Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Romanı Üzerinden Türk Modernleşmesi’nin Kadın İmgesinin Eleştirisi

Yıl 2017, Cilt: 41 Sayı: 2, 3 - 30, 01.07.2017

Ahu Sumbaş

Öz

Bu çalışmada, romanların, toplumsal meseleleri gündelik hayat üzerinden anlatarak, yazıldıkları dönemin siyasal-toplumsal atmosferini ve bu dönemleri yaşamış yazarların deneyimlerini yansıtan önemli kaynaklar olduğu düşüncesinden hareket edilmektedir. Bu bağlamda, bu çalışmanın temel amacı, döneminin öncü ve önemli kadın yazarlarından birisi olan Adalet Ağaoğlu’nun Türkiye Cumhuriyeti’nin 1938-1968 arası dönemini, tarihi ve toplumsal bir roman niteliğinde ele aldığı Ölmeye Yatmak eseri üzerinden değerlendirmektir. Romanın konusu, Cumhuriyet döneminde doğmuş ve 1938’de ilkokulu bitirmiş ana kahraman Aysel’in hayat hikâyesi ve onu bir otel odasında intihara sürükleyen süreçtir. Bu hikâye çevresinde farklı sınıfsal tabakalardan gelen kişilerin yaşamları ve dönemin atmosferi resmedilir. Roman kurgusunda, ‘Cumhuriyet’in yeni kızlarını’ temsil eden Aysel karakteri üzerinden Türk Modernleşmesi’nin bir kadın gözünden hem bireysel hem de toplumsal yansımaları aktarılmaktadır. Bu çerçevede, Ağaoğlu’nun bu romanda, Türk Modernleşmesi’nin kadın imgesi kurgusunun ortaya çıkardığı krizi, eleştirel bir duruşla resmettiği görülmektedir.

Bu çalışma, romanının otobiyografik ve tarihi nitelikleri dolayısıyla bir kadın tarihini anlattığı varsayımına dayanmaktadır. Bu varsayım üzerinden söz konusu değerlendirme, Türk Modernleşme’sinin kadınları konumlandırma çabasını, romandaki ana kahramanın bireysel ve toplumsal hesaplaşmalarını inceleyerek ele almaktır. Bu hesaplaşma özünde, kadınların birey olarak özgürleşip özgürleşemediği sorusunda düğümlenmektedir. Nitekim romanda, kadınların bu özgürlük ve eşitlik eleştirisi, kız ve erkek kardeş üzerindeki asimetrik kontrol ve güç dağılımıyla, özgür cinselliğin kısıtlanmasına vurguyla ve geleneksel-yeni kadın tipleri arasındaki çatışmalarla anlatılmaktadır. Bu noktalar temelinde Türk Modernleşmesi’nin kadın meselesine yaklaşımı, kadının/kadınlığın toplumsal projelerin bir simgesi/nesnesi olarak ele alındığı tezi üzerinden eleştirilecektir. Ancak bu noktada belirtmek gerekir ki Kandiyoti’nin (2013a, 2013c) altını çizdiği gibi Aysel gibi Cumhuriyet’in kurtarılmış kadınlarının yetiştirdiği sonraki nesil kadınların bu kurtarılmışlığı ve Türk Modernleşmesi’ni eleştirilebilmesi, bu projenin özünde kadınları nesne konumundan özneye geçirmeye katkı sağlayan bir hesaplaşmayı ve süreci doğurmuş olmasından bağımsız düşünülemez.

Anahtar Kelimeler

Ölmeye Yatmak, Adalet Ağaoğlu, Türk modernleşmesi, kadın, toplumsal cinsiyet.

