Dikotomiden Simbiyotiğe: Nasıl Direnilmektedir?

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 2, 247 - 272, 20.06.2015

Özgür Özel

Öz

Foucault’un iktidar analitiği ve direnme anlayışı o hayattayken de, sonrasında da birçok eleştiriye muhatap olur. Eleştirilerin ana izleği Foucault’un nihilizmi ve mevcut düzene alternatif getirmediği üzerinde yoğunlaşır. Bu eleştirilere yanıt geliştirme çabasına girişmeksizin, ilkin Foucault teorisinde “direnme” nosyonunu ve muhalif politik-etik pratikler açısından ürettiği yorum alanını incelemek gerekir. Ki bu da kaçınılmaz olarak Nietzsche felsefesine bağlanmaktadır.

 

 Foucault’da iktidarı yönetim modeli bağlamındaki tanımıyla düşünürsek, iktidar eylemi, başkalarının eylemleri üzerinde eylemde bulunma kipi ise; direnme eylemi de o “başkalarının” özeylemlilikteki ısrar ve yaratıcılık gücü, bazı durumlarda yönetme kipliğine karşı durma, yönetilemezlik bölgeleri oluşturma ya da bazı durumlarda o eylemi dönüştürme ya da devralma adına geliştirilmiş her tür dinamizmdir diyebiliriz.

 

 Biraz daha ötede, Foucault’a göre direniş, iktidar ilişkisi dinamiğinin anahtar kavramıdır, eğer direniş olmasa iktidar ilişkileri de olmazdı. Bundan, direnmelerin, Foucault teorisindeki kurucu rolü dolayısıyla iktidarın türevi ya da eklentisine dönüştürülemeyeceği anlamı çıkar.

 

Direnmelerin iktidara dışsal olmayışından, yani iktidar-direniş iç içeliğinden bazı kuramsal sonuçlara ulaşılır. Bu sonuçlardan en önemlisi, iktidar ve direnme güçlerinin iç içe geçmişliğinin, iktidar ve direnme arasında simbiyotik bir ilişki inşa ettiğidir ve bu ilişkide karşılıklı etkileşim, birbirini dönüştürme, sürece aktif müdahale her zaman mümkündür.

 

İktidar-direniş içiçeliğine dair kuramsal tespitler kaçınılmaz olarak “Nasıl Direnilmektedir?” sorusuna bağlanacaktır. “İktidar-karşı-iktidar döngüselliğine düşmeyecek, iktidar güçleri ile simetrik bir düzleme yerleştirilemeyecek, asimetrik bir direnme mümkün müdür ya da nasıl mümkündür” sorusunun olası yanıtları direnmelerin güncel örnekleri ve ortaklaşan özellikleri üzerinden irdelenmelidir. Adorno ve Horkheimer’ın Odysseus örneğinde hukuki sözleşme tipi olarak analiz ettiği anlatı, bir kez de direnmenin karşı-iktidara dönüşme eğilimi/kapasitesi açısından incelenecektir.

 

Günümüzde sınıf mücadelesine ya da ulusal kurtuluş mücadelelerinin yekpareliğine indirgenemeyecek çokluk ve yaygınlıkta direnme hareketlerinin varoluşu söz konusu: Feministler, LGBT hareketleri, çocuklar ya da engellilerin maruz kaldıkları türden ayrımcılık tiplerine karşı mücadeleler, ekoloji hareketleri, etnik-dinsel-mezhepsel yapıların kültürel ve kolektif hak mücadeleleri, eğitim, sağlık ve adalet sistemini kökten sorgulayan düşünce hareketleri, sınır-ötesi mücadele kuruluşları ve daha pek çoğu. Bu mücadelelerin eski tip savaşımlardan farklılaşan ortak özellikleri nelerdir? Bu mücadelelerin iktidardan talep etme oyunuyla kurdukları yeni ilişki; merkezsiz ve sınır-aşırı karakterleri; en yakın iktidar odağını hedef almaları; iktidar etkilerini ve bilgi iktidar eklemlenmesini sorgulamaları; yönetme ve yönetilme meselesine yaklaşımları; direnişler içerisinde yaşam ve birey konumlarının sorgulanması… Yazı içerisinde analiz edilen temel özellikler bunlardır.

