Ellerinde oje yerine motor yağı var. Erişim adresi (10 Mart 2020): https://www.milliyet.com.tr/otomobil/ellerinde-oje-yerine-motor-yagi-var-1853646
• Milliyet. (2009). Liseli Münevver saat 15.00’te kimle buluştu?. Erişim adresi (13 Mart 2020): https://www.milliyet.com.tr/gundem/liseli-munevver-saat-15-00-te-kimle-bulustu-1067220
• Ministry of Social Affairs and Health. (1986). Act on equality between women and men. Erişim adresi (12 Şubat 2020):https://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/1986/en19860609_20160915.pdf
• Ministry of Social Affairs and Health. (2017). Government Action Plan for Gender Equality.Finnish Government Erişim adresi (12 Şubat 2020): http://julkaisut.valtioneuvosto.fi/bitstream/handle/10024/79305/03_2017_Tasa-arvo-ohjelma_Enkku_kansilla.pdf
• Ministry of Walfare. (2008). Act on equal status and equal rights of women and men. Erişim adresi (18 Şubat 2020): https://www.government.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=90bec9b4-0275-11e8-9425-005056bc530c
• Norwegian Ministry of Foreign Affairs. (2020). Action plan for women’s rights and gender equality in foreign and development policy 2016-2020. Erişim adresi (19 Şubat 2020): https://www.regjeringen.no/globalassets/departementene/ud/vedlegg/fn/womens_rights.pdf
• Özaydınlık, K. (2014, temmuz). Toplumsal cinsiyet temelinde Türkiye'de kadın ve eğitim. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi,0(33), 93-112.doi:10.21560/spcd.03093
• Özgenç, M. (2013). TRT ekranlarında şoke eden sözler. Erişim adresi (16 Şubat 2020): Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/trt-ekranlarinda-soke-eden-sozler-24389288
• Özkaplan, N. (2013, temmuz). Kadın akademisyenler: cam tavanlar hala çok kalın! Kadın Araştırmaları Dergisi, 0(12), 1-23.https://dergipark.org.tr/tr/pub/iukad/issue/739/7979
• Rankin, B. H., & Aytaç, I. A. (2018). Eğitimde Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: Araştırma Sonuçları ve Düşündürdükleri. Ş. Öztürk (Ed.), Türkiye'de toplumsal cinsiyet çalışmaları (ss. 257-271). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sabah. (2020). Sevgilisi var diye kızını öldürdü. Erişim adresi (11 Mart 2020): https://www.sabah.com.tr/yasam/2020/02/08/sevgilisi-var-diye-kizini-oldurdu
• Sabah. (2019). Töre cinayetine kurban giden Mürvet’in katilleri 8 yıldır aranıyor. Erişim adresi (13 Mart 2020): https://www.sabah.com.tr/yasam/2019/12/09/tore-cinayetine-kurban-giden-murvetin-katilleri-8-yildir-araniyor
• Sakallı-Uğurlu, N., Türkoğlu, B., & Kuzlak, A. (2018). How are women and men perceived? Structure of gender stereotypes in contemporary Turkey. Nesne Psikoloji Dergisi, 309-336.DOI: 10.7816/nesne-06-13-04
• Shahar, S. (2003). The fourth estate : A history of women in the middle ages. https://ebookcentral.proquest.com
• Superhaber. (2017). Kadın sürücü şarkı söylerken kaza yaptı!. Erişim adresi (10 Mart 2020): https://www.superhaber.tv/kadin-surucu-sarki-soylerken-kaza-yapti-video-5255
• Takvim. (2013). Dayakçı sevgili!. Erişim adresi (12 Mart 2020): https://www.takvim.com.tr/guncel/2013/06/30/nakavt
• Taş, G. (2016, mayıs). Feminizm üzerine genel bir değerlendirme: Kavramsal analizi, tarihsel süreçleri ve dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5), 163-175.https://dergipark.org.tr/tr/pub/akademik-hassasiyetler/issue/27268/287075
• TÜİK. (2018). Merkezi Dağıtım Sistemi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=96&locale=tr
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı. (2009). Kadın erkek fırsat eşitliği komisyonu kanunu. Erişim adresi (20 Şubat 2020): https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5840.pdf
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı. (2016). Türkiye insan hakları ve eşitlik kurumu kanunu. Erişim adresi (21 Şubat 2020): https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6701.html Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr
• T24. (2015). Vahşice öldürülen Özgecan cinayetinin ayrıntıları ortaya çıktı; tecavüze direnince defalarca bıçakladı. Erişim adresi (13 Mart 2020): https://t24.com.tr/haber/ozgecanin-katil-zanlilari-vahseti-anlatti-tecavuze-direnince-defalarca-bicakladi,287203
• Yenialanya. (2019). Töre cinayetine kurban giden kadının babası, sözleriyle kan dondurdu. Erişim adresi (13 Mart 2020): https://www.yenialanya.com/yasam/tore-cinayetine-kurban-giden-kadinin-babasi-sozleriyle-kan-dondurdu-h380553.html