İktidarda Popülizm’ veya Tedrici Bir İnşa Süreci Olarak 2002-2010 AKP Dönemi: Bir Çerçeve Denemesi ve Birkaç Temel Önerme

Yıl 2017, Cilt: 41 Sayı: 1, 67 - 104, 01.05.2017

Mahir Kalaylıoğlu

Öz

Bu makalede, AKP siyasetinin 2002-2010 dönemini – bu dönemi karakterize eden hâkim siyasi yönelimleri – “iktidarda popülizm” terimi altında ele almayı öneriyorum. Bu terim popülizm literatüründe, genellikle, muhalefetteyken popülist olarak görülen bir siyasal aktörün iktidara geldikten sonra sergilediği bir dizi siyasal tutuma atıfla kullanılmaktadır. Başka bir ifadeyle, bu terimden genelde anlaşılan şey, özgül bir siyasal fenomen değil, tersine, muhalefetteki popülist söylemin iktidar döneminde de “devam” ettiği siyasal durumlar. Bu yaklaşımdan farklı olarak, bu makalede iktidarda popülizmi, esas olarak, bir siyasal yönetimin eşdeğerlik mantığının farklılık mantığına baskın olduğu bir tarzda siyasal iktidarını devlet aygıtında yerleştirme doğrultusunda uygulamaya koyduğu siyasal pratiklere atıf yapan özgül bir siyasal fenomen olarak kavramlaştırmayı öneriyorum. Bu yönüyle, iktidarda popülizmin, Ernesto Laclau’nun metninde popülizm teriminin atıf yaptığı iki ana durumun (popülist muhalefet ve popülist kopuş) ikisinden de farklı bir siyasal durum oluşturduğunu öne sürüyorum. Makalede kuramsal olarak Laclau’nun biçimsel popülizm kavramına bağlı kalınırken; iktidarda popülizmin temel karakteristikleri ve varoluş koşulları, AKP’nin genellikle (İslamcılığın neo-liberal bir siyasi program altında liberal demokrasiyle uzlaşma girişimi anlamında) “liberal İslamcı” dönemi olarak görülen 2002-2010 döneminde sergilemiş olduğu siyasal profile atıfla tartışılıyor. Bu tartışmanın arkasındaki temel fikirse şu: Popülizmin bir varyantı olarak iktidarda popülizm, AKP’nin, ortaya çıktığı bağlama – bu bağlamın muhteva ettiği sınırlılık ve olanaklara – verdiği bir yanıttır ve dolayısıyla partinin adı geçen dönem boyunca hegemonik bir aktör olarak iktidarını pekiştirmesini sağlayan siyasi karar ve uygulamaların doğasını anlamak bakımından da kilit bir öneme sahiptir. Böylelikle, bu çalışma, bugün otoriter popülizm, İslamcı faşizm vb. kavramlar altında ele alınan mevcut otoriter siyasal rejimin gelişim sürecinde 2002-2010 döneminin özgül yerini saptamaya dönük – ve en önemlisi de bu döneme, AKP deneyiminin bugün vardığı nokta açısından bir “köken” rolü tahsis etme ayartısından mümkün mertebe uzak durmaya çalışan – bir analiz veya yaklaşım denemesi olarak da görülebilir.

Anahtar Kelimeler

İktidarda popülizm, AKP, İslamcılık, hegemonya, Laclau.