 

Yeni mücadele ve isyan tiplerinin bu ve benzeri özellikleri Gezi, Tahrir, Rojava gibi örnekler dâhilinde ve toplumsallık içerisinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İktidar, direniş, Foucault, mücadele, strateji

Kaynakça

• Adorno T ve Horkheimer M (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. Çev. N Ülner ve E Ö Karadoğan, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Afary J ve Anderson K (2012). Foucault ve İran Devrimi. Çev. M Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Akal C B (2012). İktidarın Üç Yüzü. Ankara: Dost Yayınları.
• Badiou A (2011). Bir İdea Olarak Komünizm. İçinde: A Badiou, S Zizek vd., Bir İdea Olarak Komünizm. Çev. A Ergenç ve E Kılınç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cevizci A (2010). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Deveci C (1999). Foucault’nun İktidar Kavramsallaştırmasında Siyasal Boyutun Ayrıştırılamazlığı. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 9, 25-43.
• Falzon C (2011). Foucault ve Sosyal Diyalog. Çev. H Arslan, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Fontana A ve Bertani M (2003). Dersin Konumu. İçinde: M Foucault, Toplumu Savunmak Gerekir, Çev. Ş Aktaş, İstanbul: YKY.
• Foucault M (2003). Toplumu Savunmak Gerekir. Çev. Ş Aktaş, İstanbul: YKY.
• Foucault M (2004). Felsefe Sahnesi. Çev. I Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2005). Entelektüelin Siyasi İşlevi. Çev. I Ergüden ve O Akınhay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2006). Hapishanenin Doğuşu. Çev. M. A Kılıçbay, Ankara: İmge Yayınları.
• Foucault M (2007a). İktidarın Gözü. Çev. I Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2007b). Cinselliğin Tarihi. Çev. Hülya Uğur Tanrıöver, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2007c). 19. Yüzyılda Bir Aile Cinayeti - Annemi, Kızkardeşimi, Erkek Kardeşimi Katleden Ben Pierre Riviére. Çev. E Yıldırım ve A Özgüner, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2011). Özne ve İktidar. Çev. I Ergüden ve O Akınhay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault M (2012). İranlılar Ne Düşlüyor?. İçinde: J Afary ve K Anderson (der), Foucault ve İran Devrimi, Çev. M Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 258-266.
• Gündoğdu H (2010). Aydınlanma ve Foucault. İçinde: V Urhan (der), Foucault, İstanbul: Say Yayınları, 425-459.
• Hekman S (2012). Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik, Çev. H Arslan ve B Balkız, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Mcnay L (2012). Foucaultcu Beden ve Deneyimin Dışlanması. Çev. Ş Öztürk, Cogito, 70-71, 315-332.
• Megill A (2012). Aşırılığın Peygamberleri. Çev T Birkan, İstanbul: Say Yayınları.
• Mitchell W İ T vd. (2012). İşgal Et: İtaatsizlik Üzerine Üç Tez. Çev. E Ersavcı, İstanbul: Kolektif Yayınları.
• Nehamas A (2002). Yaşama Sanatı Felsefesi. Çev. C Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Newman S (2006). Bakunin’den Lacan’a: Anti-otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu. Çev. K Kızıltuğ, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Nietzsche F (2010). Güç İstenci. Çev. N Epçeli, İstanbul: Say Yayınları.
• Revel J (2006). Michel Foucault: Güncelliğin Bir Ontolojisi. Çev. K Atakay, İstanbul: Otonom Yayınları.
• Revel J (2012). Foucault Sözlüğü. Çev. V Urhan, İstanbul: Say Yayınları.
• Rodinson M (2012). İran Konusunda Foucault Eleştirisi. İçinde: J Afary ve K Anderson (der), Foucault ve İran Devrimi, Çev. M Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.