Birikim, Emek Gücünün Yeniden Üretiminin Ücretdışılaştırılması ve Sosyal Yardım: Kuramsal Bir Model Denemesi

Yıl 2018, Cilt: 42 Sayı: 1, 47 - 78, 15.04.2018

Denizcan Kutlu

Öz

Bu çalışma, üretim noktasının düzenlenmesi ile olgusal olarak üretim noktasına dışsal bir görünüme sahip olan sosyal yardımlar arasındaki kavramsal bağlantılar üzerine kuruludur. Literatürde sosyal yardımların varlığı ve artışı genellikle yoksulluk, gelir yetersizliği ve işsizlik gibi olgular temelinde ele alınırken, yoksulluğu ve sosyal yardımları açıklamak amacıyla piyasa kavramına başvurulduğu da görülmektedir. Bu kavrayış tarzı kategorik olarak yanlış olmamakla birlikte, sosyal yardımlar ile sermaye birikiminin düzenlenmesi ve üretim süreçlerine ait dinamikler arasındaki ilişkiyi görünmez kılan bir sonuca sahiptir. Çalışma, bu açıdan beş temel katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

İlk olarak, sosyal politika literatüründe daha ziyade teknik ve terimsel düzeyde tartışılmış olan sosyal yardımları kuramsal soyutlama düzeyine taşımak. Çalışma, kapitalist birikim ile sosyal yardım arasındaki ilişkiyi, Marksist politik iktisadın emek gücünün yeniden üretimi, yedek işgücü ordusu, emek gücünün değeri, ücret gibi kavramları temelinde açıklama iddiasındadır.

İkinci olarak, Marksist politik iktisadın sözü edilen kavramları ve çalışmada yer kimi kavramlaştırma girişimleri aracılığıyla sosyal yardımları kuramsal ve olgusal düzeyde açıklayabilecek bir kuramsal model geliştirmeyi denemek.

Üçüncü olarak, bu soyutlama sürecinde kullanılan kavramlar temelinde yeni ve alternatif bir sosyal yardım tanımı getirmek. Sosyal yardımları teknik ve terimsel düzeyde ele alış, kuramsal düzeyde ve kavramsal araçlarla açıklamaya dönük eksikliklerle içiçedir. Bu çalışma, sözü edilen eksikliği aşmak amacıyla, kimi kuramsal temeller atmaya dönük bir çabadır. Literatürdeki mevcut sosyal yardım tanımları, barındırdığı teknik ve terimsel çerçeve ile kavramsal bir yaklaşım temelinde yeniden yazılabilir.

Dördüncü olarak, sosyal yardım alanlara ait olgular kümesini açıklayıcı ve analitik bir biçimde kavramaya olanak tanıyan uygun kavramsal araçların geliştirilmesini mümkün kılmak. Dolayısıyla, gözlem birimi ve analiz birimi ayrımı arasındaki kuramsal bağın hangi kavramsal araçlarla kurulabileceği sorusu da bu çalışmanın geri plan gündemindedir. Bu çerçevede çalışmada, sadece sosyal yardımları değil, çalışma ve geçim evreni sosyal yardım tanımlarında yer bulan yoksulluk, gelir yetersizliği, kendi kendine yeter hale gelme, işsizlik gibi olgularla çevrili olan sosyal yardım alanlara ait sosyal gerçekliği kavramaya dönük bir sosyal yardım tanımı önerisinde bulunulacaktır.

Beşinci olarak ise, sosyal yardımları sınıfsal temellerine yerleştirme çabası ile siyasal alana içermeyi gündeme getirmek. Böylelikle çalışma, sosyal yardımların karşı siyasallaştırılması/siyaset alanına içerilmesinin kavramsal temelleri üzerine düşünmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal yardım, kapitalist birikim, ücret, emek gücü, göreli artık nüfus.

