İşçiler Greve Karşı: 1947 Sendikacılığının İlk Yıllarında Grev Tartışmaları

Yıl 2014, Cilt: 38 Sayı: 4, 121 - 158, 21.12.2014

Görkem Akgöz

Öz

Grev hakkı 1947 sendikacılığının ilk yıllarında, işçi kamuoyunu en çok meşgul eden tartışma konularından biridir ve sendikalı işçilerin içinde bulundukları çalışma koşulları, devlet-toplum ilişkileri ve sendikal siyaset hakkındaki görüşlerini açıkladıkları bağlamı oluşturur. Endüstriyel ilişkilerin giderek enformel olmaktan uzaklaşıp formelleştiği ve işçi sınıfının, siyasi partiler arasında artan rekabet ortamında önemli bir siyasal güce tekabül ettiği bir dönemde, işçilerin grev hakkı tartışmaları çerçevesinde öne sürdükleri fikirler ve kullandıkları dil, işçi sınıfı kimliğinin ve siyasetinin doğru analiz edilebilmesi açısından merkezi önem taşır. Bu tartışmalar aynı zamanda işçilerin sendikal hareket hakkındaki vizyonları, stratejileri ve eleştirileri hakkında da önemli ipuçları içerir. Sendikal hareketin grev hakkı tartışmaları yüzünden parçalandığı, işçilerin siyasi parti tercihlerinin gittikçe daha görünür olduğu bir dönemde yapılan grev hakkı tartışmaları, bir kuşak işçinin siyasallaşma/siyasal tercihlerinin değişim sürecinin takibine olanak sağlar. Bu tartışmalarda işçilerin referans noktaları ne olmuştur? Grev hakkını savunan ve bu hakka karşı çıkan işçilerin argümanları nelerdir? Bu soruların cevapları işçi sınıfı dilinin, özellikle de işçilerin özalgıları ve öztemsillerinin bu dönemde geçirdiği değişimi görmek açısından da önem taşır. Son olarak, grev hakkı tartışmaları, literatürde yeterince üzerinde durulmayan bir konu olan işçi sınıfı arasındaki fikir ayrışmalarını somut bir biçimde göstermesi açısından önemlidir. İşçilerin çoğu zaman kavramsallaştırıldıkları gibi homojen bir kitle olmadıkları bu tartışmalara yakından bakınca açık hale gelir. Emek tarihçiliği açısından bu denli zengin malzeme içermesine rağmen, grev hakkı tartışmaları bugüne kadar iki büyük siyasi parti arasında artan rekabetin bir yansıması olarak algılanmıştır. Bu bakış açısında, işçiler neredeyse bu rekabet bağlamında siyasetçiler tarafından araçsallaştırılmışlardır. Ancak, iç siyasetin dinamiklerinin tümden değiştiği bir dönemde, işçileri bu dinamizmin pasif izleyicileri olarak düşünmek büyük bir hata olacaktır. İşçilerin deneyimlerinin ve örgütlü emek hareketi hakkındaki fikirlerinin takibine olanak tanıyan grev hakkı tartışmalarını bu gözle incelemek, onların rasyonel toplumsal aktörler olarak anlaşılmaları açısından önemlidir. 1947 sendikacılığının başlangıcından Demokrat Parti’nin iktidara geldiği Mayıs 1950 tarihine kadarki dönemde, işçilerin grev hakkı lehinde ve aleyhinde görüşlerini inceleyen bu çalışma, erken Cumhuriyet dönemi emek tarihi hakkındaki olgusal kavrayışımızı geliştirmenin yanında, aynı zamanda bu döneme ait yargılarımızın kiminin yeniden düşünmeye muhtaç olduğunu da gösterme amacı taşır.

Anahtar Kelimeler

Emek tarihi, işçi sınıfı, 1947 sendikacılığı, grev hakkı, iş ihtilafları.

