Müfredata Hâkimiyet Mücadelesi: Seküler-Milliyetçiliğe Karşı Muhafazakâr-Milliyetçilik

Yıl 2018, Cilt: 42 Sayı: 3, 321 - 345, 26.10.2018

Abdulkerim Şen

Öz

Türkiye’de müfredat ulus-devlet inşa etmek amacıyla yayılan milliyetçilik ideolojisinin taşıyıcılarından birisi olmuştur. İki tür milliyetçilik ideolojisi, son dönemde yoğunlaşan bir şekilde, müfredat üzerine hâkimiyet mücadelesi vermektedir. Bunlardan ilki, Türkiye’nin kurucu askeri ve yargı bürokrasisi ile özdeşleşmiş, devletin kuruluş döneminde (1923-1938) resmî ideoloji statüsü kazanmış, resmiyet kazanmasında Mustafa Kemal Atatürk’ün oynadığı ayırt edici rolden dolayı Kemalizm veya Atatürkçülük olarak adlandırılmış, batılılaşmaya açık sosyal gruplar tarafından benimsenmiş seküler-milliyetçiliktir. İkincisi ise, dindar ve geleneksel yaşam tarzına sahip, batılılaşma konusunda istekli olmayan ve batılılaşmaya karşı olan sosyal gruplarla özdeşleşmiş, 1946’da çok partili hayata geçişten sonra muhafazakâr iktidarların desteği ile etki sahasını genişletmiş muhafazakâr-milliyetçilik ideolojisidir. 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) üyeliğinin resmiyet kazanmasından sonra, ordunun politik hegemonyasını sınırlandıran AB reformları, bu ideolojiler arasındaki güç dengesinde köklü değişimlere yol açmıştır. Adalet ve Kalkınma Partisi hükûmetinin seküler-milliyetçiliğin koruyucusu sayılan devlet kurumları karşısında gücünü pekiştirmesine paralel olarak resmi eğitim ideolojisi muhafazakâr-milliyetçiliğe doğru kaymıştır. Bu ideolojik dönüşümde, 15 Temmuz başarısız darbe girişimi sonrası, kritik bir zaman dilimini oluşturmaktadır. Bu kritik dönemde, bir eğitim sendikası olan Eğitim-Bir-Sen, Millî Eğitim Bakanlığı’nın gerçekleştirmeyi planladığı müfredat reformuna dönük bir tavsiye raporu yayımlamıştır. 

Bu makalede, Eğitim-Bir Sen’in hazırladığı rapor, kritik söylem analizi yaklaşımı ile tahlil edilmektedir. Kritik söylem analizi hâkimiyet ve kontrol ilişkilerinin mevzubahis olduğu metinlerin yorum, dolaşım ve üretimiyle ilgilenen dilsel bir analiz yaklaşımıdır. Kritik söylem analizinin dayandığı temel, sosyal grupların, anlamı kendi çıkarları doğrultusunda inşa ettiği ve bunu kapalı bir şekilde, değişen durumlara uyarlayarak, ifade etmeleri kabulüdür.

Raporda ifadesini bulan söylemlerin (discourses), toplumun muhafazakâr-milliyetçi olarak adlandırılabilecek büyük bir kesimi ile özdeşleşen söylemleri temsil ettiği varsayılmıştır. Diğer bir ifade ile, rapordaki söylemler, Türkiye’nin iki hâkim eğitim ideolojisinden birisi olan muhafazakâr-milliyetçiliğin, ideal bir müfredata dair beklentilerini ifade etmektedir. Bu nedenle, bu çalışma, rapordaki söylemlerin ideolojik olup olmadığını tespit etmekten daha çok, rapordaki ideolojik söylemlerin neler olduğuna yoğunlaşmaktadır. Rapordaki ideolojik söylemlerin tespiti ve bu söylemlerin muhafazakâr-milliyetçi grupların çıkarlarına nasıl hizmet ettiği tartışılarak, tarihi olarak uzunca bir süredir var olan, zamanla şartlara bağlı olarak değişip ve gelişen, eğitime dair muhafazakâr-milliyetçi söylemlerin analizi yapılmıştır. Analize göre, Eğitim-Bir-Sen raporu, müfredatın demokratikleştirilmesinden ziyade, demokrasiyi çoğunlukçu bir anlayışa indirgeyerek, muhafazakâr-milliyetçiliği müfredatın temeli yapmayı amaçlamaktadır. Geçmişte, Türkiye’nin hâkim iki sosyal grubunun (muhafazakâr ve seküler) birbirine güvensizliği, birbiri ile mücadelesi içerisinde, ideolojik kaygılarla yapılan müfredat reformları, Türkiye’nin perçinleşmiş eğitim sorunlarını çözememiştir. Bu nedenle, müfredat reformunun tüm toplumun üzerinde mutabakat kıldığı ve evrensel insan hakları ilkelerine uygun bilgi ve değerler esas alınarak gerçekleştirilmesi ve bunu mümkün kılacak yönetim mekanizmalarının ihdas edilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Müfredat reformu, eğitim politikası, İslamileşmek, mufazakar-milliyetçilik, seküler-milliyetçilik

