Türkiye’de Zorunlu Göç Mağduru Çocuklar: Çatışmalar ve Yıkımlar Nedeniyle “Kendi Evinde Mülteci Olmak

Yıl 2019, Cilt: 43 Sayı: 3, 625 - 656, 14.10.2019

Hatice Çoban Keneş

Öz

Zorunlu göç, ona maruz kalan tüm gruplar için maddi ve manevi olumsuz sonuçları
olan travmatik bir süreçtir. Kadınlar, yaşlılar, çocuklar gibi kırılgan konumda olanlar
içinse çok daha ağır sonuçlar doğurabilmektedir. Özellikle de yaşları nedeniyle
algılama düzeyleri ve savunmasız konumları dikkate alındığında yerinden edilmeye
maruz kalmanın çocuklar açısından nasıl sonuçlar yaratabileceği öngörülebilir.
Çocuklar, bilmedikleri, anlamadıkları ve hiçbir etkilerinin olmadığı nedenler yüzünden
çıkan savaşlara, çatışmalara maruz kalmakta ve bu sürecin en kırılgan kesimi olarak
yaşanan süreçten çok daha ağır etkilenmektedirler. Bu nedenle zorunlu göçün
sonuçlarına çocuklar açısından bakılması çocukların ve toplumun sağlığı açısından
gerekli ve önemlidir. Ancak, zorunlu göç üzerine yapılmış çalışmalar arasında zorunlu
göçün, yerinden olmanın ve yerinden edilmenin sonuçlarına çocuklar açısından bakan
az çalışma bulunmaktadır. Bu amaçla çalışmada göç, zorunlu iç göç, yerinden edilme
literatüründen yola çıkılarak göç çalışmalarında daha az ele alınan bir konu olarak
yerinden edilmiş çocukların görünür kılınmasına aracılık edilecektir.
Çalışmada, ağırlıklı olarak Kürt nüfusunun yaşadığı Diyarbakır’ın Sur ilçesinde 2015 yılı
sonlarında başlayan askeri operasyonlar ve çatışmalar nedeniyle yaşanan yerinden
edilmenin sonuçlarına çocuklar açısından bakılmıştır. Bölgede yaşayan sivil Kürtler
2015 yılı sonlarına doğru önce silahlı çatışmalar ortasında kalmış, çatışma bitiminde de
altyapı ve binaların büyük ölçüde yıkılmasıyla, zorunlu göçe maruz kalmışlardır.
Çalışma kapsamında 6-11 ve 12-18 yaş aralıklarındaki yerinden edilmiş Sur’lu çocuklarla
görüşmeler yapılmış, çocukların anlatımlarıyla, çocukların bakış açısıyla yerinden
edilmenin sonuçları ortaya konulmuştur. Çocukların anlatımlarından çıkarılan beş
temel gösterge, kendi ülkelerinde olsalar bile bu çocukların çatışmalar ve zorla
yerinden edilmenin sonuçlarını birer mülteci gibi yaşadıklarını ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır-Sur, Kürt çocuklar, çatışma, zorla yerinden edilme, mülteci olmak

