Aydınlanmacı Öznenin Varoluş Problemi: Kant ve Kleist

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 1, 131 - 164, 24.03.2020

Selbin Yılmaz

Öz

Bu çalışma, Kantçı Aydınlanmanın tüm akılcılığının yanı sıra aslında bir inanç edimi
üzerine kurulu olduğunu hatırlatarak, Aydınlanmacı öznenin çelişkili varoluşunu
tartışmaya açmayı hedeflemektedir. Bu çelişki, varoluşsal krizleri nedeniyle intihara
sürüklenen dram ve öykü yazarı Heinrich von Kleist’ın eserleri aracılığıyla ele alınacaktır.
Gençlik döneminde Aydınlanmacı biri olarak kendini tanımlayan Kleist, Kant’ın
felsefesiyle tanıştıktan sonra bir düşünsel krize girer ve bu kriz literatürde Kleist’ın
Kant Krizi olarak adlandırılır. Kant’ın bilgi felsefesi bilginin kendisinden ziyade, bilginin
olanaklılığını sorgular; nesnenin kendisiyle değil, yalnızca insanın bilgi edinme tarzlarıyla
ilgilenir. Bilgi, insan aklının a priori ilkelerine göre düzenlenir. İnsanın bilme biçimiyle
ilgili olan bu a priori ilkeler aracılığıyla, nesneleri, kendi başlarına ne oldukları haliyle
değil, bize duyu nesneleri olarak verildikleri haliyle bilebiliriz. Kleist, Kant’ın bilgiye dair
bu görüşlerinden bilgimiz ile doğrudan ve nesnel gerçekliğin örtüşmediği sonucunu
çıkararak, Aydınlanma’ya, bilgiye ve hakikate olan inancını yitirir. Kleist, tıpkı Kant’ın da
emin olduğu gibi, dünyanın düzeni bozuk bir yer olduğundan emindir ve eserlerinde
bilgiyi değil, daima bilgi ile bağı kopmuş hayatta başımıza neler gelebileceğini kaleme
alır, yaşamın kendisine odaklanır. Fakat Kant’a göre böylesine düzensiz bir dünyada
yalnızca kendimize sadık kalabiliriz. Kleist ise, tıpkı her zaman sınırları zorlayan Kant
gibi, bu sadakatin de sınırlarını zorlayarak Aydınlanmacı öznenin paradoksunu, özellikle
Michael Kohlhaas karakteriyle gözler önüne serer. Zaten Kant da bu paradokstan
tamamıyla kurtulamamış olduğundan felsefesinin temeline inancı yerleştirir. Bu
bağlamda, bu çalışma, dünya ile kurduğumuz ilişkiyi, bilgi, hakikat, yalan, ahlak ve
adalet temaları üzerinden ele alarak, Kant ve Kleist’ın eserlerinde Aydınlanmacı özne
sorununu tartışmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kant,, Kleist,, Aydınlanma,, özne,, Michael Kohlhaas.