Kaynakça

• Aksan H (1963). Yurttaşlık Bilgisi III. İstanbul: Ders Kitapları Anonim Şirketi. Aksit N (2007). Educational Reform in Turkey. International Journal of Educational Development, 27(2), 129–137. DOI: 10.1016/j.ijedudev.2006.07.011. Althusser L (2001). Lenin and Philosophy and Other Essays. New York: Monthly Review Press. Alexiadou N (2014). Policy Learning and Europeanization in Education: the Governance of a Field and the Transfer of Knowledge. İçinde: Nordin A and Sundberg D (der) Transnational Policy Flows in European Education: The Making and Governing of Knowledge in the Education Policy Field. Oxford: Symposium Yayınları, 123–140. Altinyelken HK (2011). Student‐centred Pedagogy in Turkey: Conceptualisations, Interpretations and Practices. Journal of Education Policy, 26(2), 137–160. DOI:10.1080/02680939.2010.504886. Altinyelken HK (2015). Democratising Turkey through Student-centred Pedagogy: Opportunities and Pitfalls. Comparative Education, 51(4), 484–501. DOI: 10.1080/03050068.2015.1081794. Altınay AG (2004). The Myth of the Military Nation: Militarism, Gender, and Education in Turkey. New York: Palgrave Macmillan. Apple MW (2004). Ideology and Curriculum. 3. baskı. Londra: RoutledgeFalmer. Ayel M ve Akşit N (1963). Yurttaşlık Bilgisi III. İstanbul: Ders Kitapları. Ayel M ve Akşit N (1967). Yurttaşlık Bilgisi III. İstanbul: Ders Kitapları Anonim Şti. Banks J A Banks C A M Cortes C E vd. (2005). Democracy and Diversity: Principles and Concepts for Educating Citizens in a Global Age. Seattle: Washington Üniversitesi Yayınları. Berkes N (1998). The Development of Secularism in Turkey. New York: Routledge. Blommaert J (2005). Discourse: A Critical Introduction. Key Topics in Sociolinguistics. New York: Cambridge University Press. Bora T (2003). Nationalist Discourses in Turkey. South Atlantic Quarterly, 102(2–3), 433–451. DOI: 10.1215/00382876-102-2-3-433. Çayır K (2014). ‘Biz’ kimiz? Ders Kitaplarında Kimlik, Yurttaşlık, Haklar. İstanbul: Türkiye Tarih Vakfı Yayınları. Çelik Z (2012). Politika ve Uygulama Bağlamında Türk Eğitim Sisteminde Yaşanan Dönüşümler: 2004 İlköğretim Müfredat Reformu Örneği. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Çiftçi F, Yüksel İ, Yıldız R, vd. (2001). Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Ders Kitabı 8. 3. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. CNN Türk (2017). Anaokulu Öğrencileri 15 Temmuz’u Sahneledi. http://www.cnnturk.com/turkiye/anaokulu-ogrencileri-15-temmuzu-sahneledi, Son erişim tarihi, 6/01/2017. Copeaux E (2006). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993): Türk Tarih Tezinden Türk-İslâm Sentezine. İstanbul: İletişim Yayınları. Dal K, Çakıroğlu O ve Özyazgan Aİ (1986). Vatandaşlık Bilgileri 3. 2. Baskı, Ankara: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları. Dal K, Çakıroğlu O ve Özyazgan Aİ (1989). Vatandaşlık Bilgileri 3. 5. Baskı, Ankara: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları. Eğitim-Bir-Sen (2017a). Eğitim Bir Sen Tarihçe. http://www.egitimbirsen.org.tr/tarihce, Son erişim tarihi, 7/01/2017. Eğitim-Bir-Sen (2017b). Gecikmiş bir reform: Müfredatın demokratikleştirilmesi. http://www.egitimbirsen.org.tr/ebs_files/files/yayinlarimiz/gecikmis_bir_reform_ mufredatin_demokratiklestirilmesi.pdf,Son erişim tarihi, 06/01/2017. Eğitim-Bir-Sen (2017c). İdeolojik Kaygıların Uzağında, Pedagojik İlkeler Işığında Yeni Bir Müfredat. http://www.egitimbirsen.org.tr/ebs/manset/3969/ideolojik-kaygilarinuzaginda-pedagojik-ilkeler-isiginda-yeni-bir-mufredat, Son erişim tarihi, 7/01/2017. Eraslan L (2012) Türkiye’de Eğitim Sendikacılığının Tarihsel Perspektifi ve Günümüz Eğitim Sendikacılığının Değerlendirilmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28(Bahar), 2–16. Fairclough N (2013). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. 2. Baskı., London: Routledge. Fairclough N ve Wodak R (2009). Critical Discourse Analysis. İçinde: Dijk TA van (der.) Discourse as Social Interaction. London: SAGE, 258–284. Göktürk D, Güvercin G and Seçkin O (2012). The New Stream of Trade Unionism: The Case of Eğitim-Bir-Sen in Turkey. İçinde: İnal K and Akkaymak G (der.) Neoliberal Transformation of Education in Turkey: Political and Ideological Analysis of Educational Reforms in the Age of the AKP. New York: Palgrave Macmillan. 109–124. Jenkins G (2001). Context and Circumstance: the Turkish Military and Politics. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları. Jenkins G (2007). Continuity and Change: Prospects for Civil Military Relations in Turkey. International Affairs, 83(2), 339–355. DOI: 10.1111/j.1468-2346.2007.00622.x. Kaplan İ (1999). Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi ve Siyasal Toplumsallaşma Üzerindeki Etkisi. İstanbul: İletişim Yayınları. Kaplan S (2002). Din-u Devlet all over again? The Politics of Military Secularism and Religious Militarism in Turkey following the 1980 Coup. International Journal of Middle East Studies, 34(01), 113–127. Kaplan S (2006). The Pedagogical State: Education and the Politics of National Culture in Post-1980 Turkey. Stanford: Stanford Üniversitesi Yayınları. Karaosmanoğlu A L (2000). The Evolution of the National Security Culture and the Military in Turkey. Journal of International Affairs, 54(1), 199–216. Keating A (2014). Education for Citizenship in Europe: European Policies, National Adaptations and Young People’s Attitudes. London: Palgrave Macmillan. Keyman E F ve Kanci T (2011). A Tale of Ambiguity: Citizenship, Nationalism and Democracy in Turkey. Nations and Nationalism, 17(2), 318–336. DOI: 10.1111/j.1469- 8129.2010.00462.x. Kurt U (2010). The Doctrine of “Turkish-Islamic Synthesis” as Official Ideology of the September 12 and the “Intellectuals’ Hearth –Aydınlar Ocağı” as the Ideological Apparatus of the State. European Journal of Economic and Political Studies, 3(2), 111–125. Lewis B (2003). Demokrasinin Türkiye Serüveni. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Lewis B (2008). Modern Türkiye’nin Doğuşu. İstanbul: Arkadaş. Meriç C (2008). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları. Millî Eğitim Bakanlığı (2012). İlköğretim kurumları (İlkokul ve Ortaokul) haftalık ders çizelgesi. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 75(2658), 314–316. Müftüler Baç M (2005). Turkey’s Political Reforms and the Impact of the European Union. South European Society and Politics, 10(1), 17–31. DOI:10.1080/13608740500037916. Öniş Z (2008). Turkey-EU Relations: Beyond the Current Stalemate. Insight Turkey, 10(3), 35–50. O’Regan J P ve Betzel A (2016). Critical Discourse Analysis: A Sample Study of Extremism. İçinde: Hua Z (der.) Research Methods in Intercultural Communication: A Practical Guide. Hoboken: John Wiley ve Sons, 281–296. Osler A (2012). Citizenship Education in Europe. İçinde: Banks JA (der.) Encyclopaedia of Diversity in Education. Thousand Oaks, CA: SAGE. Özyürek E (2006). Nostalgia for the Modern: State Secularism and Everyday Politics in Turkey. Duke Üniversitesi Yayınları. Şerbetçioğlu F ve Tülin H (1960). Yurttaşlık Bilgisi III. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. Şerbetçioğlu F ve Tülin H (1964). Yurttaşlık Bilgisi III. 6. baskı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. Sen A. (2018). Militarisation of Citizenship Education Curriculum in Turkey. Journal of Peace Education, 1–26. https://doi.org/10.1080/17400201.2018.1481019 Sen A ve Starkey H (2017). The Rise and Fall of Citizenship and Human Rights Education in Turkey. Journal of Social Science Education, 16(4), 84–96. https://doi.org/10.4119/UNIBI/jsse-v16-i4-1689 Starkey H (2012). Human Rights, Cosmopolitanism and Utopias: Implications for Citizenship Education. Cambridge Journal of Education, 42(1), 21–35. DOI: 10.1080/0305764X.2011.651205. T24 (2017). İlkokulda ‘Zafer İslam’ın’ Pankartı! http://t24.com.tr/haber/ilkokulda-zaferislamin-pankarti. Son erişim tarihi, 06/01/2017. TBMM (2012). İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/04/20120411-8.htm. Son Erişim Tarihi, 18/05/2014. TCCB (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı) (2016). ‘15 Temmuz Türk Milleti’nin İkinci Kurtuluş Savaşıdır’ https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/52441/15-temmuzturk-milletinin-ikinci-kurtulus-savasidir.html. Son erişim tarihi, 8/08/2018 Türkmen B (2009). A Transformed Kemalist Islam or a New Islamic Civic Morality? A Study of ‘Religious Culture and Morality’ Textbooks in the Turkish High School Curricula. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 29(3), 381–397. DOI:10.1215/1089201X-2009-026. Üstel F (2004). Makbul Vatandaş’ın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Türkiye’de Vatandaşlık Eğitimi. 1. baskı. İstanbul: İletişim Yayınları. van Dijk TA (1993). Elite Discourse and Racism. Newbury Park, Calif: SAGE. van Dijk TA (1995). Ideological Discourse Analysis. İçinde: Ventola E and Solin A (der) Special Issue Interdisciplinary Approaches to Discourse Analysis. New Courant: Helsinki Üniversitesi Yayınları, 135–161. van Dijk TA (1998). Ideology: A Multidisciplinary Approach. London: SAGE. van Dijk TA (2004). Discourse, Knowledge and Ideology: Reformulating Old Questions and Proposing Some New Solutions. İçinde: Pütz M, Neff-van Aertselaer J, and Dijk TA van (der.) Communicating Ideologies: Multidisciplinary Perspectives on Language, Discourse, and Social Practice. New York: Peter Lang, 5–38. van Dijk TA (2011). Discourse and Ideology. İçinde: van Dijk TA (der.) Discourse studies: A Multidisciplinary Introduction. 2. Baskı. Londra: SAGE, 379–407. Young MFD (1971). An Approach to the Study of Curricula as Socially Organized Knowledge. İçinde: Young MFD (der.) Knowledge and Control: New Directions for the Sociology of Education. Londra: Collier-Macmillan Publishers, 19–46. Young M (2013). Overcoming the Crisis in Curriculum Theory: A Knowledgebased Approach. Journal of Curriculum Studies 45(2), 101–118. DOI:10.1080/00220272.2013.764505. Zotzmann K and O’Regan JP (2016). Critical Discourse Analysis and Identity. İçinde: Preece S (der) The Routledge handbook of language and identity. Routledge Handbooks Online, 113–127. Zürcher E J (2003). Millî Mücadelede İttihatçılık. İstanbul: İletişim Yayınları. Zürcher E J (2004). Turkey: A Modern History. Londra: I.B.Tauris.