Türkiye’de Yaşam Boyu Öğrenme: Piyasacı ve Muhafazakâr

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 3, 211 - 244, 23.10.2015

Ş. Bağcı

Öz

Yaşamın her anında ve alanında, beşikten mezara kadar gerçekleşen tüm öğrenmeleri kapsayan bir kavram olarak yaşam boyu öğrenme, özellikle 1990’lardan bu yana eğitim sistemlerinin düzenlenişinde önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Bu gelişmenin nedeni kavramın, içerdiği okul dışı öğrenme pratiklerinin neoliberal dönemin sermaye birikim rejimine uygun esnek bir öğrenme modeli önermesidir.

Neoliberal eğitim projesi, eğitimin piyasalaştırılması ve muhafazakârlaştırılmasına dayanır. Neoliberalizm ve yaşam boyu öğrenme arasındaki ilişkinin analiz edilmesinde, bugüne kadar yaygın olarak görüldüğü haliyle, salt piyasalaştırma ekseninde yapılan analizler, gelinen aşamanın tüm boyutlarını kavramaktan uzak kalmaktadır. Zira tüm güncel uygulamalarda görüleceği üzere, eğitim alanında yaşanan dönüşüm, piyasalaştırma ve muhafazakârlaştırma eksenlerinin birbirlerini besleyen etkileşimleri çerçevesinde gerçekleşmektedir. 

Türkiye’de yaşam boyu öğrenme de bu arkaplanda süregelen iki boyutlu dönüşümün önemli bir ayağı olarak işlev görmektedir. Piyasalaştırma süreci, yaşam boyu öğrenmenin hedeflerinin piyasa hedefleriyle sıkı sıkıya ilişkilendirilmesi ve bunun dışında kalan öğrenme amaçlarının değersizleştirilmesi ile birlikte, eğitim etkinliklerinin içeriklerinin de piyasa ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmesini getirmektedir. Muhafazakârlaştırma süreci ise programlarda aile, din, ahlak gibi muhafazakârlığın merkezinde yer alan kurumların yerinin artması, dinsel düşüncenin bilimsel düşünce ile eşdeğer kılınması, toplumsal eşitsizliklerin meşrulaştırılarak yeniden üretilmesi, yakın geçmişe yönelik radikal eleştirilerin yanı sıra daha eskide kalmış olan tarihsel dönemlerdeki farazi erdemlere iltifat ve eğitim sistemi üzerindeki denetimin sıkılaştırılması olarak tanımlanabilir. Bu çerçevede Türkiye’de yetişkinlerin, üretim sürecinde ortaya çıkan yeni bilgi ve beceri ihtiyaçlarının giderilmesini, böylece küresel rekabete daha etkin katılabilmelerinin sağlanmasını ve giderek artan eşitsizliklere ve denetime daha sorunsuz biçimde rıza göstermelerini hedefleyen yaşam boyu öğrenme, piyasacı ve muhafazakâr dönüşümün merkezi kavramlarından biri olmaktadır.

Girişimci, rekabetçi ve muhafazakâr bireylerin sürekli üretimini ve yeniden üretimini hedefleyen neoliberal yaşam boyu öğrenme, etkisi sadece kendisiyle sınırlı olan bir eğitsel dönüşümün değil, tüm toplumun piyasa ve muhafazakârlık ekseninde dönüştürülmesinin bir aracıdır. Türkiye, söz konusu politikalar eşliğinde büyük ve tarihsel bir dönüşüm yaşamaktadır ve yaşam boyu öğrenme, hem söylem hem de politikalar düzeyinde bu süreçte önemli bir rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yaşam boyu öğrenme, yetişkin eğitimi, neoliberalizm, piyasalaştırma, muhafazakârlaştırma