Kaynakça

• Aker T vd (2002). Zorunlu İç Göç: Ruhsal ve Toplumsal Sonuçları. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 3, 97-103.
• Altunay E vd (2014). Eğitim Kurumlarında Mobbing Uygulamalarına İlişkin Nitel Bir Araştırma. Sakarya University Journal of Education, 4 (1), 62-80.
• Ardıç Çobaner A (2015). Çocuk Hakları Bağlamında Suriyeli Mülteci Çocukların Haberlerde Temsili. Marmara İletişim Dergisi, 24, 27-54.
• Ayata B ve Yükseker D (2007). Kürtlerin Yerinden Edilmesine Ulusal ve Uluslararası Tepkiler. Çeviren, Caner Doğan, Birikim Dergisi, http://www.birikimdergisi.com/ birikim-yazi/5004/kurtlerin-yerinden-edilmesine-ulusal-ve-uluslararasi-tepkiler#_ ftn3). Son Erişim Tarihi 05.07.2018.
• Aydın N (2014). Savaşın Çocuklar Üzerindeki Psikolojik, Sosyal ve Kültürel Etkileri. B. Tokuş. (Ed.), İçinde Savaş ve Çocuklar. HASUDER - Çocuk Sağlığı Çalışma Grubu HASUDER, Yayın No: 1, Ankara.
• Benjamin J A ve Khadija F (1998). The Gender Dimensions of Internal Displacement: Concept Paper and Annotated Bibliography, Womenís Commission for Refugee Women and Children. UNICEF/IDP Gender Issues Paper.
• Bilgin R (2014). Çatışma ve Şiddet Ortamında Büyüyen Çocuklar Sorunu. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (1), 135-151.
• Gina B (1996). Migrant Women: Crossing Boundaries and Changing Identities Cross- Cultural Perspectives On Women (Book 7). (Ed.), Oxford/Providence: Berg Publishers. 205.
• Cohen J H ve Sirkeci İ (2011). Cultures of Migration, Austin, TX, USA: University of Texas Press.
• Çoban Keneş H (2015). Yeni Irkçılığın Kirli Ötekileri: Kürtler, Aleviler Ermeniler. Ankara: Dipnot
• Çoban Keneş H (2016). Metaforun Ayrımcı Hegemonyanın İnşasındaki Rolü: Suriyelilerin Haberleştirilmesinde Metafor Kullanımı”. Gaziantep University Journal of Social Sciences (http://jss.gantep.edu.tr), 15 (2), 253-280.
• Demirler D (2007). İnsan Hakları ve Egemenlik Sarkacında Türkiye‟de Yerinden Edilme ve Toplumsal Cinsiyet. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 4, 46-65.
• Deveci E (2014). Savaşta Çocuk Ölümleri ve Yaralanmaları. İçinde: B. Tokuş (der), Savaş ve Çocuklar (2014). HASUDER - Çocuk Sağlığı Çalışma Grubu, HASUDER-1, 9-25.
• Doğanay Ü ve Çoban Keneş H (2016). Yazılı Basında Suriyeli ‘Mülteciler’: Ayrımcı Söylemlerin Rasyonel ve Duygusal Gerekçelerinin İnşası. Mülkiye Dergisi, 40 (1), 143- 184.
• Erikson E H (1984). İnsanın Sekiz Çağı. (Çev.), Bedirhan Üstün-Vedat Şar, Ankara: Birey ve Toplum.
• Göktuna Yaylacı F ve Sirkeci İ (2019). Sunuş: Göç ülkesi Türkiye’de Sosyal Hizmet. İçinde: Göktuna Yaylacı F (der), Kuramsal ve Uygulama Boyutları ile Türkiye’de Sığınmacı, Mülteci ve Göçmenlerle Sosyal Hizmetler(2019). Londra: Transnational Press London, 3-13.
• İlkaracan P ve İlkkaracan İ (1998). 1990’lar Türkiye’sinde Kadın ve Göç. http:// kadinininsanhaklari.org/wp-content/uploads/2018/06/kadin_goc.pdf. Son Erişim Tarihi 05.06.2018.
• İnsan Hakları Derneği ve Tabip Odası Diyarbakır Şubesi (2017). Diyarbakir İli Sur İlçesi Alipaşa ve Lalebey Mahallelerinde Meydana Gelen İnsan Haklari İhlallerine İlişkin Gözlem Raporu http://www.ihddiyarbakir.org/Content/uploads/8d99795a-d619- 40b4-acd9-4a9fcda4bc77.pdf Son Erişim Tarihi 15.03.2018.
• İnsan Hakları Derneği (2016). 2016 Yılı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Çocuk Haklarına Yönelik İhlaller Raporu.
• İnsan Hakları Vakfı (2012). Türkiye’de Sürmekte Olan Toplumsal Travma ile Baş Etmede İlk Adımlar, yay. Haz. Esin Düzel, Ankara: TİHV.
• Kahraman F ve Sallan Gül S (2015). Türkiye’de Çocuk Yoksulluğu: Gaziantep Üzerine Bir Araştırma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (1), 339-366.
• Kalin W (2005). Ülke İçinde Yerinden Olma Konusunda Yol Gösterici İlkeler Açıklayıcı Notlar.(Çev.), Kerem Altıparmak.
• Kaygalak S (2009). Kentin Mültecileri: Neoliberalizm Koşullarında Zorunlu Göç ve Kentleşme, Ankara: Dipnot
• Kurban D ve Yükseker H D (2006). “Zorunlu Göç” ile Yüzleşmek: Türkiye’de Yerinden Edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası. İstanbul: TESEV.