Kaynakça

• Aglietta M (1979). A Theory of Capitalist Regulation The US Experience. Çev. D Fernbach, London: NLB.
• Alcock P (2006). Understanding Poverty. Hampshire: Palgrave Macmillan.
• Ankarloo D (2015). Refah Devleti. İçinde: B Fine ve A. Saad-Filho (der), Marksist İktisat Kılavuzu, Çev. A Sarı, Ankara: Yordam Kitap, 548-554.
• Arın T (2013). Kriz, Devlet, İktisat ve Sosyal Güvenlik Politikaları Seçilmiş Yazılar, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bahçe S ve Köse A H (2018). Kapitalizmin Yoksulluğu: Vatandaş ya da Toplumsal Sınıf Olarak Yoksullar. İçinde: D Kutlu (der), Sosyal Yardım Alanlar Emek, Geçim, Siyaset ve Toplumsal Cinsiyet, İstanbul, İletişim Yayınları, 41-57.
• Barrientos A (2013). The Expansion of Social Assistance in Developing Countries. www. svenskakyrkan.se/default.aspx?id=1054224 (10.02.2018).
• Behar C (1981). Marx ve Nüfusbilim (Demografi) Nüfusbilime Başka Bir Bakış (I). Toplum ve Bilim, 15, 3-36.
• Boratav K (2004). “Yoksulluk” Kavramı Üzerine Notlar. Toplum ve Hekim, 19 (1), 7-9.
• Brunhoff S (2009). Kapitalist Bunalım ve Ekonomik Politika. İçinde: N Satlıgan ve S Savran (der), Dünya Kapitalizminin Krizi, Çev. L Kayaalp, İstanbul: Belge Yayınları, 391-406.
• Braverman H. (2008). Emek ve Tekelci Sermaye. Çev. Ç Çidamlı, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Buğra A (2008). Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Burden T (1998). Social Policy and Welfare A Clear Guide. London, Pluto Press.
• Castel R (2003). From Manual Workers to Wage Labourers Transformation of The Social Question, New Brunswick: Transaction Publishers.
• Clayton R ve Pontusson J (2000). Welfare State Retrenchment Revisited. İçinde: C Pierson ve F G Castles (der), The Welfare State Reader, Cambridge: Polity Press, 320- 334.
• Cordonnier L (2014) Garibanlara Merhamet Yok İşsizlik Üzerine İktisadi Teoriler, Çev. L Şimşek, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çengelci E (1993). Sosyal Refahın Gerçekleşmesinde Sosyal Yardımların Rol ve Önemi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, 11 (1-2-3), 9-34.
• Dean H (2011). Sosyalist Perspektif. İçinde: P Alcock, M May ve K Rowlingson (der), Sosyal Politika Kuramlar ve Uygulamalar. Çev. B Yıldırım, Ankara: Siyasal Kitabevi, 118- 127.
• Dean M (1991). The Constitution of Poverty Toward A Genealogy of Liberal Governance. USA: Routledge.
• Demir Şeker S (2008). Türkiye’de Sosyal Transferlerin Yoksulluk Üzerindeki Etkileri, Ankara, DPT.
• Dilik S (1980). Sosyal Yardımlar-İki Anlamlı Bir Terim. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 35 (1-4), 55-72.
• Ditch J (1999). Full Circle: A Second Coming for Social Assistance. İçinde: J Clasen (der), Comparative Social Policy Concepts, Theories and Method, UK-USA: Blackwell, 114-135.
• Erdoğdu S ve Kutlu D (2017). Çalışan Yoksulluğu: Türkiye İçin Sosyal Politikalar Bağlamında Bir Değerlendirme. İçinde: A Makal ve A Çelik (der), Zor Zamanlarda Emek Türkiye’de Çalışma Yaşamının Güncel Sorunları, Ankara: İmge Kitabevi, 65-112.
• Esping-Andersen G (2006). The Three Worlds of Welfare Capitalism, Cambridge: Polity Press.
• Esping-Andersen G (2008a). Toplumsal Riskler ve Refah Devletleri. İçinde: A Buğra ve Ç Keyder (der), Sosyal Politika Yazıları, Çev. B Y Çakar ve U Balaban, İstanbul: İletişim Yayınları, 33-54.
• Esping-Andersen G (2008b). Altın Çağ Sonrası? Küresel Bir Ekonomide Refah Devleti İkilemleri. İçinde: A Buğra ve Ç Keyder (der), Sosyal Politika Yazıları, Çev. B Y Çakar ve U Balaban, İstanbul: İletişim Yayınları, 55-100.
• Ferrera M (2005). The Boundaries of Welfare European Integration and the New Spatial Politics of Social Protection. Oxford & New York, Oxford University Press.
• Fine B ve Saad-Filho A (2012). Marx’ın Kapitali. Çev. N Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap.
• Fox Piven F ve Cloward R A (1993). Regulating The Poor The Functions of Public Welfare, Vingate Books: USA.