Kaynakça

• Akın Y (2005). Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihçiliğinde Katkı: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Kaynaklar. Tarih ve Toplum, 73-111.
• Akkaya Y ve Bulut S (2009). Türkiye’de Sendikal Basın: Demokrasi ve Çalışma Yaşamı (1946-1960). Tübitak Proje No: 108K281.
• Coşkundeniz İ (1955). Toplulukla İş İhtilafları, Hazırlanması ve Yürütülmesi. Sosyal Siyaset Konferansları, 7. Kitap, 61-83.
• Çelik A (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim.
• Gülmez M (1995). Meclislerde İşçi Sorunu ve Sendikal Haklar (1909-1961). Ankara: Öteki.
• Güzel M Ş (1990). 1940’larda İşgücünün (İşçilerin) Özellikleri. Mülkiyeliler Birliği Dergisi, (119), 18-22.
• Hale W (1980). Ideology and Economic Development in Turkey 1930-1945. Bulletin British Society for Middle Eastern Studies, 7 (2), 100-117.
• Irmak S (1956). Memleketimizde Çalışma Meseleleri. Sosyal Siyaset Konferansları, 8. Kitap, 42-45.
• Işıklı A (1992). Ücretli Emek ve Sendikalaşma. Schick, I C ve Tanak, E H (der), Geçiş Sürecinde Türkiye. İstanbul, 326 – 353.
• İnsel A (1996). Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye: Kalkınma Sürecinde Devletin Rolü. İstanbul: Ayrıntı.
• Kasaba R (1993). Populism and democracy in Turkey, 1946-1961. İçinde: Ellis Goldberg, Reşat Kasaba ve Joel Migdal (der), Rules and Rights in the Middle East: Democracy, Law, and Society. Seattle, WA: University of Washington Press, 43-68
• Koç Y (1990). 1947 Sendikalar Yasası. Mülkiyeliler Birliği Dergisi, 121, 10-14.
• Koç Y (1986). “Türkiye’de 1936 – 1960 Döneminde İşçi Hakları” Türkiye Yol-İş Sendikasının Türkiye’de İşçi Hakları Kitabından Ayrıbasım. Ankara.
• Koçak M H (2014a). Camın İşçileri: Paşabahçe İşçilerinin Sınıf Olma Öyküsü. İstanbul: İletişim.
• Koçak M H (2014b). İşçi Hareketinin Örgütsel Kapasitesi ve Ölçeksel Strateji Bağlamında İstanbul İşçi Sendikaları Birliği Örneği (1948-1962). Çalışma ve Toplum, 53 – 102.
• Mahiroğulları A (2003). Türkiye’de Sendika – Siyasi Parti İlişkileri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (46), 1- 27.
• Makal A (1999). Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920 – 1946. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Makal A (2002). Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946 – 1963. Ankara: İmge Kitabevi.
• Makal A (2007). Ameleden İşçiye: Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları. İstanbul: İletişim.
• Sunal İ (2004). Populism and Patronage: Democrat Party and its Legacy in Turkey. İçinde: State, Society and Democracy in Turkey, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 121-134.
• Sülker K (1976a). Türkiye’de İşçi Hareketleri. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Sülker K (1976b). Türkiye’de Grev Hakkı ve Grevler. İstanbul: Gözlem.
• Sülker K (2004). Türkiye Sendikacılık Tarihi. İstanbul: Tüstav.
• Talas C (1992). Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt VI, s. XX, Oturum: 20.02.1947.