• King R (2002). Towards A New Map of European Migration. International Journal Of Population Geography. 8 (2), 89-106.
• Kurt S L (2016). Çocuk Haklarına İlişkin Temel Uluslararası Belgeler ve Türkiye Uygulaması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 100 yıl: 16 (36), 99-127.
• Özdemir O vd (2012). Kişilik Gelişimi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 4/4, :566- 589 http://www.cappsy.org/archives/vol4/no4/cap_04_33.pdf Son ErişimTarihi 5 Haziran, 2018.
• Pala A (2013). Zorunlu Göç ve Kadın Deneyimi: Diyarbakır Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pala A (2015). Yerinden Edilme ve Yeniden Yurtlanma: Zorunlu Göç ve Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Evin Kaybı ve Yeniden Kuruluşu, Moment Dergi, 2 (1), 81-99.
• Semerci Uyan P (2012). Ayrımcılık Bağlamında Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma. İçinde: Çayır K ve Ayan Ceyhan M (der), Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 189-198.
• Sirkeci İ (2012). “Transnasyonal Mobilite ve Çatışma. Migration Letters, 9 (4), 353-363.
• Sirkeci İ ve Bardakçı S (2016). Suriye’den Gelenler Misafir Değil Bir Göç Kültürünün Öncüleri. Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (7), 531-544.
• Sirkeci İ (2017). Bir Güvensizlik Ülkesi Olarak Türkiye’nin Mültecileri, Suriyeliler ve Türk Mülteciler. Göç Dergisi, 4 (1), 21-40.
• Sirkeci İ ve Göktuna Yaylacı F (2019). Küresel Hareketlilik Çağında Göç Kuramları ve Temel Kavramlar. İçinde: Göktuna Yaylacı F (der). Kuramsal ve Uygulama Boyutları ile Türkiye’de Sığınmacı, Mülteci ve Göçmenlerle Sosyal Hizmetler, Londra: Transnational Press London, 15-38.
• Şahin C (2001). Yurt Dışı Göçü Bireyin Psikolojik Sağlığı Üzerine Etkisine İlişkin Kuramsal Bir İnceleme. G.Ü Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21 (2), 57-67.
• Şener D K ve Ocakçı A F (2014). Yoksulluğun Çocuk Sağlığı Üzerine Çok Boyutlu Etkileri. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 13 (1), 57-68.
• TESEV (2005). Türkiye’de Ülke İçinde Yerinden Edilme Sorunu: Tespitler ve Çözüm Önerileri
• Türkiye İnsan Hakları Vakfı, 16 Ağustos 2015-16 Ağustos 2016 Tarihleri Arasında Sokağa Çıkma Yasakları ve Yaşamını Yitiren Siviller Bilgi Notu, https://tihv.org.tr/16-agustos- 2015-16-agustos-2016-tarihleri-arasinda-sokaga-cikma-yasaklari-ve-yasamini-yitirensiviller- bilgi-notu/ Son Erişim Tarihi 17. 03.2018.
• Tokuç B (Ed) (2014). Savaş ve Çocuklar. HASUDER - Çocuk Sağlığı Çalışma Grubu, HASUDER, Yayın No : 2014-1, Ankara.
• Uluocak Polat G (2009). İç Göç Yaşamış ve Yaşamamış Çocukların Okulda Uyumu. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 35-44.
• UNICEF (2004). Dünya Çocuklarının Durumu 2005, Çocukluk Tehdit Altında. Ankara: UNICEF.
• UNICEF (2006). Dünya Çocuklarının Durumu 2006, Dışlanan ve Görülmeyen. Ankara: UNICEF.
• UNICEF (2005), Dünya Çocuklarının Durumu Raporu. (http://www. unicef.org/turkey/ pdf/_dcd05.pdf), (Son Erişim Tarihi 10.02. 2019).
• UNICEF (2012). Türkiye’de Çocuk ve Genç Nüfusun Durumunun Analizi 2012. https:// abdigm.meb.gov.tr/projeler/ois/egitim/033.pdf (Son Erişim Tarihi: 04.06.2018).
• UNICEF (2016). Köklerinden Koparılanlar Mülteci ve Göçmen Çocukların Maruz Kaldığı Giderek Büyüyen Kriz. http://www.unicef.org.tr/files/bilgimerkezi/doc/Uprooted-ESTurkish. pdf (Son Erişim Tarihi: 01.06.2018).
• Ünalan T (2008). Ülke İçinde Yerinden Edilme Konusunda Dünyada Durum ve Mevcut Eğilimler. İçinde: Kurban, D vd (der), “Zorunlu Göç” İle Yüzleşmek: Türkiye’de Yerinden Edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası, İstanbul: TESEV, 29-38.
• Üstel F ve Özlem E (2004). Zorunlu İç Göç Sonrası Köye Dönüş Ön Rapor. www.tesev. org.tr (Son Erişim Tarihi: 25.01.2019).
• Yükseker D (2008). Yerinden Edilme ve Sosyal Dışlanma: İstanbul ve Diyarbakır’da Zorunlu Göç Mağdurlarının Yaşadıkları Sorunlar. , İçinde: Kurban D vd (der), “Zorunlu Göç” ile Yüzleşmek: Türkiye’de Yerinden Edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası, TESEV, 148-195.