• George V ve Wilding P (1994). Welfare and Ideology, Hertfordshire: Harvester Wheatsheaf.
• Ginsburg N (1979). Class, Capital and Social Policy, London & Basinstoke: The Macmillan Press.
• Gough I (1979). The Political Economy of The Welfare State, London & Basinstoke: The Macmillan Press.
• Gough I (2006). Social Policy Regimes in The Developing Countries. İçinde: P Kennet (der), A Handbook Of Comparative Social Policy, Cheltenham & Northampton: Edward Elgar, 239-257.
• Greg M (2007). The Welfare Wall, Reservation Wages, And Labour Force Attachment, https://www.researchgate.net/profile/Greg_Mason5/publication/228432911_ The_welfare_wall_reservation_wages_and_labour_force_attachment/ links/00b4953be05128722f000000/The-welfare-wall-reservation-wages-and-labour-force-attachment.pdf (11.03.2018)
• Gökçeoğlu Balcı Ş (2007). Tutunamayanlar ve Hukuk, Ankara, Dost.
• Güzel A ve Okur A R (2002). Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: Beta Yayınları.
• Hanesch W (1999). The Debate on Reforms of Social Assistance in Western Europe. İçinde: Linking Welfare and Work. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 71-85.
• Harvey D (2012a). Sermayenin Sınırları. Çev. U Balaban, Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Harvey D (2012b). Marx’ın Kapitali İçin Kılavuz. Çev. B O Doğan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Holloway J (2004). Devlet ve Gündelik Mücadele. Çev. İ Yıldız, Praksis, 9, 411-442.
• Howell F (2001). Social Assistance: Theoretical Background. İçinde: I Ortiz (der), Social Protection in Asia and The Pacific, Asian Development Bank, 258-306.
• Işıklı A (1975). Ücret. Ankara: Doğan Yayınları.
• Jessop B (1993). Towards a Schumpeterian Workfare State? Preliminary Remarks on Post-Fordist Political Economy. Studies in Political Economy, 40, 7-40.
• Jessop B (1994). Post-Fordism and The State. İçinde: A Amin (der), Post-Fordism A Reader, UK&USA: Blackwell, 251-279.
• Jones C ve Novak T (1999). Poverty, Welfare and the Disciplinary State, London: Routledge.
• Jütte R (2008). Erken Modern Avrupa’da Yoksulluk ve Sapkınlık, Çev. B Kurtege-Sefer, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Köse A H ve Bahçe S (2009). “Yoksulluk” Yazınının Yoksulluğu: Toplumsal Sınıflarla Düşünmek. Praksis, 19, 385-419.
• Kutlu D (2015). Türkiye’de Sosyal Yardım Rejiminin Oluşumu: Birikim, Denetim, Disiplin, Ankara: NotaBene Yayınları.
• Kutlu D (2016). Türkiye’de Sosyal Yardım ve İstihdam İlişkisinin Güncel Boyutları: Kurumsal ve Sosyolojik Bir Çözümleme. Mülkiye Dergisi, 40 (2), 101-141.
• Kutlu D (der.) (2018). Sosyal Yardım Alanlar Emek, Geçim, Siyaset ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lebowitz M A (2003). Kapital’in Ötesi Marx ve İşçi Sınıfının Politik İktisadı. Çev. A Geniş, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Lipietz A (1988). Reflections On A Tale: The Marxist Foundations Of The Concept Of Regulation and Accumulation. Studies in Political Economy, 26, 7-36.
• Mandel E (2008). Marx’ın Kapitali, Çev. O S Binatlı, İstanbul: Alanyazın Yayıncılık.
• Marx K (1999a). Ücret, Fiyat ve Kâr, Çev. S Belli, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K (1999b). Ücretli Emek ve Sermaye, Çev. S Belli, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K (2003). Grundrisse 2, Çev. A Gelen, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K (2011). Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi 1. Cilt Sermayenin Üretim Süreci. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan (çev.), İstanbul: Yordam Kitap.
• Mingione E (2008). Günay Avrupa Refah Modeli ve Yoksulluk ve Sosyal Dışlanmaya Karşı Mücadele. İçinde: A Buğra ve Ç Keyder (der), Sosyal Politika Yazıları, Çev. B Y Çakar ve U Balaban, İstanbul: İletişim Yayınları, 261-286.
• Mishra R (1975). Marx and Welfare. The Sociological Review, 23 (2), 287-313.