• Yıldırmaz S (2008). Demokrat Parti ve Dönemi: Sol Tarihyazımında ‘Kayıp’ Zamanın İzinde. Praksis, 18, 23-42.
• Gazete Arşivi
• Akşam (14.5.1935). Türkiye’de Sınıf Mücadelesi Olmayacak.
• Akşam (27.1.1950). İşçi Meseleleri Hakkındaki İddialara Bir Cevap.
• Akşam (28.1.1950). Grev Hakkı.
• Akşam (28.1.1950). İstanbul İşçi Sendikası.
• Cumhuriyet (4.2.1950). İşçi Temsilcileri Ankarada Toplanamadı.
• Cumhuriyet (5.2.1950). Grev meselesi C.H.P.yi müşkül duruma soktu.
• Gece Postası (24.7.1951). İş ve İşçi Aleminden Röportajlar: Muhtelif İşçi Toplantılarında İşçi Milletvekilleri Tehdit Edildi.
• Hürbilek (16.2.1949-16.3.1949). Grev Hakkında Resimli Anket.
• Hürbilek (12.8.1949-2.12.1949). Sendika Başkanlarına (4) Sual.
• Can, N (1949). İşçi Gözü İle: Grev. Hürbilek, 4 Kasım.
• Can, N (1949). İşçi Gözü İle: Grev ve lokavt nedir? Hürbilek, 11 Kasım.
• Hürbilek (11.11.1949). Çalışma Bakanı’nın Adana Nutku: Bakan grev hakkının tanınmasından doğacak mahzurları bir daha tekrarladı.
• Hürbilek (11.11.1949). Çalışma Bakanının Beyanatı İyi Karşılandı.
• Hürbilek (14.11.1949). Çalışma Bakanı Ş.Sirer’in Kayseri Nutku.
• Hürbilek (18.11.1949). Eski bir Grevci ile Konuştum.
• Hürbilek (16.12.1949). Anketimizin Uyandırdığı Derin Alaka.
• Hürbilek (16.12.1949). Grev, sadece enerji israfıdır.
• Hürbilek (16.12.1949). Grev, sadece enerji israfıdır.
• Hürbilek (13.1.1950). Ahmet Topçu’nun Cevabı.
• Hürbilek (27.1.1950). Ahmet Topçu’ya Son Cevabım.
• Hürbilek (27.1.1950). Zühtü Tetey’in Beyanatı.
• Hürbilek (24.2.1950). Grev Mevzuunda A.Topçunun Cevabı.
• Son Posta (28.3.1949). İşçinin Grev Hakkı Müdafaa Edildi.
• Vatan (28.1.1950). Grev meselesi tekrar Mecliste münakaşalara sebep oldu.
• Vatan (28.1.1950). Zonguldak İşçileri
• Vatan (2.2.1950). Karabük İşçileri.
• Vatan (2.2.1950). Müstakil Sendikalar Grev Hakkı İstiyor.
• Vatan (3.2.1950). Grev İstemeyenlerin Mitingine İzin Verilmedi.
• Vatan (4.2.1950). Karabükte Baskılar.
• Vatan (16.3.1950). Karabük İşçilerinin Erişirgil’e Şikayeti.
• Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü Kemal Sülker Arşivi’nden alınan belgeler
• “Çalışma Bakanı Bugünkü Rejimimizin Totaliter Vasfını Belirtti” (1.3.1947) (USTE Kemal Sülker Arşivi)
• “İşçi Grev İstemiyor Sözü İşçileri Hayrete Düşürdü” (20.1.1950) (USTE Kemal Sülker Arşivi)
• Nisan 1950 tarihli, Hür İşçi Sendikaları Birliği Kuruluş Bildirgesi içerikli belge.
• “Hakkımızı İstiyoruz” başlıklı, 11.12.1950 tarihli gazete kupürü.
• Sedat Toydemir imzalı, 4.1.1952 tarihli, Uluslararası çalışma Örgütü toplantısı konuşma metnini içeren belge.
• A.J.Fischer imzalı, 4.4.1952 tarihli, “Bir Yabancı Gözü ile Sendikalara Bir Bakış” adlı belge.
• Melih Göktan imzalı, tarihsiz, “Türkiye’de İş İhtilafları ve İşgücü ile Münasebetleri, Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü Yayınları No.1072” başlıklı belge.
• Türk İşçi Sendikaları Hakkında Rapor, 19-27.7.1951.