Tekel Direnişinin Işığında Güvencesiz Çalışma/Yaşama: Proletaryadan "Prekarya"ya mı?

Yıl 2011, Cilt: 35 Sayı: 271, 7 - 24, 28.02.2014

Şebnem Oğuz

Öz

Özet
Güvencesiz çalışma, son otuz yılda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan kapitalist ülkelerde
hızla artmış, ve çalışma yaşamında bir istisna olmaktan çıkarak norm haline gelmiştir. Bu
yazının konusu olan prekarya kavramı, 2000’li yılların başından itibaren Avrupa’da güvencesiz
çalışmaya karşı verilen toplumsal mücadele deneyimlerinde ortaya çıkmıştır. Precarious
(güvencesiz) ve proleterya sözcüklerinin biraraya getirilmesiyle oluşturulan prekarya kavramı,
Türkiye’de de özellikle Tekel direnişinden sonra güvencesiz çalışmaya ilişkin tartışmalarda
kullanılmaya başlamıştır. Bu çalışmada kavramın teorik kökenleri ve tarihsel dışavurumları
eleştirel bir biçimde ele alınmaktadır. Tekel direnişinden yola çıkılarak Türkiye ve Avrupa
deneyimleri karşılaştırılmakta ve prekaryayı proletarya karşısında yeni bir sınıf olarak
tanımlayan yaklaşımların teorik ve politik olarak yanıltıcı olduğu ileri sürülmektedir.
Anahtar sözcükler: Neoliberalizm, Güvencesiz Çalışma, Prekarya, Türkiye İşçi Hareketi,
Tekel Direnişi.

 

Abstract
In the last three decades, precarious work has increased dramatically in both developed
and developing capitalist countries, increasingly becoming the norm rather than the exception.
In the 2000s, the term precariat derived from the words precarious and proletariat has gained
currency in the social movements against precarity in Europe. In recent years, the concept of
precariat has also gained currency in the debates on precarious work in Turkey, particularly
in the aftermath of the Tekel resistance. In this paper, the theoretical origins and historical
expressions of the concept of precariat are critically examined. European and Turkish
experiences are compared in the light of the Tekel resistance, and it is argued that approaches
that define precariat as a new class vis-à-vis proletariat are theoretically and politically
misleading.
Keywords: Neoliberalism, Precarious Work, Precariat, Turkish Labour Movement, Tekel
Resistance.

Anahtar Kelimeler

Neoliberalizm, Güvencesiz Çalışma, Prekarya, Türkiye İşçi Hareketi, Tekel Direnişi

Precarious Work/Life in the Light of Tekel Resistance: From Proletariat to Precariat?