Kaynakça

• Agamben G (2017). Çıplaklıklar. Çev. Suna Kılıç, İstanbul: Alef Yayınevi.
• Allan S (1996). The Plays of Heinrich von Kleist: Ideals and Illusions. New York: Cambridge University Press.
• Allan S (2003). “Mein ist die Rache spricht der Herr”: Violence and Revenge in the Works of Heinrich von Kleist. İçinde B Fischer (der), A Companion to the Works of Heinrich von Kleist. USA: Camden House, 227-248.
• Cary J R (1970). A Reading of Kleist’s ‘Michael Kohlhaas’. PMLA 85(2), 212-218.
• Cassirer E (1996). Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi. Çev. Doğan Özlem, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Cohn D (1975). Kleist’s ‘Marquise von O…’: The Problem of Knowledge. Monatshefte 67(2), 129-144.
• Engberg-Pedersen A (2015). Empire of Chance: The Napoleonic Wars and the Disorder of Things. Cambridge: Harvard University Press.
• Gambetti Z (2007). Doğruluk Uğruna Dünyayı Yıkmak: Aydınlanmacı Evrenselliğin Çelişkileri ve Türkiye. İçinde: B Toprak (der), Aydınlanma Sempozyumu. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları, 151-164.
• Gray J (2018). Kuklanın Ruhu: İnsan Özgürlüğüne Kısa Bir Bakış. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Griffiths E (2009). Political Change and Human Emancipation in the Works of Heinrich von Kleist. USA: Camden House.
• Haladyn J J (2016). Friedrich’s ‘Wanderer’: Paradox of the Modern Subject. Canadian Art Review 41(1), 47-61.
• Holm I W (2016). Earthquake in Haiti: Kleist and the Birth of Modern Disaster Discourse. New German Critique 115, 49-66.
• Kant I (1993). Arı Usun Eleştirisi. Çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi.
• Kant I (2000). Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena. Çev. İoanna Kuçuradi, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kant I (2016). Yargı Yetisinin Eleştirisi. Çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi.
• Kan I (2009). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. Çev. İoanna Kuçuradi, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kant I (1974). On the Old Saw: That May Be Right in Theory But It Won’t Work in Practice. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Kant I (1996a). On a Supposed Right to Lie From Philanthropy. İçinde: M J Gregor (der), Practical Philosophy. USA: Cambridge University Press, 611-615.
• Kant I (1996b). Metapysics of Morals. İçinde: M J Gregor (der), Practical Philosophy. USA: Cambridge University Press, 365-603.
• Kant I (1960). Ebedi Barış Üzerine Felsefi Deneme. Çev. Yavuz Abadan ve Seha L. Meray, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, no.113-95, 1-56.
• Kant I (2014a). Dünya Yurttaşlığı Amacına Yönelik Genel Bir Tarih Düşüncesi. İçinde: Doğan Özlem ve Güçlü Ateşoğlu (der), Tarih Felsefesi, Seçme Metinler. Çev. Uluğ Nutku,Ankara: Doğu Batı Yayınları, 31-47.
• Kant I (2014b). Herder’in İnsanlık Tarihi Felsefesi Üzerine Düşünceler’inin Eleştirisi. İçinde Doğan Özlem ve Güçlü Ateşoğlu (der), Tarih Felsefesi, Seçme Metinler. Çev. Metin Bal ve Güçlü Ateşoğlu, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 48-79.
• Kant I (2014c). İnsanlık Tarihinin Tahmini Başlangıcı. İçinde Doğan Özlem ve Güçlü Ateşoğlu (der), Tarih Felsefesi, Seçme Metinler. Çev. Metin Bal ve Güçlü Ateşoğlu, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 80-100.
• Kleist H v (2010a). Kukla Tiyatrosu Üzerine. İçinde H v Kleist, Toplu Oyunları 1: Kırık Testi. Çev. Ayşe Selen, İstanbul: Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları, 184-192.
• Kleist H v (2010b). Düello, Bütün Öyküler. Çev. İris Kantemir, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kleist H v (2011). Toplu Oyunları 2: Homburg Prensi ve Küçük Katherine. Çev. Ayşe Selen, İstanbul: Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları.
• Kleist H v (1810). Feelings Before Friedrich’s Seascape. Berliner Abendblätter, 13 October 1810.
• Kleist H v (2013). Amphitryon, Moliere’den Esinlenmiş Bir Komedi. Çev. Ahmet Cemal, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koelb C (1990). Incorporating the Text: Kleist’s ‘Michael Kohlhaas.’ PMLA 105(5), 1098- 1107.
• Kuhns R (1983). The Strangeness of Justice: Reading Michael Kohlhaas. New Literary History 15(1), 73-91.
• Landwehr M (1992). The Mysterious Gypsy in Kleist’s ‘Michael Kohlhaas’: The Disintegration of Legal and Linguistic Boundaries. Monatshefte 84(4), 431-446. Leibniz G W (2016). Theodicee. İstanbul: Biblos Kitabevi.
• Mehigan T (2003). “Betwixt a false reason and none at all”: Kleist, Hume, Kant, and the ‘Thing in Itself.’ İçinde: B Fischer (der), A Companion to the Works of Heinrich von Kleist. USA: Camden House, 165-188.
• Meyertholen A (2013). Apocalypse Now: On Heinrich von Kleist, Caspar David Friedrich, and the Emergence of Abstract Art. The German Quarterly 86(4), 404-420. Miller P B (1974). Anxiety and Abstraction: Kleist and Brentano on Caspar David Friedrich. Art Journal 33(3), 205-210.
• Morgan D (2000). Kant Trouble: The Obscurities of the Enlightened. London & New York: Routledge.
• Neiman S (2006). Modern Düşüncede Kötülük: Alternatif Bir Felsefe Tarihi. Çev. Ayhan Sargüney, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Pickford H (2013). Thinking with Kleist: Michael Kohlhaas and Moral Luck. The German Quarterly 86(4), 381-403.
• Prage B (2002). Kant in Caspar David Friedrich’s Frames. Art History 25(1), 68-86. Reeves N ve Luke, D (2004). Introduction. İçinde H v Kleist, The Marquise of O. –And Other Stories. Der. ve Çev. Nigel Reeves ve David Luke, New York: Penguin Books, 4-48.
• Rousseau J J (1997). Letter From J. J. Rousseau to M. De Voltaire, 18 August 1756. İçinde V Gourevitch (der), The Discourses and Other Early Political Writings. UK: Cambridge University Press, 232-246.
• Schneider H (2003). The Facts of Life: Kleist’s Challenge to Enlightenment Humanism (Lessing). İçinde B Fischer (der), A Companion to the Works of Heinrich von Kleist. USA: Camden House, 141-163.
• Scott D F S (1947). Heinrich von Kleist’s Kant Crisis. The Modern Language Review 42(4), 474-484.
• Seeba H C (2003). The Eye of the Beholder: Kleist’s Visual Poetics of Knowledge. İçinde B Fischer (der), A Companion to the Works of Heinrich von Kleist. USA: Camden House, 103-122.
• Selen A (2010). Heinrich von Kleist: Hayatı ve Yapıtları Üzerine. İçinde H v Kleist, Toplu Oyunları 1: Kırık Testi. Çev. Ayşe Selen, İstanbul: Mitos-Boyut Tiyatro Yayınları, 5-34.
• Voltaire (2019). Lizbon Felaketi Üzerine Şiir. Çev. Metin Topuz ve Ahmet Selim Tümkaya, Beytulhikme 9(1), 279-291.
• Voltaire (2018). Candide ya da İyimserlik. Çev. Hüsen Portakal, İzmir: Cem Yayınevi.
• Wortsman P (2010). All Fall Down: The House of Cards of Heinrich von Kleist. İçinde H v Kleist, Selected Prose of Heinrich von Kleist. Der. ve Çev. Peter Wortsman, New York: Archipelagobooks, 274-282.
• Yıldırım E (2010). Return of the Spirit and the Demise of Politics. Journal for the Study of Religions and Ideologies, 9(27), 107-131.
• Zweig S (2011). Kendileri ile Savaşanlar: Kleist, Nietzsche, Hölderlin. Çev. Gürsel Aytaç, Ankara: Doğu Batı Yayınları.