Ahlâki Duygular Teorisi Bağlamında, Adam Smith ve Gary Becker’de Birey Davranışları Üzerine Değiniler

Yıl 2019, Cilt: 43 Sayı: 4, 759 - 784, 14.12.2019

Mustafa Öziş Ferda Dönmez Atbaşı

Öz

Adam Smith günümüz iktisadının en önemli kurucularından biri olarak kabul edilir.
Anaakım iktisat, Smith’in Ulusların Zenginliği eserinden bugün dahi kendi analizlerine
kaynaklık eden referanslar bulmakta hiçbir güçlük çekmez. Ancak Smith’in bir başka
yapıtı daha vardır ve Ahlâki Duygular Teorisi adını taşıyan bu eser anaakım tarafından
neredeyse görmezden gelinir. Bunun en önemli nedenlerinden biri olarak, iki çalışma
arasında bireyin doğasına dair kabullerin farklılaşması gösterilebilir. Ahlâki Duygular
Teorisi’nde birey, salt kişisel çıkarı peşinde koşan bir aktör olarak değerlendirilmez.
Burada, kişisel çıkarı peşindeki bireyin yanı sıra özverili, iyiliksever, cömert davranışlar
sergileyen ve kişisel çıkarı için diğerlerini yok saymayan bir birey anlayışı ortaya koyulur.
Her ne kadar neoklasik teorinin Ahlâki Duygular Teorisine ilgisi zayıf olsa da, bu eser
ile Ulusların Zenginliği arasındaki uyum/uyumsuzluk tartışmaları sonucunda, serbest
ticaret partizanı olarak gösterilen ‘iktisatçı’ bir Smith yorumundan, toplumsal değişimin
dinamiklerini anlamaya çalışan ve geniş anlamda sosyal bilimci Smith yorumuna doğru
bir değişim görülmüştür. Bu nedenle, bu çalışmada Smith’in bireye atfettiği bu özellikler
vasıtasıyla onu toplumsal bir varlık olarak nasıl tasarladığını göstermeye çalışacağız.
Söz konusu özellikler aynı zamanda kişisel çıkarı kendiliğinden dizginleyebilen ögelerdir.
Tartışmamızda bireyin kararlarının ‘toplumsallaşması’ sürecinde Smith’in ürettiği
“tarafsız gözlemci”, “kendini bilme” gibi kavramların oynadığı rolü de göstermeye
çalışacağız. Özellikle 1970’li yıllardan itibaren etkinliği giderek artan “Şikago Okulu”nun
Smith’in bu farklı yorumuna kulak verdiğini söylemek mümkün değildir. Buradan
hareketle, okulun temsilcilerinden Gary Becker’in “ekonomik yaklaşım” (economic
approach) ilkesine odaklanarak söz konusu yaklaşım ile Smith arasında herhangi bir
ilişki kurulup kurulamayacağını da çalışmamızın ilerleyen bölümlerinde tartışmaya
açıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Ahlâki Duygular Teorisi, sempati, tarafsız gözlemci, Gary Becker, ekonomik yaklaşım