Kaynakça

• AKP (Adalet ve Kalkınma Partisi) (2014a). Parti Programı. http://www.akparti.org.tr/site/akparti/parti-programi#bolum. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• AKP (Adalet ve Kalkınma Partisi) (2014b). 2023 Vizyon Belgesi. http://www.akparti.org.tr/site/akparti/2023-siyasi-vizyon#bolum. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• Altunpolat R (2014). LGBTİ Hareketinin Politik Pedagojisi. Eleştirel Pedagoji, 31, 50-53.
• Apple M (2004). Creating Difference: Neo-Liberalism, Neo-Conservatism and thePolitics of Educational Reform. Educational Policy,18 (1), 12-44.
• Ayhan S (2005). Dünden Bugüne Yaşam Boyu Öğrenme. İçinde: F. Sayılan ve A. Yıldız (der), Yaşam Boyu Öğrenme Sempozyumu (9-10 Aralık 2004). Ankara: PegemA Yay.
• Bağcı Ş E (2014). Yetişkin Eğitimi ve Eşitlik. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Bağcı Ş E (2011). Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde Yaşam Boyu Eğitim Politikaları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 139-173.
• Bağcı Ş E (2010). Neoliberalizm ve Yaşam Boyu Eğitim: Gerçeği Gizleyen Büyülü Sözler. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 8 (30) 3-76.
• Bauman Z (2013). Modernite, Kapitalizm, Sosyalizm: Küresel Çağda Sosyal Eşitsizlik. İstanbul: Say Yayınları.
• Bayramoğlu A (2013). Bir İttifakın Çöküşü http://www.yenisafak.com.tr/yazarlar/AliBayramoglu/bir-ittifakin-cokusu/39171. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• Bedirhanoğlu P (2009). Türkiye’de Neoliberal Otoriter Devletin AKP’li Yüzü.İçinde: İ. Uzgel ve B. Duru (der), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu. Ankara: Phoenix Yayınları, 40-65.
• Birler Ö (2013). Muhafazakârlık. İçinde: G Atılgan ve E A Aytekin (der), Siyaset Bilimi – Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinler Arası İlişkiler.Genişletilmiş 3. Basım, İstanbul: Yordam Kitap, 315-328.
• Bulut N (2003). Küreselleşme: Sosyal Devletin Sonu Mu? Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 52(2), 174-197.
• Büyükdüvenci S (1986). Hayatboyu Eğitim. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara
• Dardot P ve Laval C (2012). Dünyanın Yeni Aklı: Neoliberal Toplum Üzerine Deneme.İstanbul:İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013. http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/1/plan9.pdf.Son erişimtarihi, 12.12.2014.
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2005). Orta Vadeli Program 2007-2009. http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/OrtaVadeliProgramlar/Attachments/7/Orta_Vadeli_Program(2007-2009).pdf. Son erişim tarihi, 12.12.2014.
• Duman A (1999). Yetişkinler Eğitimi. Ankara: Ütopya Yay.
• Eğitim Bir Sen (Eğitimciler Birliği Sendikası) (2011). 2011 Yılına İlişkin Değerlendirmemiz.http://www.egitimbirsen.org.tr/ebs_files/files/dosya/2011basinaciklamalari/3112_2011degerlendirme.doc. Son erişim tarihi: 13.11.2014.
• Eğitim Sen (Eğitim Bilim ve Kültür Emekçileri Sendikası) (2011). MEB’in Yeni Teşkilat Yasası İstihdam Yapısını Güvencesizleştirmeye Hizmet Ediyor. http://www.egitimsen.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=354&sube=0. Son erişim tarihi,13.11.2014.
• Ekrem D. (2014). Parti Devletine Doğru. http://www.zaman.com.tr/full-name/partidevletine-dogru_2198716.html. Son erişim tarihi,13.11.2014.
• Erdoğan RT (2014). Yeni Türkiye Eğitimle İnşa Edilecek. Yeni Türkiye: Türk Eğitimi Özel Sayısı, 58, 13-15.
• Ersöz YH (2003). Doğuşundan Günümüze Sosyal Politika Anlayışı ve Sosyal Politika Kurumlarının Değişen Rolü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 53(2), 119-144.
• Göktürk G (2013). Babuşçu’nun İnşa Dönemi. http://bugun.com.tr/babuscunun-insadonemi-yazisi-228928.
• Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• Günlü R (2003). Özerklik, Toplumsal Dönüşüm ve Eğitim. Eğitim, Bilim, Toplum Dergisi,1, 4-21.
• Güvercin G (2014). Öğretmenlik Mesleğinde Kökten Bir Dönüşüm: Ücretli Öğretmenlik. İçinde: A. Yıldız (der), İdealist Öğretmenden Sınava Hazırlayıcı Teknisyene: Öğretmenliğin Dönüşümü,İstanbul: Kalkedon Yayınları, 139-178.
• Grollios G (2014). Avrupa Birliği’nde Eğitimin Geleceği İçin Kurumsal Öneriler.(Çev: Kıral Ö A ve Korkmaz N). İçinde:M. Uysal ve A. Yıldız (der), Eleştirel Eğitim Yazıları, Ankara: Siyasal Kitabevi, 51-68.
• Harvey D (2005). A Brief History of Neoliberalism.New York:Oxford University Press.
• Harvey D (1993). Esneklik: Tehdit Mi Yoksa Fırsat Mı? Toplum ve Bilim Dergisi, 56-61, 83-92.
