Sartre’a Karşı? Foucault ve Bourdieu’da Düşünme ve Entelektüelin Siyasal Sorumluluğu / Foucault and Bourdieu on the Intellectual contra Sartre: Thinking and Political Responsibility

Yıl 2014, Cilt: 38 Sayı: 2, 93 - 112, 12.07.2014

Nazlı Gülsoy

Öz

Özet:

Dreyfus davasından Cezayir Savaşı’na kadar entelektüeller Fransa’daki kamusal tartışmanın merkezine yerleşmişlerdir. Alain Badiou’ya göre Sartre’ın evrensel/bütünsel entelektüeliyle Foucault’nun özgül/spesifik entelektüelini karşılaştırmak çok alışılageldik bir yaklaşım olsa da Pierre Bourdieu’nün kolektif entelektüeline uzanan bir hat içinde değerlendirdiğimiz zaman, bu konudaki tartışmanın sadece belli bir kavramın içeriğinden fazlasına yöneldiğini görebiliriz. Bu kavramın soy zinciri varoluşçu bir bireysel sorumluluk düşüncesine karşı yapısalcı bir cevaptan ibaret olmadığına işaret etmektedir. Burada söz konusu olan bireysel bir seçim değil epistemolojik bir bakış açısıdır. Foucault, Sartre’ı dönemin Fransa’sında hakim olan iki felsefi akımdan, bir deneyim, duyu ve özne felsefesinin yanında değerlendirir: diğer yanda bir akılcılık, bilgi ve kavram felsefesi bulunmaktadır. Sartre’ın yaklaşımı daha önce de antropolog Lévi-Strauss tarafından eleştirilmiştir.

Foucault için bilgi üretimini düzenleyen hakikat rejimi içinde entelektüelin yeri çok önemlidir. Belli bir yer ve zamanda hakikat olarak iş gören söylemler üreten bir hakikat rejiminde bilgi ve iktidar arasındaki karmaşık ilişkiyi ancak rejimin çoğul yüzleri aracılığıyla anlayabiliriz. Bu, evrensel değerlerin bekçisi değil, bilgi/iktidar yapısında özgül bir yer kapladığı için belli bir bakış açısına sahip olan bir kişidir. Bourdieu Cezayir Savaşı sırasındaki kimi yazıları nedeniyle Foucault da özne felsefesi açısında Sartre’ı sert bir biçimde eleştirmiştir. Sartre Foucault’yu Kelimeler ve Şeyler’in başarısından sonra, düşüncesinin “burjuvazinin Marx’a karşı diktiği son baraj” derken Foucault da Diyalektik Aklın Eleştirisi’ni “bir ondokuzuncu yüzyıl insanının yirminci yüzyılı düşünmek için harcadığı muhteşem ve hastalıklı çaba” olarak nitelemiştir. Bourdieu Sartre’ı sadece entelektüel olarak sorumsuz olmakla eleştirmemiş, aynı zamanda Sartre’ın kendisini “aşkın bilinç” olarak tanımlamasını bir “ilhak stratejisi” olarak tanımlamıştır. Foucault gibi Bourdieu için de insanların “kendileri adına konuşmaları” izin vermek esastır. Ama tüm sert siyasi suçlamalara ve teorik çatışmalara karşın Foucault ve Sartre birlikte eylemlere katılmış ve Bourdieu Sartre usulü tavırdan kaçınsa da zamanının en etkili entelektüeli olarak onun yerini almış gibidir. Bourdieu’ye göre felsefe, sanat, edebiyat, her alanda etkin bir filozof modeli artık mümkün değildir. Yani başka bir Sartre mümkün değildir. Ancak neoliberal doxa’nın küresel düzlemde dayatılmasına direnen bir dizi şebeke içinde etkin bir entelektüel mümkündür.

Abstract:

From the Dreyfus affair to the Algerian war, the intellectual is a central theme in public discussion in France. According to Alain Badiou, it is an important scholarly exercise to contrasting Sartre’s “total intellectual” with Foucault’s “specific intellectual” that will ultimately lead to Bourdieu’s vision of the “collective intellectual”. A genealogy of the concept seems to suggest more than a structuralist response to an existentialist individual responsibility. It is not a matter of individual choice but an epistemological point of view. Foucault situates Sartre in the context of French philosophy and the two philosophical traditions prevalent in France at the time. These are “a philosophy of experience, sense, and subject” in contrast with “a philosophy of knowledge, rationality, and concept”. Sartre is on the side of this philosophy of subject, which also critised by antropologist Claude Lévi-Strauss.

