Amortisman Sandığı’ndan Devlet Yatırım Bankasına: Borç İtfasından Sermaye Türetmek

Yıl 2019, Cilt: 43 Sayı: 2, 387 - 410, 28.06.2019

Ferhat AKYÜZ

Öz

Devlet Yatırım Bankası (DYB) 1964 yılında kalkınma planlarının finansmanından sorumlu
bir banka olarak kuruldu. DYB, 1953 yılında kurulan kamu borçlanma politikasının bir
mekanizması olan Amortisman ve Kredi Sandığı’nın zaman içinde dönüşmesiyle açığa
çıktı. Amortisman ve Kredi Sandığı ise yine kamu borçlanması açısından benzer fakat
daha dar bir niteliğe sahip olan, 1935 yılında kurulan Amortisman Sandığı’nın yeniden
düzenlenmiş haliydi.
1930-1960 döneminde ekonomik kalkınma; ülke içi kaynaklarla, özellikle iç borçlanma
ile gerçekleştirilmişti. Bu durum devlet borçlanma piyasasının düzenlenmesini zorunlu
hale getirmişti. Amortisman Sandığı iç borçlanmanın devamlılığı ve devlet borçlanma
piyasasının dalgalanmasının önlenmesi için ara mali bir mekanizma olarak işlev
görmekteydi. 1953’te güvenilirlik inşasının yanında kamu yatırımları için piyasadan
borçlanabilme niteliği eklendi. 1964’te ise sadece kalkınmanın finansmanından sorumlu
kamu bankası haline getirildi. Bu çalışmada Devlet Yatırım Bankası’nı oluşturan sürecin
tarihsel analizi yapılacak ve 1930-1960 döneminde kamu borçlanma politikasının bir
ürünü olduğu ortaya konulacaktır. Özellikle de 1930-1960 döneminde iç borçlar ve dış
borçların itfasının bankanın sermayesinin kaynağı olduğu iddia edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Amortisman Sandığı, Amortisman ve Kredi Sandığı, Devlet Yatırım Bankası, kamu borçlanması, kamu borç itfası