• HBÖGM (Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü) (2014). Aile Eğitiminin Tarihsel Gelişimi. http://aileegitimi.meb.gov.tr/materyaller/Aile%20Egitiminin%20Tarihsel %20Gelisimi-09.01.2013.pdf. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• Hill D (2010). Class, Capital and Education In This Neoliberal and Neoconservative Period. İçinde: S. Macreine, P. McLaren, D. Hill (ed.), Revolutionizing Pedagogy: Education For Social Justice Within and Beyond Neo-Liberal Capitalism, New York: Palgrave Macmillan, 119-144.
• Hürriyet Gazetesi (2014). Erdoğan: İsteseler de istemeseler de Osmanlıca öğrenilecek. Hürriyet Gazetesi, 08.12.2014, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/27730441.asp. Son erişim tarihi, 15.12.2014.
• İnsel A (2014). Büyük Restorasyon Dönemi. http://www.birikimdergisi.com/haftalik/buyuk-restorasyon-donemi. Son erişim tarihi, 15.12.2014.
• İnsel A (1996). Çözülme Devrinde Cemaat Kimlikleri ve Neo-Feodal Devlet. Birikim Dergisi, 89, 7-14.
• Jarvis P (2004). Adult Education and Lifelong Learning: Theory and Practice. 3rd Edition. London & New York: RoutledgeFalmer.
• Judd DM (2007). Tearing Down The Wall: Conservative Use And Abuse Of Religion In Politics. İçinde: Confronting The New Conservatism - The Rise Of the Right In America. ThompsonM J (der.), New York and London: New York University Press.
• Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018. http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Yaynlar/Attachments/518/Onuncu%20Kalk%C4%B1nma%20Plan%C4%B1.pdf. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• KESK (Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu) (2015). Sendikal Hak İhlalleri Raporu 2014.Yayımlanmamış KESK raporu.
• Keskin N E ve Demirci A G (2003). Eğitimde Çürüyüş. Ankara: KİGEM.
• Küçük M (2014). Zorunlu Kimya Tartışılmıyor. Hürriyet Gazetesi, 30 Eylül, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/27298467.asp. Son erişim tarihi, 15.12.2014.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2014a). Milli Eğitim Temel Kanunu http://mevzuat.meb.gov.tr/ html/temkanun_0/temelkanun_0.html. Son erişim tarihi,13.11.2014.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2014b). XVII. Milli Eğitim Şurası Kararları http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2014_10/02113631_17_sura.pdf. Son erişim tarihi,13.11.2014.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2014c). Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi ve Eylem Planı, 2014-2018 http://hbogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2014_11/18031112_
• hbostratejibelgesi_2014_2018.pdf. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2013). 2013 Yılı Mali Performans Programı. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2013_01/30032401_meb_2013.pdf. Son erişim tarihi, 18.08.2013.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2012). Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2010-2011. Ankara: MEB Yayınları.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2011). Kesin Hesap Kitapçığı 2010.Ankara: MEB Yayınları.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2011a). 652 Sayılı Milli Eğitim Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname.http://mevzuat.meb.gov.tr/html/mebteşkilatvegörev/ mebteskilatvegörev1.html. Son erişim tarihi,23.02.2013.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2009). Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi 2009.http://mesbil.meb.gov.tr/genel/hayat%20boyu%20%C3%B6%C4%9Frenme%20dokuman.pdf. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2009a). MEB Stratejik Planı 2010-2014. http://sgb.meb.gov.tr/ Str_yon_planlama_V2/MEBStratejikPlan.pdf. Son erişim tarihi, 12.12.2014.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2007). Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2005-2006.
• Ankara: MEB Yayınları.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2006). Kesin Hesap Kitapçığı 2005.Ankara: MEB Yayınları.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (2001). Kesin Hesap Kitapçığı 2000.Ankara: MEB Yayınları.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) (1996). Kesin Hesap Kitapçığı 1995.Ankara: MEB Yayınları.
• MEGEP (Mesleki Eğitimi Geliştirme Projesi) (2006). Türkiye’nin Başarısı İçin İtici Güç: Hayat Boyu Öğrenme Politika Belgesi. www.megep.meb.gov.tr/megep/genel/hayatboyu/ HayatBoyuOgrenmePolitikaBelgesiEkim2006.pdf. Son erişim tarihi,17.01.2009.
• Miser R (2013). Yaşam Boyu Öğrenme: Kavram ve Bağlam. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Mezunları Derneği (EBF-MD) Yayını.
• Noble C (2007). From Neoconservative To New Right - American Conservatives And The Welfare State. İçinde: Confronting The New Conservatism - The Rise Of The Right In America. Thompson M J (der), New York and London: New York University Press,109-124.