The place of the intellectual in a regime of truth regulating the production of knowledge is crucial for Foucault. In a regime of truth producing discourses that function as true in a given time and a given place, the complex relations between power and knowledge can be understood through the multiple facets of this regime. What makes an intellectual’s specificity is related to his position in this complex mechanism of knowledge production. It is not the role of the guardian of universal values but the one who has a specific point of view due to his specific place on the power/knowledge structure. Bourdieu in his positions during the Algerian War, Foucault in his philosophy of subject criticized Sartre very severely. Sartre speaks of Foucault’s The Order of the Things as “the last rampart that the bourgeoisie can still erect against Marx” while Foucault argues in The Critique of Dialectical Reason that Sartre’s work is “the magnificent and pathetic effort of a man from the nineteenth century to think the twentieth century”. Bourdieu does not only criticize Sartre on the grounds of intellectual irresponsibility but also argues that his “most reliable strategy for engagement is to set himself up as a transcendent consciousness”. Letting others “speak for themselves” is essential for Bourdieu as it is for Foucault. But despite the severe political accusations and theoretical conflicts Foucault and Sartre militated together and Bourdieu assumed the position of the most influential intellectual of his time, becoming “the intellectual” à la Sartre. For Bourdieu the enabling conditions for this total intellectual, “active on every front, as philosopher, critic, novelist and dramatist” are no more out there. Which means that another Sartre is impossible. But it is possible to have collective intellectuals acting within a series of networks that resist the imposition of a global neo-liberal doxa.

Anahtar Kelimeler

Michel Foucault, Pierre Bourdieu, Jean-Paul Sartre, entelektüel, bilgi / Michel Foucault, Pierre Bourdieu, Jean-Paul Sartre, intelectuals, knowledge

