Devlet Olmanın Toplumsal Temeli: Osmanlı’nın Kuruluşu Meselesi ve Siyasal Antropoloji

Yıl 2018, Cilt: 42 Sayı: 4, 499 - 531, 11.12.2018

Efe Baştürk

Öz

Siyasal teorinin devleti toplumsal olandan farklılaşmış bir mefhum olarak ele almasına
karşın, siyasal antropoloji devleti olgusal-ilişkisel bağlamda ele almayı önerir. Devlet,
toplumsal olandan özerkleşmiş bir siyasal farklılaşma göstergesi olarak değil, toplumsal
olanı inşa eden unsurların siyasal temsili olarak kurulur. Siyasal antropoloji, devleti,
toplumsal-kültürel yapıyı örgütleyen asabiyyenin bir devamı ve tamamlayıcısı olarak
kavramayı önerir. Osmanlı’nın kuruluşu meselesi, siyasal antropolojik açıdan ele
alındığında, Osmanlı’nın devletleşmesini mümkün kılan kimi devlet-öncesi bağlamların
etkisi fark edilmektedir. Bu makale, Osmanlı’nın kuruluşunu siyasal antropoloji
perspektifi üzerinden ele alırken, devletleşmenin imkânını sağlayan devlet-öncesi
toplumsallığın tartışmanın merkezine alınması gerektiğini iddia etmektedir. Buna göre,
Osmanlı’nın devletleşmesinde etkisi olan devlet-öncesi bağlamlar olarak asabiyye ve
Gaza ideolojisi seçilmiştir. Her iki olgu da, devletleşmeye imkân sağlayan toplumsal
irade ve enerjinin siyasal bir forma dönüşmesini ifade etmekte, böylece siyasal ve
toplumsal olan arasındaki sürekliliği işaret etmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Gaza, asabiyye, siyasal antropoloji

