Tek Parti Dönemi Türkiye’sinde Kadro Hareketinin Kırsal Kalkınmaya Bakışı: Karl Kautsky’nin Görüşleri Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 3, 189 - 210, 23.10.2015

Özgür Teoman

Öz

Osmanlı tarımında 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Ege ovaları ve Çukurova’da,pamuk başta olmak üzere ticari tarım yapmaya dönük olarak organize olmuş işletmeler birlikte üretim yaptıkları küçük köylü işletmelerinin yanında çoğu iktisat tarihçilerince bir istisna olarak kabul edilseler de tarımda kapitalist anlamda sermaye birikimini artırma yönünde bir eğilimi ortaya çıkarmışlardır. Yine aynı dönem itibariyle İmparatorluğun doğu ve güney doğu bölgeleri kırsalında, büyük toprak sahiplerinin mülkiyetindeki topraklarda feodal üretim ve bölüşüm ilişkilerinin geçerli olduğu bir tarımsal yapı mevcuttur. Türkiye’de Cumhuriyetin ilanını takiben kurulan Tek Parti hükümetinin Osmanlı’dan devraldığı farklı mülkiyet özelliklerine bağlı olarak faaliyet gösteren bu üçlü üretim yapısı içinde kırsal kalkınma açısından temel aldığı üretici kategorisi büyük toprak sahipleri olmuş ve tarımsal destekleme politikaları kırsal kalkınmanın bu kesimlerce gerçekleştirileceği beklentisiyle yürütülmüştür.

1929 Büyük Dünya Ekonomik Bunalımıyla birlikte Türkiye’de benimsenen devletçi iktisadi politikalara paralel olarak kırsal kalkınma politikalarının değişime uğradığı bir sürece girilmiş ve Tek Parti hükümetinin kırsal üretici kategorilerine bakış açısı farklılaşmıştır. Bunalımın etkilerinin ortaya çıkışıyla birlikte Kadro Dergisi çatısı altında örgütlenen bürokrat/teknokrat kökenli aydınlar devletçi iktisadi politikaların tarımsal boyutunu oluşturmaya dönük bir kırsal kalkınma stratejisi geliştirmişlerdir. Türkiye’de uzun yıllar sürecek devlet-küçük köylü ittifakının sebepleri hakkında ipuçları içeren bu strateji, Marksist bir yaklaşımla Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD)’nin tarım stratejisini belirleyen Karl Kautsky’nin kuramsal tespitleriyle bazı paralellikler içermektedir. Bu çalışmada 1930’lı yıllarda ortaya çıkan Kadro Hareketinin Türkiye tarımı için önerdiği kalkınma stratejisi, tarımdaki mülkiyet ilişkilerini temel alarak Kautsky’nin görüşleri ile karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kadro hareketi, Kautsky, küçük üreticilik, kırsal kalkınma, tarımda kapitalizm.