• Nisbet R (2002). Muhafazakarlık. İçinde: Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi. T Bottomore,R
• Nisbet(der), Erol Mutlu (çev), M Tunçay A Uğur(Türkçe Ed), Ankara: Ayraç Yayınevi, 93-128.
• Okçabol R (2012). Gericileşmenin ve Piyasalaşmanın Şifreleri 635, 651, 652, 653, 666, 4+4+4 ve… Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 10(39), 28-41.
• Olesen H S (2000). Life Long Learning and Collective Experience.
• http://www.edst.educ.ubc.ca/aerc/2000/sallingolesenh1-web.htm.
• Son erişim tarihi, 10.10.2006.
• Olssen M Codd J ve O’neill, A (2004). Education Policy: Globalization, Citizenship, Democracy. London Sage Publications, Thousand Oaks, New Delhi.
• Öngen T (2003). “Yeni Liberal” Dönüşüm Projesi ve Türkiye Deneyimi. İçinde: Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, İktisat Üzerine Yazılar 1. Köse A H, Şenses F ve Yeldan E (der),İstanbul: İletişim Yayınları, 161-191.
• Özkazanç A (2011). Neo-Liberal Tezahürler: Vatandaşlık-Suç-Eğitim. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Özkazanç A (2000). Yeni Sağdan Sonra: Yeni Sol, Siyasi İktidar ve Meşruiyet, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Dergisi,3(3), 29–61
• Puiggros A (1996) NACLA Report on the Americas, May/June 1996
• http://www.hartfordhwp.com/archives/40/031.html. Son erişim tarihi,13.11.2014.
• Rubenson K (2009). Lifelong learning between humanism and global capitalism. The Routeledge International Handbook of Lifelong Learning. Jarvis P (der), London: Routledge.
• Sayılan F (2014). Piyasa ve Din Kuşatması Altında Kamusal Eğitim. Eleştirel Eğitim Yazıları. Uysal M ve Yıldız A (der), Ankara: Siyasal Kitabevi, 51-68.
• Sayılan F (2012). Toplumsal Cinsiyet ve Eğitim: Olanaklar ve Sınırlar. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Sayılan F (2006). Küresel Aktörler (DB ve GATS) ve Eğitimde Neoliberal Dönüşüm. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. Aylık Bülten. Eğitim Dosyası. Kasım-Aralık 2006, 44-51.
• Sayılan F (2001). Paradigma Değişirken: Küreselleşme ve Yaşam Boyu Öğrenme. Cevat Geray’a Armağan. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yayını.
• Smith M K (2000). The Theory and Rhetoric of the Learning Society. http://www.infed.org/lifelonglearning/b-lrnsoc.htm. Son erişim tarihi,09.06.2010.
• Smith M K ve Doyle M (2002). Globalization: Theory and Experiencewww.infed.org/
• biblio/globalization.htm. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• Sönmez S (2007). Küresel Kapitalizm ve Keynes: Nasıl Bir Uyum? Mülkiye Dergisi, 31, 256, 45-64.
• Şahin B (2013). Farklılık, Hoşgörü ve Ak Parti İktidarı: Gezi Parkı Sürecinin Düşündürdükleri http://www.libertedownload.com/LD/arsiv/71/sayi-71.pdf. Son erişim tarihi, 13.11.2014.
• Thompson M J (2007). Introduction: Confronting The New Conservatism. İçinde: Confronting The New Conservatism - The Rise Of The Right In America. (Ed. Thompson MJ) New York and London: New York University Press, 1-8.
• Topal A (2013). Yeni Sağ. İçinde: Siyaset Bilimi – Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinler Arası İlişkiler. Atılgan G ve Aytekin E A (der), Genişletilmiş 3. Basım, İstanbul: Yordam Kitap, 423-436.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2013a). Milli Eğitim İstatistikleri Yaygın Eğitim 2010-2011. Ankara: TÜİK Yayınları.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2007). Milli Eğitim İstatistikleri Yaygın Eğitim 2005- 2006.Ankara: TÜİK Yayınları.
• UTMK (UNESCO Türkiye Milli Komisyonu) (1985). Yetişkin Eğitimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: UTMK.
• Uysal M (2009). Adult Education in Developed Countries. International Journal of Educational Policies, 3(2), 17–23.
• Uzgel İ (2009). AKP: Neoliberal Dönüşümün Yeni Aktörü. İçinde: AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu. Uzgel İ ve Duru B (der),Ankara: Phoenix Yayınları, 11-39.
• Ünal I vd. (2010). Eğitimde Toplumsal Ayrışma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yazıcı B (2012). The Return to the Family: Welfare, State and Politics of the Family in Turkey. Anthropological Quarterly, 85(1), 103-140.
• Yıldız A (2014). Türkiye’de Öğretmenlik Mesleğinin Dönüşümü: İdealist Öğretmenden Sınava Hazırlayıcı Teknisyen Öğretmene. içinde: İdealist Öğretmenden Sınava Hazırlayıcı Teknisyene: Öğretmenliğin Dönüşümü. Yıldız A (der), İstanbul: Kalkedon Yayınları, 13-26.
• Yıldız A (2012). Transformation of Adult Education in Turkey: From Public Education to Life-Long Learning.İçinde: Neoliberal Transformation of Education in Turkey. İnal K ve Akkaymak G (der), Palgrave Macmillan.