• Mishra R (1985). The Welfare State in Crisis Social Thought and Social Change, Brighton: Wheatsheaf Books.
• Nikitin P (1995). Ekonomi Politik, Çev. H Konur, Ankara: Sol Yayınları.
• Novak T (1988). Poverty and The State, England, Open University Press.
• O’Connor J (1995). Birikim Bunalımı, Çev. A Çakıroğlu, İstanbul: Belge Yayınları.
• Özuğurlu A (2006). Yoksulluk Araştırmalarına Eleştirel Bir Bakış. Mülkiye, 30 (250), 53-66.
• Özuğurlu M (2003). Sosyal Politikanın Dönüşümü ya da Sıfatın Suretten Kopuşu, Mülkiye, 239 (27), 59-74.
• Peet R (1975). Inequality and Poverty: A Marxist-Geographic Theory. Annals of the Association of American Geographers, 65 (4), 564-571.
• Peck J (1996). Work Place The Social Regulation of Labour Markets, New York: The Guilford Press.
• Picchio A (1992). Social Reproduction: The Political Economy of Labour Market, New York: Cambridge University Press.
• Resistance Books (2008). Marksist İktisat El Kitabı, Çev. N Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap.
• Rööm M (2003). Reservation Wage in Estonia, https://core.ac.uk/download/ pdf/7033105.pdf (11.03.2018)
• Saad-Filho A (2006). Marx’ın Değeri Çağdaş Kapitalizm İçin Ekonomi Politik, Çev. E Günçiner, İstanbul: Yordam Kitap.
• Sallan Gül S ve Gül H (2008). Türkiye’de Yoksulluk, Yoksulluk Yardımları ve İstihdam. İçinde: N Oktik (der), Türkiye’de Yoksulluk Çalışmaları, İzmir: Yakın Kitabevi, 361-396.
• Scharpf F W (2001). Employment and The Welfare: A Continental Dilemma. İçinde: B Ebbinghaus ve P Manow (der), Comparing Welfare Capitalism Social Policy and Political Economy in Europe, Japan and the USA, London & New York: Routledge, 270-283.
• Selik M (1982). Marksist Değer Teorisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Slater G (2015). İşsizlik. İçinde: B Fine ve A. Saad-Filho (der), Marksist İktisat Kılavuzu, Çev. Sümercan Bozkurt, Ankara: Yordam Kitap, 520-529.
• Standing G (1996). Social Protection in Central and Eastern Europe: A Tale of Slipping Anchors and Torn Safety Nets. İçinde: G Esping-Andersen (der), Welfare States in Transition National Adaptations in Global Economies, London: Sage, 225-255.
• Standing G (1999). Global Labour Flexibility Seeking Distributive Justice, London: Palgrave.
• Sweezy P (2007). Kapitalist Gelişme Teorisi, Çev. G Akalın, İstanbul: Kalkedon.
• T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (2010). Sosyal Yardım Algısı ve Yoksulluk Kültürü Türkiye’de Kamusal Sosyal Yardım Alanların Yardım Algısı ve Yoksulluk Kültürü Araştırması. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
• Tonak A (2010). “Vatandaşlık geliri sol bir talep mi?”,
• http://www.radikal.com.tr/radikal2/vatandaslik_geliri_sol_bir_talep_mi-1001214 (08.02.2018)
• Topak O (2012). Refah Devleti ve Kapitalizm 2000’li Yıllarda Türkiye’de Refah Devleti, İstanbul: İletişim.
• Urhan G ve Urhan B (2015). AKP Döneminde Sosyal Yardım. İçinde: M Koray ve A Çelik (der), Himmet, Fıtrat, Piyasa, AKP Döneminde Sosyal Politika, Ankara: İletişim Yayınları, 229-258.
• Ünlütürk Ulutaş Ç (2015). Sosyal Yardımlara Yerelden Bakmak. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Wood E M (2006). Küreselleşme ve Devlet: Sermayenin İktidarı Nereye?. İçinde: A Saad-Filho (der), Kapitalizme Reddiye Marksist Bir Giriş, Çev. E Kahraman, İstanbul: Yordam Kitap, 155-172.
• World Bank (2007). Social Assistance in Central Europe and the Baltic States. Washington DC: The World Bank.
• Yalman G (2007). Sosyal Politika: Refah Devletinden Sosyal Risk Yönetimine. İçinde: B Ceylan-Ataman (der), Cahit Talas Anısına, Güncel Sosyal Politika Tartışmaları, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Sosyal Politika Araştırma ve Uygulama Merkezi, 653-671.
• Yılmaz Z (2012). Yoksulları Ne Yapmalı? Sosyal Sorunun Yönetimi, Belirsizliğin Keşfi ve Yarınsızlık. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Zastrow C (2013). Sosyal Hizmete Giriş, Çev. B Y Çakar, Ankara: Nika Yayınevi.