Öz

Kaynakça

• Aykut, Ebubekir ve Kansu Yıldırım. “Esnek üretimin sendikası olur mu?”, Birgün Gazetesi, 20 Haziran 2010.
• Barbier Jean-Claude (2004). “A Comparative Analysis of ‘Employment Precariousness’ in Europe”, http://www.cee-recherche.fr/fr/fiches_chercheurs/texte_pdf/barbier/BarbierEmpPrecFeb2004.pdf (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Bora, Tanıl (2010). “Tekel Direnişinde Ara Son - Sınıf Mücadelesi: ‘Hep’ Olan ve ‘Yeni’ Olan”, Birikim, S.251-252, s.9-12.
• Bürkev, Yalçın (2010). “TEKEL Direnişi: Ne Eskinin Basit Bir Devamı Ne Yeninin Kendisi”, Gökhan Bulut (der.). Tekel Direnişinin Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi. Ankara: Nota Bene Yayınları içinde, s.11-44.
• Candeias, Mario (2008). “Double precarisation of labour and reproduction – Perspectives of expanded (re)appropriation”, http://www.rosalux.de/fileadmin/wgdw_uploads/Double_precarisation.pdf (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Casas-Cortés Maribel ve Sebastian Cobarrubias (2007). “The Sevilla Meeting on Welfare-state Crisis, Precarity and New Social Rights”, http://transform.eipcp.net/correspondence/1180176073#redir (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Çerkezoğlu, Arzu ve Özay Göztepe (2010). “Sınıfını Arayan Siyasetten Siyasetini Arayan Sınıfa: Güvencesizler”, Gökhan Bulut (der.). Tekel Direnişinin Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi. Ankara: Nota Bene Yayınları içinde, s.63-92.
• Corsani, Antonella (2007). “What We Defend, We Defend For Everyone”, http://eipcp.net/ transversal/0607/corsani/en (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Duran, Engin. “Erinç Yeldan ile Röportaj: Ekonomi Tıkırında mı?”, www.sendika.org, 8 Mayıs 2010. Emirgil, Burak Faik (2010). “Yeni Kapitalizmde Emeği Sorunsallaştırmak: Emeğin Maddi-Olmayan Görünümleri” , Çalışma ve Toplum, 2010/1 (24).
• Ercan, Fuat ve Şebnem Oğuz (2006). “Anti-Kapitalist Hareketlere Bakışta Değer Teorisinin Sunduğu Olanaklar ve Türkiye Örneği”, Demet Yılmaz, vd. (der.). Kapitalizm, Küreselleşme, Azgelişmişlik. Ankara: Dipnot Yayınları içinde, s.260-317.
• Ercan, Fuat. “Teğet mi Geçti, Deldi mi Geçti?”, www.sendika.org, 28 Temmuz 2009. Erciyes, Cem. “Sadaka değil Herkes için Sosyal Politika”, www.bianet.org, 29 Eylül 2007. Gambino, Ferruccio (1996). “A Critique of the Fordism of the Regulation School”, http: www. wildcat-Www.de/en/zirkular/28/z28e_gam.htm (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Goldner, Loren (2005). “Marx and Makhno Meet McDonald’s”, http://www.metamute.org/ Precarious-Reader (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Hardt, Michael ve Antonio Negri (2001). Empire, Cambridge: Harvard University Press.
• Hardt, Michael ve Antonio Negri (2004). Multitude, New York: Penguin Press. ILO (2004). Economic Security for a Better World: Programme on Socio-economic Security.
• Lazzarato, Maurizio (1996). “Immaterial Labour”, Paolo Virno ve Michael Hardt (der.) Radical Thought in Italy: A Potential Politics (Theory Out of Bounds). University of Minnesota Press içinde, s.133-150.
• Marx, Karl (1997). Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Giriş, Ankara: Sol Yayınları (Orijinal basım: 1843).
• McKarthy, Kidd (2005). “Is Precarity Enough?”, http://www.metamute.org/Precarious-Reader (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Mitropoulos, Angela (2005). “Precari-us?” http://www.metamute.org/Precarious-Reader (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Müftüoğlu, Özgür (2005). “Tarihsel Süreçte Bir Parantez: Sosyal Güvenlik Hakkı”, Toplum ve Hekim, C. 20, S.2.
• Neilson, Brett ve Ned Rossiter (2008). “Precarity as a Political Concept, or, Fordism as Exception”, Theory, Culture & Society,C.25, S.7–8, s.51-72.
• Ocak, Alp Tekin (2010). “Emek Piyasası İçin ‘İnsan Kolleksiyonu’: Özel İstihdam Büroları”, Ali Rıza Güngen, vd. (der.). Emek ve Siyaset. Ankara: Dipnot Yayınları içinde, s.153-178.
• Oğuz, Şebnem (2011). “Krizi Fırsata Dönüştürmek: Türkiye’de Devletin 2008 Krizine Yönelik Tepkileri”, Amme İdaresi Dergisi, C.44, S.1, s.1-23.
• Oudenampsen, Merijn ve Gavin Sullivan (2005). “Precarity and n/european Identity: An interview with Alex Foti (ChainWorkers)”, http://www.metamute.org/Precarious-Reader (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Öngel, F. Serkan. “Teşvikte Sınır Yoktur!”, Radikal İki, 14 Haziran 2009. Özoğlu-Poçan, Burçak (2005). “The Restructuring of the Turkish Public Sector as Part of the Strategy for Europeanisation”, South-East Europe Review , C.2, s.111-130.
• Özuğurlu, Metin (2010). “TEKEL Direnişi: Sınıflar Mücadelesi Üzerine Anımsamalar”, Gökhan Bulut (der.). Tekel Direnişinin Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi. Ankara: Nota Bene Yayınları içinde, s.45-62.
• Pak, Yavuz (2010). “Sendikal Kriz ve Prekarya”, Birikim, S.259, s.40-47.
• Standing, Guy (2011). The Precariat: The New Dangerous Class, Bloomsbury USA.
• Thompson, E.P. (1963). The Making of the English Working Class, Penguin, s.9. Tonak, E. Ahmet. “Vatandaşlık Geliri Sol bir Talep mi?”, Radikal İki, 6 Haziran 2010. Uslu, Hasan Faruk. “Güvencesiz Güvenlik”, Radikal Gazetesi, 18 Temmuz 2010.
• Wacquant, Loïc (2007). “Territorial Stigmatization in the Age of Advanced Marginality”, Thesis Eleven, S.91, s. 66–77.
• Waterman, Peter (2005). “From ‘Decent Work’ to ‘The Liberation of Time from Work’, http:// ccs.ukzn.ac.za/files/Work%20for%20Barcelona%20May%20%20230205.pdf (Erişim tarihi: 14.05.2011).
• Wood, Ellen Meiksins (1998). “Class compacts, the welfare state, and epochal shifts”, Monthly Review, C.49, S.8.
• Williams, Raymond (1989). İkibin’e Doğru, İstanbul: Ayrıntı Yayınevi.
• Yıldırım, Deniz (2010). “Söyleşi: Direnen Tekel İşçisi: ‘Çocuğum Bile 4/C Sınıfına Girmiyor’”, Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası Bülteni, Şubat-Mart 2010.