Kaynakça

• Abeles M (2012). Devletin Antropolojisi. Çev. N Ökten, Ankara: Dipnot.
• Antoun R T (1967). Social Organization and the Life Cycle in an Arab Village. Ethnology, 6, 294-308.
• Arkoun M (1994). Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers. Boulder: Westview Press, 1994.
• Balandier G (2010). Siyasal Antropoloji, Çev. D Çetinkasap, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Barfield T (1990). Tribe and State Relations: The Inner Asian Perspective. İçinde: P Khoury ve J Kostiner (der), Tribes and State Formations in the Middle East, Berkeley: University of California Press, 153-185.
• Barkey K (2011). Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar: Bir Karşılaştırmalı Tarih Perspektifi. Çev. E Kılıç, İstanbul: Versus.
• Brown R (1940). Preface. İçinde: M Fortes ve E E Evans-Pritchard (der), African Political Systems, London: Oxford University Press, ix-xxiii.
• Carneiro R L (1970). A Theory of the Origin of the State. Science, 169(1), 733-738. Claessen H J M ve Skalnik P (1993). Erken Devlet. Çev. A Şenel, Ankara: İmge Yayınları.
• Çetin A ve Çağ G (2015). İbn Haldun Umranında Osmanlı Devletinin Kuruluşu. İstanbul: Lotus.
• Divitçioğlu S (2010). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu: Marksist Üretim Tarzı Kavramı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Divitçioğlu S (2015). Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu. İstanbul: Alfa. Döğüş S (2008). Osmanlılarda Gaza İdeolojisinin Tarihi ve Kültürel Kaynakları. Belleten, 265, 817-888.
• Earle T (1997). Şefler Nasıl İktidara Geldiler: Tarih Öncesinde Politik Ekonomi. Çev. B Gürel ve D Demiröz, İstanbul: Versus.
• Emecen F M (2005). Gazâ’ya Dair XIV. Yüzyıl Kaynakları Arasında Bir Gezinti. Prof. Dr. Hakkı Yıldız Armağanı (Ayrıbasım), Ankara: T.T.K. Basımevi, 191- 197.
• Engels F (2010). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. Çev. K Somer, Ankara: Sol Yayınları.
• Evans-Pritchard E E (1940). The Nuer: A Descrıptıon of the Modes of Livelıhood and Polıtıcal Instıtutıons of a Nılotıc People. New York: Oxford University Press.
• Fındıkoğlu Z F (1951). İbn Haldun’da Tarih Telakkisi ve Metod Nazariyesi. İstanbul: Gençlik Kitabevi Neşriyatı.
• Fortes M ve Evans-Pritchard E E (der) (1940). African Political Systems. London: Oxford University Press.
• Giese F (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Meselesi. İçinde: O Özel ve M Öz (der), Söğütten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ankara: İmge, 149-177.
• Goldziher I (1977). The Arabic Tribes and Islam. İçinde: C R Barher ve S M Stern (der), Muslim Studies, Albany: Suny Press, 45-97.
• Hassan Ü (2011). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. Ankara: Doğu Batı.
• Hassan Ü (2012). Osmanlı: Örgüt-İnanç-Davranış’tan Hukuk-İdeoloji’ye. İstanbul: İletişim.
• Holy L (2016). Antropolojinin Akrabalık Yaklaşımları. Çev. Ç Enneli, Ankara: Heretik, 2016.
• Haldun İ Mukaddime I. Çev. S Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
• İnalcık H (1993). Turkish and Iranian Political Theories and Traditions in Kutadgu Bilig, The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society. Bloomington: Indiana University Press.
• İnalcık H (2015). Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu. İçinde: O Özel ve M Öz (der), Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ankara: İmge, 93-119.
• İnalcık H (2017). Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kafadar C (1996). Gazâ. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Cilt 13, İstanbul: TDV, 427- 429. Kafadar C (2010). İki Cihan Aresinde: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Çev. C Çıkın, Ankara: Birleşik.
• Kafadar C (2017). Kendine Ait Bir Roma: Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine. Çev. F Özgüven, İstanbul: Metis.
• Kaldy-Nagy G (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nun İlk Yüzyıllarında Kutsal Savaş. Söğütten İstanbul’a (içinde), 397-407.
• Kıvılcımlı H (1996). Tarih Tezi. İstanbul: Diyalektik Yayınları.
• Kıvılcımlı H (2000). Osmanlı Tarihinin Maddesi. İstanbul: Tarih Bilimi Yay.
• Köprülü M F (1996). Anadolu’da İslamiyet. İçinde: M Kanar (der), Anadolu’da İslamiyet, İstanbul: İnsan Yay., 41-122.
• Köprülü M F (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. İstanbul: Alfa, 2016.
• Köprülü M F (2018). Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri. İstanbul: Alfa, 2018.
• Krader L (1993). Devletin Asya Göçebeleri Arasındaki Kökeni. İçinde: H J M Claessen ve P Skalnik (der), Erken Devlet, Çev. A Şenel, Ankara: İmge, 135-155.
• Kristiansen K (2001). Şeflikler, Devletler ve Toplumsal Evrim Sistemleri. İçinde: T Earle (der), Devlete Doğru, Şeflikler: İktidar, İktisat, İdeoloji, Çev. C Sarı, Ankara: Ütopya Yayınevi, 27-61.
• Kurtz D V (1979). Political Anthropology: Issues and Trends on the Frontier. İçinde: S Lee Seaton ve Henri J M Claessen (der), Political Anthropology: The State of the Art, New York: Mouton Publishers, 31-63.
• Langer W L ve Blake R P (2015). Osmanlı Türklerinin Doğuşu ve Tarihsel Arkaplanı. İçinde: O Özel ve M Öz (der), Söğütten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Ankara: İmge, 177-225.
• Lapidus I M (2002). A History of Islamic Societies. New York: Cambridge University Press.
• Lenski G (1966). Power and Privilege: A Theory of Social Stratification. New York: McGraw Hill.
• Lindner R P (2000). Ortaçağ Anadolu’sunda Göçebeler ve Osmanlılıar. Çev. M Günay, Ankara: İmge.
• Lowry H W (2010). Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı. Çev. K Tanrıyar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Macleod W C (1931). The Origin and History of Politics. New York: Wiley.
• Morton Fried H (1967). The Evolution of Political Society. New York: Random House.
• Ocak A Y (2017). Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam- Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergah.
• Oppenheimer F (2005). Devlet. Çev. A Şenel, Ankara:Phoenix Yayınevi.
• Otterbein K (1970). The Evolution of Warfare. New Haven: HRAF Press.
• Öz M (1993). Türk Dünyasında Gazâ ve Cihad Kavramları Üzerine Düşünceler. Tarih ve Toplum, 109, 73-80.
• Rosenfeld H (1965). The Social Composition of the Military in the Process of State Formation in the Arabian Desert. Journal of the Royal Anthropological Institute, 95, 174-194.
• Sahlins M (2015). Akrabalık Nedir, Ne Değildir? Çev. A Pala, Ankara: Dipnot. Saunders J J (1977). The Nomad as Empire Builder: A Comparison of the Arab and Mongol Conquests. İçinde: G W Rice (der), Muslims and Mongols: Essays on Medieval Asia, Christchurch: University of Canterbury, 36-66.
• Service E R (1975). Origins of the State and Civilization. New York: Norton Publishing. Sinor D (2009). İç Asya Kavramı. İçinde: D Sinor (der), Erken İç Asya Tarihi, Çev. R Sezer, İstanbul:İletişim, 11-33.
• Smith M G (1956). On Segmentary Lineage Systems. ]ournal of the Royal Anthropological Institute, 86 (2), 39-81.
• Spencer H (1897). Principles of Sociology. New York: Appleton-Century. Swartz M J Turner V W ve Tuden A (1966). Political Anthropology. Chicago: Aldine Publishing.
• Togan A Z V (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş 1: En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Toynbee A (1946). A Study of History. New York: Oxford University Press.
• Ünlü B (2011). Osmanlı: Bir Dünya-İmparatorluğunun Soykütüğü. Ankara: Dipnot . Webster D (1975). Warfare and the Evolution of the State: A Reconsideration. American Antiquity, 40, 464-470.
• Wittek P (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu. Çev. F Berktay, İstanbul: Pencere Yayınları. Yıldırım R (2017). Aleviliğin Doğuşu: Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri (1300-1501). Çev. B Yıldırım, İstanbul:İletişim.
• Yıldız M (2010). İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı. FLSF, 10 Güz, 25-55.