Kaynakça

• Ağaçsapan A (2009). Adalet Ağaoğlu’nun Eseri Örneğinde Kadının Bakışının Kadına Bakış ile Kıyaslanması. İçinde: Sakarya Üniversitesi Uluslararası-Disiplinler Arası Kadın Çalışmaları Kongre Bildirileri Kitabı II. Cilt, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Basımevi, 1-5.
• Ağaoğlu A (1988). Hayır. İstanbul: Remzi Yayınları.
• Ağaoğlu A (2004). Damla Damla Günler I. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Ağaoğlu A (2014). Ölmeye Yatmak. İstanbul: Everest Yayınları.
• Ağaoğlu A (2014a) Bir Düğün Gecesi. İstanbul: Everest Yayınları.
• Ağaoğlu, A (2014b). Dert Dinleme Uzmanı. İstanbul: Everest Yayınları.
• Altınay A G (2013). Vatan, Millet, Kadınlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akşit E (2005). Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınlan.
• Arat Y (1998). Türkiye’de Modernleşme Projesi ve Kadınlar. İçinde: S. Bozdoğan ve R. Kasaba (der.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 82-98.
• Arat Z (1998a). Deconstructing Images of the Turkish Woman. New York: Macmillan.
• Andaç F (2005). Adalet Ağaoğlu Kitabı: ”Sen Türkiye’nin en güzel kazasısın”. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Apaydın M (2006). Adalet Ağaoğlu’nun Dar Zamanlar Üçlemesinde Zaman Kurgusu Üzerinde Bazı Değerlendirmeler. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2), 17-38.
• Atasü E (1998). Edebiyattaki Kadın İmgelerinde Cumhuriyet’in İzdüşümleri. İçinde A. Berktay Hacımirzaoglu (der.), 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayımları, 129-141.
• Ayaz H (2009). Ölmeye Yatmak Romanında Aysel’in Yabancılaşması. Journal of Academic Social Sciences Studies, 2 (2), 33-40.
• Aydemir S (2015). Adalet Ağaoğlu’nun Dar Zamanlar Üçlemesı̇ nde Sol Muhafazakarlık ve Kadın. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Başkal Z (1998). Ideology, intellectuals and the generation of’68 in the trilogy of Adalet Agaoglu: lying down to die, a wedding party and No.. (Basılmamış Doktora Tezi). Ohia: The Ohio State University.
• Başkal Z (2003). Adalet Ağaoğlu’nun İki Romanında 68 Kuşağı. İçinde: N Esen ve E Köroğlu (der.), Hayata Bakan Edebiyat: Adalet Ağaoğlu’nun Yapıtlarına Eleştirel Yaklaşımlar. İstanbul: Boğaziçi UP, 57-69.
• Berktay F (2003). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis.
• Bora T (2005). Analar, Bacılar, Orospular: Türk Milliyetçi-Muhafazakar Söyleminde Kadın. İçinde: A Öncü ve O Tekelioğlu (der.), Şerif Mardin’e Armağan, İstanbul: İletişim.
• Conway A ve Günay Ç (2003). Ölmeye Yatmakta Cinsellik ve Olmayan Trajedi. Bianet, 09 Nisan. Son Erişim: 14.07.2016.
• Çakır S (1994). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çakır S (2011). Feminist Tarih Yazımı: Tarihin Kadınlar için, Kadınlar tarafından Yeniden İnşası. İçinde: S Sancar (der.), Bir Kaç Arpa Boyu 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar, İstanbul: Koç Üniv. Yayınları, 505-534.
• Çavuş B (2015). Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Romanında Cumhuriyet’in Kimliği ve Kimlik Çatışması. Electronic Turkish Studies, 10 (4), 331-348.
• Coşkun B (2010). Türk Modernleşmesi’ni Kadın romanları üzerinden okumak- Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. Turkish Studies, 5 (4) :930-964.
• Coşkun B (2013). Adalet Ağaoğlu’nun Hikâyelerinde Bir Eleştiri Vasıtası Olarak İroni. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 331-348.
