Nihal Atsız’daki Kemalizm: Millî ve Seküler Bir Dinin İzini Sürmek

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 1, 37 - 64, 24.03.2020

Fatih Çağatay Cengiz

Öz

Nihal Atsız ve Kemalizm üzerine yapılan akademik tartışmalar genellikle Atsız’ın resmi
ideoloji eleştirileri üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu eleştirilere göre, Atsız’ın soy tetkikine
dayanan ırkçılığı, sulhe ve tembelliğe karşı şecaati ve savaşmayı salık vermesi, Batılılaşma’yı
bir tür yozlaşma ve yabancılaşma olarak gören tavrı; Kemalizm’in Türk vatandaşlığı,
muasırlaşma ve barışçıl dış politika anlayışıyla tezatlık oluşturmaktadır. Millet, medeniyet
ve siyaset tanımları üzerindeki farklılık, iki düşünce sistemi arasında uzlaşmaz bir çelişki
görmektedir. Bu makale bu iddiaların aksine, Atsız’ın din algısının Kemalizm’in dinsel
pratikleriyle örtüştüğünü, millî ve seküler bir din yaratma isteğinin Türkçülük ile Kemalizm’i
ortaklaştırdığını iddia etmektedir. Nihal Atsız’ın millî bir Diyanet’i dini taassuba karşı
mücadeleye çağırması ve tarikatların dini inhisarına karşı devletin inhisarında etno-seküler
bir din arzusu, 1930’ların Kemalist din politikalarıyla koşutluk göstermektedir. Kemalizm
ve Nihal Atsız’da temsil edilen Türkçü düşünce, metodolojik kaynağını pozitivizm ve Sosyal
Darwinizm’den alarak dini “içtimai bir mesele” olarak kavrayıp Weberci anlamda dinin
‘büyüsünü bozmakta’ ve dine bakışı milliyetçi bir çerçevede ele almaktadır. Pozitivizm,
teolojik ve metafizik spekülasyonlar yerine gözlem ve deneye dayanan açıklamaları bilginin
kaynağı olarak sunup dinsel bilginin dogmatizmine meydan okurken, Sosyal Darwinizm
milletlerin yaşam mücadelesinde bir kurum olarak dinin arkaik bir kurum olarak kaldığını
iddia eder. Her iki düşünce de, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başlarında dönemin Zeitgeist’ını
oluşturarak entelektüellerin zihin dünyasını biçimlendirmiştir. Özellikle Osmanlı’nın çöküş
döneminde ‘Devlet nasıl kurtulur?’ sorularına aranan entelektüel cevaplar, pozitivist ve
Sosyal Darwinist güzergâhlardan geçmiştir. Din, bu geçiş alanları üzerinde her şeyden önce
iktidarın bir egemenlik alanı değil, sosyal bir müessese olarak kavranmıştır. Kemalizm’in
Aydınlanma geleneğinden gelerek siyasal iktidarı gökyüzünden yeryüzüne indirme çabası
gibi Atsız’ın da millî ve seküler bir dinin izini sürmesi ile mevcut kurumsal dini pozitivizm
perspektifinden eleştirmesi bu iki düşünceyi ortaklaştırmaktadır. Bu yazı, 19. yüzyıl sonu
ve 20. yüzyılın başlarındaki pozitivist ve Sosyal Darwinist düşüncenin devlet elitlerini ve
‘geleneksel aydını’ birleştiren bir düşünce olduğundan hareketle 1930’lardaki Kemalizm’in
ve Nihal Atsız’ın din politikaları konusunda ortaklaştığını sonucuna varmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm,, Türkçülük,, din,, Pozitivizm,, Sosyal Darwinizm.