Kaynakça

• Archer M (2001). Homo economicus, Homo sociologicus and Homo sentiens. İçinde: M. Archer ve J. Tritter (der) Rational Choice Theory Resisting colonization, London:Routledge, 36-56.
• Austen B (1979). British Mail Coach Service 1784-1850. (Basılmamış Doktora Tezi). London:London School of Economics and Political Science.
• Bahçe S (2008). Şikago Oğlanları. İçinde: F.Başkaya ve A. Ördek (der) Ekonomik Kurumlar ve Kavramlar Sözlüğü, Ankara:Özgür Üniversite Kitaplığı, 1065-1073.
• Becker G (1990). The Economic Approach to Human Behavior, Chicago: The University of Chicago Press.
• Becker G (1992). Habits, Addictions and Traditions. Kyklos, 45(3), 327-346.
• Becker G ve Posner R (2009). Uncommon Sense: Economic Insights, from Marriage to Terrorism. Chicago:The University of Chicago Press.
• Bourdieu P (2008). The Social Structure of Economy: Cambridge:Polity Press.
• Calinicos A (2005). Toplum Kuramı: Tarihsel Bir Bakış. Çev. Y. Tezgiden, İstanbul:İletişim Yayınları.
• Campell T. D. (1971). Adam Smith’s Science of Morals. London:George Allen & Unwin Ltd. De Quencey T (2006). [1849] İngiliz Posta Arabası. Çev. M. Doğan, İstanbul:YKY.
• Evensky J (1993). Adam Smith on the Human Foundation of a Successful Liberal Society. History of Political Economy, 25(3), 395-412.
• Evensky J (2005). Adam Smith’s Theory of Moral Sentiments: On Morals and Why They Matter to a Liberal Society
• Evensky J (2007). “Chicago Smith” versus “Kirkaldy Smith”. İçinde. Adam Smith’s Moral Philosophy: A Historical and Contemporary Perspective on Markets, Law, Ethics, and Culture, Cambridge:Cambridge University Press, 245-264.
• Fiori S (2012). Adam Smith on Method: Newtonianism, History, Institutions, and the “Invisible Hand”. Journal of the History of Economic Thought, 34(3), 411-435.
• Friedman M (1977). Adam Smith’s Relevance Today. Challange, March-April.
• Göçmen, D (2015). Özne Felsefesinde İki Dönüm Noktası: Bazı Güncel Yaklaşımlar Işığında René Descartes’tan Adam Smith’e Öznenin Kuruluşu ve Kurtuluşu. İçinde: D. Göçmen, Modern Felsefe: Tarihsel Anlamı, Güncel Mirası Adam Smith, Hegel ve Marx, İstanbul: Vivo Yayınevi.
• Hetherington N S (1983). Isaac Newton’s Influence on Adam Smith’s Natural Laws in Economics, Journal of the History of Ideas, 44(3), 497-505.
• Hirschman A (1997). The Passions and the Interest: Political Argument for Capitalism Before its Triumph, Princeton: Princeton University Press.
• Horn R ve Mirowski P (2009). The Rise of the Chicago School of Economics and the Birth of Neoliberalism İçinde: P. Mirowski ve D. Plehwe (der), The Road From Mont Pelerin The Making of the Neoliberal Thought Collective, Cambridge: Harvard University Press, 139-178.
• Kim K (2012). Adam Smith’s ‘History of Astronomy’ and View of Science. Cambridge Journal of Economics, 36, 799–820.
• Lazear P (2000). Economic Imperialism The Quarterly Journal of Economics, 115(1), 99–146.
• Liu G M (2019). Rethinking the “Chicago Smith” Problem: Adam Smith and the Chicago School, 1929-1980. Modern Intellectual History, 1-29.
• Macfarlane A (1993). Kapitalizmin Kültürü. Çev. R. H. Kır, İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• Macfie A (1959). Adam Smith’s Moral Sentiments as Foundation for his Wealth of Nations Foundation. Oxford Economic Papers, 11(3), 209–228.
• McLean I (2006). Adam Smith, Radical and Egalitarian An Interpretation for the Twenty- First Century. Edinburg: Edinburgh University Press.
• Muller J (1993). Adam Smith in his Time and Ours: Designing the Decent Society. New York:The Free Press.
• Newheiser D (2016). Foucault, Gary Becker and the Critique of Neoliberalism. Theory, Culture &Society, 33(5), 3–21.
• Özveren E (2010). Adam Smith’in Uzak Görüşlülüğü. İçinde: M. Kara ve E. Aydınonat (der), Görünmez Adam Smith, İstanbul:İletişim Yayınları, 19-52.
• Peil, J (2009). Adam Smith. İçinde: J. Peil ve V. Staveren (der.), Handbook of Economics and Ethics, Edwar Elgar Publishing, 500-508.
• Raphael D D ve Macfie A L (1976). Introduction. İçinde A. Smith (1976a) The Theory of Moral Sentiments. Oxford: Oxford University Press,1-50
• Raphael D D (2007). The Impartial Spectator:Adam Smith’s Moral Philosophy. New York: Oxford University Press.
• Reardon J (2010). Social Economics: Market Behavior in a Social Environment. Review of Social Economy, 68(2), 246-250.
• Rosenberg N (1993). Stigler: Adam Smith’s Best Friend. Journal of Political Economy, 101(5), 833-848.
• Schumpeter J. A. (1954). History of Economic Analysis. New York: Oxford University Press.
• Smith A (1976a). The Theory of Moral Sentiments. Oxford: Oxford University Press.
• Smith A (1976b). The Wealth of Nations, Chicago: The University of Chicago Press.
• Smith A (1980). Essays on Philosophical Subjects. Oxford: Clarendon Press.
• Smith A (2018a). Hukuk Üzerine. Çev. A. Celiloğlu, İstanbul: Pinhan Yayıncılık
• Smith A (2018b). Ahlaki Duygular Kuramı. Çev. D. Kızılay, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Stigler G J (1984). Economics- The Imperial Science?. Scandinavian Journal of Economics, 86(3), 301-313.
• Tribe K (2008). “Das Adam Smith Problem” and the Origins of Modern Smith Scholarship. History of European Idas, 34(4), 514-525.
• Witzum A ve Young J T (2006). The Neglected Agent: Justice, Power, and Distribution in Adam Smith, History of Political Economy, 38(3), 437-471.
• Zafirowski M (1999). Unification of Sociological Theory by the Rational Choice Model: Conceiving the Relationship between Economics and Sociology, Sociology, 33(3), 495- 514.