• Demirkıran K (2003). Adalet Ağaoğlu’nun Üç Öyküsünün Yapısökümcülük Bağlamında Çözümlenmesi. İçinde: Esen, N ve Köroğlu, E (der.), Hayata Bakan Edebiyat: Adalet Ağaoğlu’nun Yapıtlarına Eleştirel Yaklaşımlar. İstanbul: Boğaziçi UP, 118-132.
• Dinç A A ve Coşkun S (2013). Ağaoğlu’nun Hikayelerinde Kentleşme. Süleyman Demirel Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 18 (2):135-155.
• Durakbaşa A (1998). Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve Münevver Erkekler. İçinde: A Berktay Hacımirazoğlu (der.), 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 29-50.
• Durakbaşa, A ve İlyasoğlu, A (2001). Formation of Gender Identities in Republican Turkey and Women’s Narratives as Transmitters of ‘Herstory’ of Modernisation. Journal of Social History, 35 (1), 1-7.
• Durakbaşa A (2011). Türk Modernleşmesi’nin Kamusal Alanı ve ‘Kadın Yurttaş’. İçinde: S Sancar (der.), Bir Kaç Arpa Boyu 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar, İstanbul: Koç Üniv. Yayınları, 461-474.
• Dündar F (2013). Adalet Ağaoğlu’nun Üç Beş Kişi Adlı Romanında Sosyal Baskının Cinsiyet Rolleri Üzerine Etkisi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2), 542-549.
• Elmas N (2010). Ağaoğlu’nun Hikaye Dilinde Ritim. Karadeniz Araştırmaları. 7 (27), 179- 188.
• Erol S (2003). Toplumsal Dış Gerçeklik ve Kişisel İç Şiir: Adalet Ağaoğlu’nun Romanlarındaki İnce Ayar. İçinde: Esen, N ve Köroğlu, E (der.), Hayata Bakan Edebiyat: Adalet Ağaoğlu’nun Yapıtlarına Eleştirel Yaklaşımlar. İstanbul: Boğaziçi UP, 5-30.
• Esen N ve Köroğlu E (2003). Hayata Bakan Edebiyat: Adalet Ağaoğlu’nun Yapıtlarına Eleştirel Yaklaşımlar. İstanbul: Boğaziçi UP.
• Evin A Ö(1983). Origins and Development of The Turkish Novel. Minneapolis: Bibliotheca İslamica.
• Gültekin A ve Köker A (1997). Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Romanı ile Christa Wolf’un Geteilte himmel (BölünmüşGökyüzü Romanında Toplum-Kadın İlişkisinin Analizli Karşılaştırması. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (1-2), 127-139.
• Günay-Erkol Ç (2011). Osmanlı-Türk Romanından Çağdaş Türk Romanına Kadınlık: Değişim ve Dönüşüm. Türkiyat Mecmuası. 21 Güz, 147-175.
• Gümüş S (2000). Adalet Ağaoğlu’nun Romancılığı. İstanbul: Adam.
• Hacımirzaoğlu Berktay A (1998). 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Parla J (1979). Adalet Ağaoğlu’nun Romanlarında Değişim, Bunalım, Direniş. Somut, 5, 54-59.
• Parla J vd. (1994). Kitaplarıyla ve Kaynaklarıyla Adalet Ağaoğlu. Hürriyet Gösteri. Kasım 1994.
• Parla J (2004). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla J (2011). Tarihçem Kabusumdur. Kadın Romanlarda Rüya, Kabus, Oda, Yazı. İçinde J Parla ve S Irzık (der.), Edebiyat ve Toplumsal Cinsiyet: Kadınlar Dile Düşünce, Ankara: İletişim, 179-200.
• Pateman C (1998). Kardeşler Arası Toplumsal Sözleşme, İçinde: J Keane (der.), Sivil Toplum ve Devlet, Çev. A Bora, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 119-146.
• Kandiyoti D (2013a). Kurtulmuş, fakat Özgürleşmiş mi?. İçinde: Deniz Kandiyoti (der.), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, İstanbul: Metis, 79-91.
• Kandiyoti D (2013b). Türk Modernleşmesi Üzerine Çalışmalarda Gözden Kaçırılan Yönler. İçinde: Deniz Kandiyoti (der.), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. İstanbul: Metis, 221-241.
• Kandiyoti D (2013c). Cariyeler, Fettan Kadınlar ve Yurttaşlar: Türk Romanında Kadın İmgeleri. İçinde: Deniz Kandiyoti (der.), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, İstanbul: Metis, 146-161.