Kaynakça

• Açıkel F (2013). ‘Hegemonya’dan ‘Oximoron’a: AKP’nin Eğreti Bonapartizm’inin Sonu. Birikim, 288.
• Akça İ (2016). Türkiye’de 2000’ler: Güvenlik Merkezli Siyasetin ve Siyasal Güvencesizliğin Devamlılığı, Başlangıç.
• Althusser L (2006). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Arditi B (2007). Politics on the Edges of Liberalism. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Aydoğdu H ve Yönezer N (2007). Krizin Sözlü Tarihi. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Campbell J (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Canovan M (1999). Trust the People! Populism and the Two Faces of Democracy. Political Studies, XLVII, 2-16.
• Çelebi A (2002). Avrupa: Halkların Siyasal Birliği. İstanbul: Metis Yayınları.
• Güneş H (2016). Şeriatı beklerken: Devletin İslamileşmesinde yeni eşik! Birgün, 25 Eylül.
• Hatem E ve Taştan C (2013). Kurgu İle Gerçeklik Arasında Gezi Eylemleri. Ankara: Seta Yayınları.
• Howarth D R (2008). Ethos, Agonism and Populism: William Connolly and the Case for Radical Democracy. BJPIR, Vol 10, 171-193.
• Kahraman H B (2009). AKP ve Türk Sağı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Keyder Ç (2004). The Turkish Bell Jar. New Left Review, 28, 65-84.
• Laclau E (2005a). Populism: What’s in a Name? İçinde: F Panizza (der), Populism and the Mirror of Democracy, London: Verso.
• Laclau E (2005b). On Populist Reason. London: Verso Books.
• Laclau E ve Mouffe C (2001). Hegemony and Socialist Strategy. London: Verso.
• Marx K (1990). Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i. Ankara: Sol Yayınları.
• Milliyet (16.08.2002). Kemal Derviş CHP yolunda: Cem’e veda Baykal’a merhaba.
• Mouffe C (2002). Demokratik Paradoks. Ankara: Epos Yayınları.
• Müller J-W (2014). ‘The People must be Extracted from within the People’: Reflections on Populism. https://www.princeton.edu/~jmueller/Constellations-Populism-JWMueller-March2014-pdf.pdf
• Müller J-W (2015). Populist Constitutionalism: A Contradiction in Terms? https://www.wzb.eu/sites/default/files/u32/wzb-populist_constitutionalism-jwmueller-16june2015.pdf
• Öniş Z (2005). The Political Economy of Islam and Democracy in Turkey: From the Welfare Party to the AKP. İnternet metni, adres bilinmiyor.
• Özkazanç A (2002). 3 Kasım Seçimi ve Sonuçlarına Dair. Konuşma metni, kaynak bilinmiyor.
• Palonen E (2009). Political Polarisation and Populism in Contemporary Hungary. Parliamentary Affairs, Vol. 62, No. 2, 318-334.
• Ramirez L C (2009). A New Perspective On Bolivian Populism. Master thesis, The Department of Political Science and the Graduate School of the University of Oregon.
• Roy O (2015). Siyasal İslamın İflası. İstanbul: Metis Yayınları.
• Smith A M (2003). Laclau and Mouffe: The Radical Democratic Imaginary. London and New York: Routledge.
• Türk B (2007). Genç Parti’yi Anlamak. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Siyaset Bilimi Anabilim Dalı.
• von Beyme K (2007). Populism and Right-Wing Extremism in Modern Democracies. İçinde: Nekvapil V ve Staszkiewicz M (der), Populism in Central Europe, AMO tarafından düzenlenmiş konferans metni. http://pasos.org/wp-content/archive/populism_amo.pdf
• Weyland K (2001). Clarifying a Contested Concept: Populism in the Study of Latin American Politics. Comparative Politics, Vol. 34, No. 1, 1-22.
• Weyland K (2003). Neopopulism and Neoliberalism in Latin America: how much Affinity? Third World Quarterly, Vol 24, No 6, 1095-1115.
• Yalman G (2002). Tarihsel Bir Perspektiften Türkiye’de Devlet ve Burjuvazi: Rölativist Bir Paradigma mı Hegemonya Stratejisi mi? Praksis, 5.
• Yalman G (2014). AKP Döneminde Söylem ve Siyaset: Neyin Krizi? İçinde: İktidarın Şiddeti: AKP’li Yıllar, Neoliberalizm ve İslamcı Politikalar, İstanbul: Metis Yayınları.
• Yetkin M (2016). AK Parti devrimi çocuklarını yemez, değil mi? Radikal, 3 Şubat.