Kaynakça

• Akad T M (1987). Kırsal Kesime Devlet Müdahaleleri ve Kooperatifler. 11. Tez Kitap Dizisi, 7, 142-157.
• Aksoy S (1969). 100 Soruda Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Aydemir Ş S (1968). İnkılâp ve Kadro. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aytekin A (2009). Agrarian Relations, Property and Law: An Analysis of the Land Code of 1858 in the Ottoman Empire. Middle Eastern Studies, 45(6), 935-951.
• Avcıoğlu D (1969). Türkiye’nin Düzeni. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Barkan Ö L (1944/45). Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Zirai Bir Reformun Ana Meseleleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 6, 55-155.
• Başer K (2013). 1923-1950 Yılları Arasındaki Türkiye’de Toprak Dağılımı ve Toprak Reformu Politikasının Sonuçları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 203-215.
• Bernstein H (2009). Tarımda Değişimin Sınıf Dinamikleri. Çev. O. Köymen,İstanbul: Yordam Kitap.
• Boratav K (1987). Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cin H (1985). Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erdost M İ (2010). Toprak Mülkiyeti: Sempozyum Bildirileri. İçinde: S B Özuğurlu (der), Ankara: Memleket Yayınları.
• Ertan T (1998). Kadrocular ve Kadro Hareketi (Görüşler, Yorumlar ve Değerlendirmeler). T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, 1712, Başvuru Kitapları Dizisi/29.
• Güran T (2004). 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Hershlag Y Z (1968). Turkey-The Challenge of Growth. Netherlands.
• İnci İ (2010). Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Toprak Mülkiyet Dağılımı ile İlgili Bazı Düzenlemeler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44, 345- 359.
• Karaömerlioğlu A M (1998). Bir Tepeden Reform Denemesi: Çiftçiyi Topraklandırma Kanununun Hikâyesi. Birikim, 107, 31-47.
• Karaömerlioğlu A M (2006). Orada Bir Köy Var Uzakta. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kautsky K (1988). The Agrarian Question. Vol. 1, Trans. P Burgess, London: Zwan Publications.
• Kaymak M (2005). Tarihsel Perspektifle Küçük Üreticilik ve Sanayileşme: Fransa ve Türkiye Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. İçinde: Kapitalizm ve Türkiye I, Kapitalizm, Tarih ve Ekonomi, Türk Sosyal Bilimler Derneği, 5, 335-368.
• Kaymak M (2011). Sanayi Devrimi Neden İngiltere’de Gerçekleşti? Karşılaştırmalı Bir Makro Tarih Denemesi. İçinde: H Mıhçı (der), İktisada Dokunmak: İbrahim Tanyeri’ye Armağan, 163-185.
• Keyder Ç ve Pamuk Ş (1984/85). 1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Üzerine Tezler. Yapıt, 52-64.
• Köymen O (2008). Kapitalizm ve Köylülük. İstanbul: Yordam Kitap.
• Küçük Y (1971). 100 Soruda Planlama Kalkınma ve Türkiye. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Küçük Y (1997). Türkiye Üzerine Tezler I (1908-1978). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Laclau E (1975). Latin Amerika’da Feodalizm ve Kapitalizm. Birikim, Çev. E Tulpar, 16-29.
• Lenin V I (1988). Rusya’da Kapitalizmin Gelişmesi. Çev. S Erdoğdu, Ankara: Sol Yayınları.
• Lenin V I (1996). Tarımda Kapitalizm. Çev. S Güvenç, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K (2000). Kapital, Cilt 1. Çev. A Bilgi, Ankara: Sol Yayınları.
• Okçuoğlu İ (1999). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi İç Pazarın Oluşma Süreci (1923-1950) İkinci Kitap. İstanbul: Ceylan Yayıncılık.
• Önal N E (2012). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyete Geçişte Büyük Toprak Sahiplerinin Sınıfsal Rolü ve Dönüşümü. ODTÜ Gelişme Dergisi, 39, 137-169.
• Pallot J (1999). Land Reform in Russia, 1906-1917: Peasant Responses to Stolypin’s Project of Rural Transformation. New York: Clarendon Press.
• Quataert D ve İnalcık H (2000). Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1288-1918, Çev. H Berktay, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Rozaliyev Y N (1978). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Özellikleri (1923-1960), Çev. A Yaran, Ankara: İlkyaz Yayınevi.
• Sinclair, T (2003). The Ottoman Arrangements for the Tribal Principalities at the Lake Van Region of the Sixteenth Century. International Journal of Turkish Studies, 9, (1 -2), 119-143.
• Schwarts H (1958). Russia’s Soviet Economy. New York: Prentice Hall.
• Tekeli İ ve İlkin S (2003). Bir Cumhuriyet Öyküsü: Kadrocular ve Kadro’yu Anlamak. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Tezel Y S (2000). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak Z (1984). Osmanlı Narodnikleri: “Halka Doğru” Gidenler. Toplum ve Bilim, 24, 69-81.
• Toprak Z (1988). Türkiye Tarımı ve Yapısal Gelişmeler. Türkiye’de Tarımsal Yapılar (1923- 2000), 19-37.
• Tökin İ H (1990). Türkiye Köy İktisadiyatı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tökin İ H (2006 a). Türk Köylüsü Bir Toprak Reformu Bekliyor. Kadro-Seçmeler, 21 Eylül, 585-588.
• Tökin İ H (2006 b). Türk Köylüsünü Topraklandırmalı Fakat Nasıl. Kadro-Seçmeler, 23 Kasım, 649-654.
• Tör V N (2006a). Ziraat Siyasetimizde Liberalizmden Devletçiliğe. Kadro-Seçmeler, 19 Temmuz, 553-558.
• Tör V N (2006b). Devletçi Bir Ziraat Siyasetinin Ana Prensipleri. Kadro-Seçmeler, 20 Ağustos, 523-527.
• Zenkovsky V A (1986). Stolypin: Russia’s Last Great Reformer. Princeton: The Kingston Press.