Kaynakça

• Akçura Y (1976). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atalay O (2019). Türk’e Tapmak: Seküler Din ve İki Savaş Arası Kemalizm. İstanbul:İletişim Yayınları.
• Atsız H N (1997a). Millî Birlik. Makaleler III (Orkun Dergisi, 1951, Sayı: 21). İstanbul:İrfan Yayınevi, 233-237.
• Atsız H N (1997b). Milliyetçi Gençlik. Makaleler III (Ötüken Dergisi, Mart 1965, Sayı: 15).İstanbul: İrfan Yayınevi, 123-128.
• Atsız H N (1997c) Aynı Tarihi Yanlışlığa Düşüyoruz. Makaleler IV (Atsız Mecmua, 1931,Sayı: 12). İstanbul: İrfan Yayınevi, 461-466.
• Atsız H N (1997d). Darülfününun Kara, Daha Doğru Bir Tabirle Yüz Kızartacak Listesi.Makaleler II (Atsız Mecmua, 1932, Sayı: 17). İstanbul: İrfan Yayınevi, 217-226.
• Atsız H N (1997e). Uydurma Milliyetçilik. Makaleler III (Ötüken Dergisi, 1964, Sayı: 2).İstanbul: İrfan Yayınevi, 415-422.
• Atsız H N (1997f). Türkçülüğe Karşı Yobazlık. Makaleler III (Ötüken Dergisi, Mart 1970,Sayı: 75). İstanbul: İrfan Yayınevi, 481-492.
• Atsız H N (1997g). İslâm Birliği Kuruntusu. Makaleler III (Ötüken Dergisi, 1964, Sayı: 4).İstanbul: İrfan Yayınevi, 465-474.
• Atsız H N (1997h). Yobazlık Bir Fikir Müstehâsesidir. Makaleler III (Ötüken Dergisi, 1970, Sayı: 11). İstanbul: İrfan Yayınevi, 493-511.
• Atsız H N (1997j). Veda. Makaleler III (Orkun Dergisi, Ocak 1952, Sayı: 68). İstanbul: İrfan Yayınevi, 95-115.
• Atsız H N (1997k). Türkçülük ve Siyaset. Makaleler III (Ötüken Dergisi, 1972). İstanbul İrfan Yayınevi, 25-28.
• Atsız H N (1997l). Komünist, Yahudi ve Dalkavuk. Makaleler IV (Orkun Dergisi, Mart 1934, Sayı: 4). İstanbul: İrfan Yayınevi, 171-174.
• Atsız H N (2011a). Türk Milleti’ne Çağrı. Türk Ülküsü (Orkun, 1. Sayı, Şubat 1962). 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 92-99.
• Atsız H N (2011b). Türk Halkı Değiliz, Türk Milletiyiz. Türk Ülküsü (Ötüken Dergisi, 61. Sayı, 1969). 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 108-112.
• Atsız H N (2011c). Ülkücüler Saldırıcıdır. Türk Ülküsü (Orhun, 14. Sayı, Şubat 1944). 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 26-31.
• Atsız H N (2011d). Türk Birliği. Türk Ülküsü (Orkun, 3. Sayı, Ekim 1950). 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 41-46.
• Atsız H N (2011e). Dışarıdan Gelmemiş Olan Tek Düşünce. Türk Ülküsü (Orkun, 2. Sayı, Ekim 1950). 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 35-38.
• Atsız H N (2011f). Türk Ülküsü. Türk Ülküsü. 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 15-17.
• Atsız H N (2011g). Kızılelma. Türk Ülküsü (Kızılelma, 1. Sayı, Ekim 1947). 20. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 18-22.
• Atsız H N (2011h). Kurucular Meclisi. Turancılık, Millî Değerler ve Gençlik. 12. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 191-194.
• Atsız H N (2011i). Milli Benlik. Turancılık, Millî Değerler ve Gençlik. 12. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 45-49.
• Aytürk İ (2011). The Racist Critics of Atatürk and Kemalism, from the 1930s to the 1960s. Journal of Contemporary History, 46(2), 308-335.
• Baltacıoğlu İ H (1943). Türke Doğru. İstanbul: Kültür Basımevi.
• Beşikçi İ (2010). Türk Siyasal Hayatı: Resmi İdeoloji, Kemalizm ve Kürtler. İçinde: İ Beşikçi, vd. Resmi İdeoloji ve Kemalizm. İstanbul: Akademi Yayın, 13-26.
• Bora T (2017). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasî İdeolojiler. 4. Baskı, İstanbul: İletişim.
• Bora T ve Taşkın Y (2009). Sağ Kemalizm. İçinde: T Bora ve M Gültekingil (der), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Kemalizm. Cilt 2, 4. Baskı,İstanbul: İletişim, 529-545 . Bozkurt M E (2014). Atatürk İhtilali. 4. Baskı. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Cagaptay S (2004). Race, Assimilation and Kemalism: Turkish Nationalism and the Minorities in the 1930s. Middle Eastern Studies, 40(3), 86-101.
• Cizre-Sakallıoğlu Ü (1994). Kemalism, Hyper-Nationalism and Islam in Turkey. History of European Ideas, 18(2), 255-270.