Kaynakça

• Akdeniz G (1964). 1933 Türk Borcu Tahvillerinin İtfası. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 10, 75-82.
• Akşam Gazetesi (1934, 09 27). Borsa Rehberi.
• Akşam Gazetesi (1937, 11 30). Borsa Rehberi.
• Akyüz F (2015). İşçi Tasarruflarının Sermayeye Aktarılması: Türkiye ve Devlet Yatırım Bankası Örneği. Praksis, 2(38), 39-71.
• Akyüz Y (1973). Money and Inflation in Turkey 1950-1968. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Amortisman Sandığı Hakkında Kanun (1935, 06 22). www.resmigazete.gov.tr. Son erişim tarihi: 12.12.2018.
• Amortisman ve Kredi Sandığı (1963). 01.03.1962-28.02.1963 Hesap Dönemi Faaliyet Raporu. Ankara: Amortisman ve Kredi Sandığı.
• Başbakanlık (1953). TBMM Tutanak Dergisi Yüz Birinci Birleşim Dönem:IX Cilt:24 Toplantı: 3, 03.07.1953. Amortisman ve Kredi Sandığı Hakkında Kanun Lâyihası ve Maliye ve Bütçe Komisyonları Raporları (1/398). Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1928). TBMM Zabıt Ceridesi, Onuncu İnikat, Cilt:6, Devre:3 İçtima Senesi:2 1.12.1928. Türkiye Cumhuriyeti İle Osmanlı Düyunu Umumiyesi Hamillerinin Mümessilleri Arasında Akdedilen mukavelenamenin Tasdikine Dair (1/379) Numaralı Kanun Layihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası. Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1933). Türkiye Cumhuriyeti Hükûmet İle Osmanlı Umum Borçları Hâmilleri Arasında İmza Edilen İtilaf Name ve İlişiklerinin Tasdikine Dair 1/703 Numaralı Kanun Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazb. TBMM, Zabıt Ceridesi Altmış Birinci İnikat, Devre:4 Cilt:15 İçtima:2 28.05.1933. Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1935). TBMM, Zabıt Ceridesi, Otuz Sekizinci İnikad, Devre : V Cild : 4 İçtima :F. 14/06/1935. Amortisman Sandığı Hakkında Kanun Lâyihası ve Maliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (I/I40). Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1937a). TBMM, Zabıt Ceridesi, Otuz Dördüncü İnikat, Devre:5, Cilt:16 İçtima:2, 08.02.1937. Anadolu Demiryolları ve Haydarpaşa Liman Şirketleri Mubayaa Mukavelenamelerinin Bazı Maddelerinin Tadiline Dair İki Kıta Mukavelenamenin Tasdiki Hakkında Kanun Lâyihası ve N. Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1937b). TBMM, Zabıt Ceridesi Yirmi Sekizinci İnikat, Devre :V Cilt:22 İçtima:1 14.01.1938. 1334 - 1918 Dâhilî İstikraz Tahvillerinin 1938 İkramiyeli Tahvilleriyle ve 1933 Türk Borcu Tahvillerinin de Dâhilî İstikraz Tahvileriyle Mübadelesine Dair Kanun Lâyihası. Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1939). TBMM, Zabıt Ceridesi Yetmiş Altıncı İnikat, Devre :VI Cilt:8 İçtima:1 14.01.1940. Amortisman Sandığına Verilmiş Olan 6,5 Milyon Liralık Avansın Arttırılması Hakkında Kanun Lâyihası Maliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (1/250), S. Sayısı: 83 09.10.1939. Ankara: TBMM.
• Başvekalet (1946). TBMM Zabıt Ceridesi Yirmi Altıncı birleşim, Devre:8, Cild:6, İçtima:1 25.08.1947. Amortisman Sandığı Hakkındaki 2794 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun Tasarısı ve Maliye ve Bütçe Komisyonları Raporları, Kanun No:5119, (1/74), S. Sayısı: 218, Kanun No: 30.11.1946. Ankara: TBMM.
• Georgeon F (2006). Harp Maliyesi ve Milli İktisat:1918 Osmanlı İç İstikrazı. İçinde: F. Georgeon (der), Osmanlı-Türk Modernleşmesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 159-179.
• IMF (1959). 1959 Consultations - Turkey. IMF.
• İnönü İ (2003). Konuşma, Demeç, Makale Mesaj ve Söyleşiler 1933-1938. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları .
• O’Brien P K (2008). Mercantilist Institutions for the Persuit of Power with Profit. The Management of Britain’s National Debt, 1756-1815. İçinde P. F. Caselli (der), Government Debts and Financial Markets in Europe. Routledge.
• Özdemir B (2010). Osmanlı Devleti Dış Borçları. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları.
• Price R (1816). An Appeal to the public on the Subject of the National Debt. London: T. Cadell.
• Ricardo D (1893). Letters on The Sinking Fund From David Ricardo to Francis Place. The Economic Journal,, 3(14), 289-293.
• Rickards J (2013). Kur Savaşları: Bir Sonraki Küresel Krizin Oluşumu. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Ross E A (1892). Sinking Funds. Baltimore: American Economic Association.
• Smith A (2009). Milletlerin Zenginliği. (H. Derin, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Soylu P Ü (2015, Mart). Osmanlı Borçlarının Çözüm Süreci Üzerine İktisadi Politik Bir Değerlendirme (1928-1933). Tarih Okulu Dergisi(XXI), 236-262.
• Sylla R ve Wilson J W (1999). Sinking Funds as Credible Commitments: Two Centuries of US National Debt Experience. Japan and the World Economy, 11(2), 199-222.
• TBMM (1964). 1964 Yılı Bütçe Kanunu Tasarısı ve Karma Bütçe Komisyonu Raporu. Ankara : TBMM Basımevi.
• TCMB (1963). 1962 Müdürler Kurulu ve Murakabe Komisyonu Raporları. Ankara: TCMB.
• Yavuz A (2009, Aralık). Başlangıcından Bugüne Türkiye’nin Borçlanma Serüveni: Durum ve Beklentiler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(20), 203-226.