• Kadıoğlu A (1998). Cinselliğin İnkârı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları. İçinde: A. Hacımirzaoğlu Berktay (der.), 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul: Tarih Vakfı.
• Küçük Arat G. G (2009). Cumhuriyet Dönemi Kadın Oyun Yazarlarından Adalet Ağaoğlu’nun Oyunlarındaki Kadın Karakterlerin Analizi. Sakarya Üniversitesi Uluslararası-Disiplinlerarası Kadın Çalışmaları Kongre Bildirileri Kitabı II. Cilt, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Basımevi, 119-128.
• Lerner G (1979). The Challenge of Women’s History. Oxford: Oxford University Press.
• Irzık S (2003) Ölmeye Yatmak. Anlatı ve Otorite. İçinde: Esen, N ve Köroğlu, E (der.), Hayata Bakan Edebiyat: Adalet Ağaoğlu’nun Yapıtlarına Eleştirel Yaklaşımlar, İstanbul: Boğaziçi UP, 46-56.
• Nagel J (1998). Masculinity and Nationalism: Gender and Sexuality in the Making of Nations. Ethnic and Racial Studies, 21(2), 242-269.
• Mayer T (2000). Gender Ironies of Nationalism: Sexing the Nation. London: Routledge.
• Osmanoğlu H (2015). Feminizm Kitabı: Osmanlı’dan 21 Yüzyıla Seçme Metinler. Ankara: Dipnot.
• Özkırımlı A (2004). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Sancar S (2004). Otoriter Türk Modernleşmesinin Cinsiyet Rejimi, Doğu-Batı, 29: 1-15.
• Sancar S (2014). Türk Modernleşmesi’nin Cinsiyeti. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Scott J W (1986). A Usefull Category of Historical Analysis. The American Historical Review, 91 (5): 1053-1075.
• Scott J W (1987). Women’s History and the Rewriting of History. İçinde: C Farnham (der.), The Impact of Feminist Research in Academy, Bloomington: Inidiana University Press, 45-53.
• Scott J W (1996). Feminism and Histroy. Oxford: Oxford University Press.
• Sirman N (1993). Köy Kadınının Aile ve Evlilikte Güçlenme Mücadelesi. İçinde: Ş Tekeli (der.), Kadınlar Bakış açısından 1980’ler Türkiye’sinde Kadın, İstanbul: İletişim Yayınları, 247-276.
• Sirman N (2006). Akrabalık, Siyaset ve Sevgi: Sömürge Sonrası Koşullarda Namus- Türkiye Örneği. İçinde: S Mojab ve N Abdo (der.), Namus Adına Şiddet Kuramsal ve Siyasal Yaklaşımlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 43-63.
• Sirman N (2008). Kadınların Milliyeti. İçinde: T Bora (der.), Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce Cilt 4, İstanbul: İletişim Yayımları: 226-244.
• Sunat H (2001). Hayal, Hakikat, Yaratı: Adalet Ağaoğlu ve Roman Dünyasına Psikanalitik Duyarlıklı Bir Bakış. İstanbul: Bağlam.
• Sürgit B (2014). Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Adlı Romanında Eğitsel Sorunlar ve Öğretmen İmgesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 4, 141-156.
• Şahin U (2013). Bir Eleştirel Söylem Biçembilim Uygulaması: Adalet Ağaoğlu’nun “Karanfilsiz” Adlı Hikâyesi. Journal of Graduate School of Social Sciences, 7 (3), 79-104.
• Şahin G (2016). Turkey’s Different Problems in Three Perıods of Three Women’s Works in The Context of Socıal Gender Roles of Women Writers. IJASOS- International E-Journal of Advances in Social Sciences, 2 (4), 231-137.
• Şener S (1973). Cumhuriyet Dönemi Kadın Oyun Yazarları. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 4 (4), 31-44.
• Tekeli Ş (1986). Emergence of Feminist Movement in Turkey. İçinde: D Dahlerup (der.), The New Women’s Movement, London: Sage, 179-199.
• Toprak Z (2014). Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yaraman A (2001). Resmi Tarihten Kadın Tarihine. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Yıldız Tahincioğlu N A (2011). Namusun Halleri. İstanbul: Postiga Yayınları.