• Comte A (2009). The Positive Philosophy of Auguste Comte, Vol. 2, New York: Cambridge University Press.
• Cündioğlu D (2017). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din ve Siyaset. İstanbul: Kapı.
• Doğan A (2012). Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm. İstanbul: Küre Yayınları.
• Ercilasun A B (2018). Atsız: Türkçülüğün Mistik Önderi. Ankara: Panama Yayınları.
• Ertekin O (2008). Cumhuriyet Döneminde Türkçülüğün Çatallanan Yolları. İçinde: T Bora ve M Gültekingil (der), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Milliyetçilik. Cilt 4, 3. Baskı, İstanbul: İletişim, 345-387.
• Gökalp Z (1976). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gündüz M (2010). Mustafa Kemal ve Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim ve Kültür Hayatına Abdullah Cevdet’in Etkileri. Turkish Studies: International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(1), 1067-1088.
• Kahraman H B (2007). Bir Zihniyet, Kurum ve Kimlik Kurucusu Olarak Batılılaşma. İçinde: T Bora ve M Gültekingil (der), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. Cilt 3, 4. Baskı, İstanbul: İletişim, 125-140.
• Kakışım C (2016). Nihal Atsız’ın Kemalizm Eleştirisi ve Bu Eleştirinin Nedensel Çözümlemesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2624-2639.
• Kara İ (2014). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam 1. İstanbul: Dergah.
• Karaca N (2008). Pozitivizmin Erken Cumhuriyet Dönemine Etkisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Köker L (2009). Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi. İçinde: T Bora ve M Gültekingil (der), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Kemalizm. Cilt 2, 4. Baskı, İstanbul: İletişim, 97-112.
• Lewis B (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu. 5. Basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Maarif Vekaleti (1931). Türk Tarihinin Ana Hatları: Methal Kısmı. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Meram A K (1969). Türkçülük ve Türkçülük Mücadeleleri Tarihi. İstanbul Kültür Kitabevi.
• Nişancı Ş (2009). İttihat Terakki Politikalarında Pozitivizmin Etkisi ve Eleştirel Bir Yaklaşım. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 19-49.
• Ozankaya Ö (2001). Mustafa Kemal Atatürk Yurttaş için Medeni Bilgiler. 3. Basım, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özlem D (2007). Türkiye’de Pozitivizm ve Siyaset. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. Cilt 3, 4, Baskı. İstanbul: İletişim, 452- 464. Perinçek D (1997). Din ve Laiklik Üzerine. İstanbul: Kaynak.
• Sakallioglu U C (1996). Parameters and Strategies of Islam-state Interaction in Republican Turkey. International Journal of Middle East Studies, 28(2), 231-251.
• TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) (1937). TBMM Zabıt Ceridesi. Cilt 20, 1 Kasım 1937, 5. Dönem, 4. Yasama Yılı. https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_ dergisi_pdfler.birlesimler?v_meclis=1&v_donem=d05&v_yasama_yili=4&v_cilt=, Son erişim tarihi, 8/03/2020.
• Telek G (2012). Soytürkçülerden Milliyetçi Muhafazakârlığa Türkiye’de Milliyetçi Siyasetlerin Aleviliğe Bakışı (1930-1980). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Timur T (1971). Türk Devrimi ve Sonrası: 1919-1946. Ankara: Doğan Yayınları.
• Umran Dergisi (2009, Kasım). Islah Edilemeyen (!) Kim’likler. Sayı 183. http://umrandergisi.com.tr/u/umran/pdf/183-1363268140.pdf, Son erişim tarihi, 8/03/2020.
• Ural Ş (2012). Pozitivist Felsefe. İstanbul: Alfa.
• Ünder H (2008). Türkiye’de Sosyal Darwinizm Düşüncesi. İçinde: T Bora ve M Gültekingil (der), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Milliyetçilik. Cilt 4, 3. Baskı, İstanbul: İletişim, 427-437.
• Yanardağ M (2012). Kadro Hareketi: Dünya’da ve Türkiye’de Ulusçu Sol ve Üçüncü Yol Arayışının İdeolojik Kaynakları. İstanbul: Destek Yayınları.
• Zürcher E (2005). Ottoman Sources of Kemalist Thought. İçinde: E Özdalga (der), Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy. Abingdon: Routledge Curzon, 13-26.