Kaynakça

• Addi L (2002). Sociologie et Anthropologie Chez Pierre Bourdieu. Le Paradigme Anthropologique Kabyle et ses Conséquences Théoriques. Paris: La Découverte Armillaire.
• Bachelard G (1938). La Formation de l’esprit Scientifique. Paris: Vrin.
• Badiou A (2008) Petit Panthéon Portatif. Paris: La Fabrique Éditions.
• Bensaid D (2002). Pierre Bourdieu: l’intellectuel et le Politique. http://www.contretemps. eu. Son erişim tarihi, 18/01/2014.
• Boschetti A (1985). Sartre et “les Temps modernes”: Une Entreprise Intellectuelle. Paris: Minuit.
• Bourdieu P (1961). Révolution Dans la Révolution, Esprit, 1(1): 27-40.
• Bourdieu P (1984). Homo Academicus. Paris: Minuit.
• Bourdieu P (1996). Sur la Télévision. Paris: Raisons d’Agir. [Türkçe basım: Bourdieu P (1997). Televizyon Üzerine. Çev. Turhan Ilgaz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.]
• Bourdieu P (1997) Méditations Pascaliennes. Paris: Seuil.
• Bourdieu P (1998). Contre-feux. Propos pour Servir à la Résistance Contre l’invasion Néolibérale. Paris: Raisons d’Agir. [Türkçe basım: Bourdieu P (2006). Karşı Ateşler. Çev. Halime Yücel, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ]
• Bourdieu P (2001). Contre-Feux 2. Paris: Raisons d’agir.
• Bourdieu P (2002). Interventions Politiques, 1961-2000: Science Sociale et Action Politique. Marseille: Agone Éditeur.
• Bourdieu P vd. (2012). Sur l’État: Cours au Collège de France, 1989-1992. Paris: Raisons d’agir.
• Bourdieu P ve Chartier R (2014). Sosyolog ve Tarihçi. Çev. Zuhal Karaca, İstanbul: Açılım Kitap.
• Canguilhem G (1991). On the Normal and the Pathological. New York: Zone Books.
• Defert D (2001). Chronologie. Dits et Écrits, 1, 1954-1975. Paris: Gallimard.
• Eribon D (1989). Michel Foucault: 1926-1984. Paris: Flammarion.
• Foucault M (1971). L’Ordre du Discours. Paris, Gallimard.
• Foucault M (1985). La Vie: l’expérience et la Science, Revue de Métaphysique et de Morale, 90 (1), 3-14.
• Foucault M (1994a). Dits et Écrits I.1954-1969. Paris: Gallimard.
• Foucault M (1994b). Dits et Écrits: II. 1976-1988. Paris: Gallimard.
• Foucault, M (2004). Naissance de la Biopolitique, Paris: Gallimard
• Foucault, M (2004). Felsefe Sahnesi Seçme Yazılar 5. Çev. Işık Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2005). Entelektüelin Siyasi İşlevi, Çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jennings J (2000). 1898-1998: From Zola’s J’accuse to the Death of the Intellectual. The European Legacy: Toward New Paradigms, 5(6), 829-844. DOI: 10.1080/713665536
• Jennings J (2002). Deaths of the Intellectual: A Comparative Autopsy. İçinde: Small H (der), The Public Intellectual. Malden, MA: Wiley & Blackwell, 110-130.
• Keskin F (2005). İktidar, Hakikat ve Entelektüelin Siyasi İşlevi. İçinde: Foucault M Seçme Yazılar 1: Entelektüelin Siyasi İşlevi. Çev. Akınhay O Keskin F Ergüden I. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. 13-29.
• Kuhn T (1962). The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: Chicago University Press.
• Le Sueur J (2005). Uncivil War. Intellectuals and Identity Politics during the Decolonization of Algeria. Lincoln ve Londra: University of Nebraska Press.
• Lévi-Strauss C (1962). La Pensée Sauvage. Paris: Plon.
• Lyotard J-F (1983). Tombeau de l’Intellectuel. Le Monde, 8 Ekim.
• Merleau-Ponty M (1955). Les Aventure de la Dialectique. Paris: Gallimard.
• Merleau-Ponty M (1960). Signes. Paris: Gallimard, Milner J-C (2011). La Petite Bourgeoisie Intellectuelle en France: D’unrêve à l’autre”, İçinde: Maniglier P (der), Le Moment Philosophique des Années 1960 en France. Paris: Presses Universitaires de France – PUF, 179-194.
• Ökten-Gülsoy N (2012). Cezayir Deneyiminin Pierre Bourdieu’nün Sosyolojik Tahayyülüne Etkileri: Bilimsel Bir Habitusun Doğuşu. Sosyoloji Dergisi, 25, 1-30.
• Sartre J-P (2009). Jean-Paul Sartre répond. İçinde: Artières P (der), Les Mots et les Choses de Michel Foucault, Regards Critiques 1966–1968, Caen: Presses Universitaires de Caen — IMEC.
• Sartre J-P (1976). Situations X. Paris: Gallimard.
• Schrift A D (2011). The History of Continental Philosophy, Cilt I, Chicago: University of Chicago Press.
• Sirinelli J F (1988). Guerre d’Algérie, Guerre des Pétitions? Quelques Jalons. Revue Historique, 279, 73-100.
• Swartz D (2005). From Critical Sociology to Public Intellectual: Pierre Bourdieu and Politics. İçinde: Swartz D ve Zolberg V (der), After Bourdieu: Influence, Critique, Elaboration, Boston: Kluwer Academic Publishers, 333-364.
• Vidal-Naquet P (1958). L’affaire Audin. Paris: Minuit.
• Vidal-Naquet P (1998). Mémoires, Cilt II, Le Trouble et la Lumière, 1955-1998. Paris: La Découverte.
• Winock M (1985). La République se Meurt: 1956-1958, Cilt IV. Paris: Seuil.
• Winock M (1997). Le Siècle des Intellectuels. Paris: Seuil. [Türkçe Basım: (2007) Aydınlar Yüzyılı. Çev. Ergun Göze, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.]
• İnternet bağlantısı
• http://classiques.uqac.ca/classiques/Valery_paul/discours_sur_bergson discours_sur_bergson.html Son erişim tarihi, 12/01/2014.
• http://www.ina.fr/video/I05059752/michel-foucault-a-propos-du-livre- es-mots-etles-choses-video.html Son erişim tarihi, 20/01/2014.