Adam Smith’in Dört Aşamalı Tarih Kuramı Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 2, 177 - 218, 14.06.2020

Muammer Kaymak

Öz

İskoç Aydınlanmasının önde gelen düşünürlerinden Adam Smith, Aydınlanma
felsefesinin genel esprisine uygun olarak bir tarih ve toplum kuramı inşa etmeye
çalışmıştır. Bu kapsamlı projenin en önemli bileşenlerinden birisi, Glasgow
Üniversitesinde verdiği hukuk bilimi derslerinde ayrıntılı bir şekilde formüle ettiği,
insanlık tarihini özgül geçim biçimleri temelinde açıklayan dört aşamalı tarih kuramıdır.
Smith, dört aşamalı tarih kuramında insanlığın avcılık, çobanlık, tarım ve ticaret çağı
biçiminde ardışık olarak sıralanan dört farklı çağdan geçtiğini, her bir çağı tanımlayan
geçim biçiminin, toplumun hukuki ve politik yapısını, askeri örgütlemesini, toplumsal
ilişkilerini, bireylerin davranış kodlarını belirlediğini vurgular. Aydınlanmanın ilerlemeci
tarih görüşünün en önemli örneklerinden birisi olan bu kuram, 1750’lerin sonlarından
itibaren İskoç Aydınlanma düşünürleri ve tarihçileri tarafından somut tarihsel
incelemelerde kullanılmış ve tarihin maddeci kavranışının gelişimi bakımından önemli
bir rol oynamıştır. Smith’in farklı geçim biçimleri üzerine araştırmasının temel sorunsalı
özel mülkiyetin ve buna bağlı olarak hukuk ve devlet biçimlerinin gelişimini anlamak
ve böylece içinde yaşadığı ve ‘ticari toplum’ diye andığı kapitalist toplumun genel
işleyiş yasalarını anlamaya ve bu toplumun gelişimine yön vermeye dönük kuramsal ve
pratik sonuçlar çıkarmaktır. Ancak bu kuram, tarihsel gelişmeyi “doğal özgürlüğün açık
ve yalın sistemi” olarak nitelediği ticari topluma varan doğrusal ve tedrici bir ilerleme
süreci olarak okuyan Smith’in elinde teleolojik bir tarih görünümü taşır. Bu teleolojik
tarih anlayışı kapitalizmi tarihsizleştirerek iktisadın adım adım tarih dışı bir bilime
dönüşmesine zemin hazırlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Dört Aşamalı Tarih Kuramı,, Adam Smith, 18. Yüzyıl,, Aydınlanma.

Kaynakça

• Althusser L (1987). Politika ve Tarih. Çev. Ö Sezgin ve A Şenel, Ankara: Verso.
• Alvey J E (2003). Adam Smith’s View of History: Consistent or Paradoxical?, History of the Human Sciences, 16 (2): 1-25.
• Bowles P (1985). The Origin of Property and the Development of Scottish Historical Science, Journal of the History of Ideas, 46(2): 197-209.
• Brenner R (1989). Bourgeois Revolution and Transition to Capitalism, İçinde: A L Beier, D Cannadine ve J M Rosenheim (der.), The First Modern Society: Essays in English History in Honour of Lawrence Stone (Past and Present Publications), Cambridge: Cambridge University Press, 271-304.
• Brenner R (2007). Property and Progress: Where Adam Smith Went Wrong, İçinde: C Wickham (der.), Marxist History-Writing for the Twenty-First Century. Oxford: Oxford University Press, 49-111.
• Brewer A (2008). Adam Smith’s Stages of History, Bristol University Discussion Paper No. 08/601, 1-25. https: //core.ac.uk/download/pdf/7352596.pdf, Son erişim tarihi, 8 Ocak 2020.
• Burke P (2000). Tarih ve Toplumsal Kuram. Çev. M.Tunçay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Callinicos A (2004). Toplum Kuramı: Tarihsel Bir Bakış. Çev. Y Tezgiden, İstanbul: İletişim. Carr E H (1994). Tarih Nedir. Çev. M G Gürtürk, İstanbul: İletişim.
• Çiğdem A (2003). Aydınlanma Düşüncesi. İstanbul: İletişim.
• Dobb M (1973). Theories of Value and Distribution since Adam Smith. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ege R (2010). Adam Smith’in François Quesnay Eleştirisi Üzerine, M Kara ve N E Aydınonat (der.) Görünmez Adam Smith. İstanbul: İletişim, 85-112.
• Ferguson A (1996). An Essay on the History of Civil Society. D Forbes, (Ed.), Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Heilbroner R L (1973). The Paradox of Progress: Decline and Decay in the Wealth of Nations, Journal of the History of Ideas. 34 (2): 243-262.
• Hobsbawm E J (1999). Tarih Üzerine. Çev. O. Akınhay, Ankara: Bilim ve Sanat.
• Hodgson G M (2001). How Economics Forgot History: The Problem of Historical Specificity in Social Science.London and New York: Routledge.
• Hont I (1983). The ‘Rich Country-Poor Country Debate in Scottish Political Economy”, I Hont ve M Ignatiev (der.) Wealth and Virtue: The Shaping of Political Economy in the Scottish Enlightenment. Cambridge: Cambridge University Press. 271-316.
• Hopfl H M (1978). From Savage to Scotsman: Conjectural History in the Scottish Enlightenment, Journal of British Studies. 17 (2): 19-40.
• Israel J (2018) Radikal Aydınlanma ve Modern Demokrasinin Kökenleri. Çev. A F Yıldırım, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Jevons W S (2013). The Theory of Political Economy. London: Palgrave Macmillan.
• Kula V (2001). The Problems and Methods of Economic History. Leh dilinden çev. R Szreter, Aldershot: Ashgate.
• Lingberg C (2013). The Noble and Ignoble Savage, Ethno Scripts, 15 (1) https: //www.ethnologie.uni-hamburg.de/forschung/publikationen/ethnoscripts/es-15-1/es-15-1- lindberg.pdf, Son erişim tarihi, 08.12.2019.
• Marx K (1979). Felsefenin Sefaleti. Çev. A Kardam, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K (1993). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı. Çev. S Belli, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K (2013). Grundrisse: Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri (Ham Taslak), 1857-1858. I. Kitap. Çev. A Gelen, Ankara: Sol Yayınları.
• Marx K ve Engels F (2013). Alman İdeolojisi. Çev. T Ok ve O Geridönmez, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Meek R L (1967). The Scottish Contribution to Marxist Sociology, İçinde: R L Meek, Economics and Ideology and Other Essays. London: Chapman and Hall, 34-51.
• Meek R L (1973). Introduction, İçinde, R L Meek (der. ve Fransızca’dan Çeviren) Turgot on Progress, Sociology and Economics. London: Cambridge University Press, 1-40.
• Meek R L (1977). Smith, Turgot, and the ‘Four Stages’ Theory, İçinde: R L Meek, Smith, Marx, & After: Ten Essays in the Development of Economic Thought. Springer: Boston, MA, 18-32.
• Montes L (2003). Smith and Newton: Some Methodological Issues Concerning General Economic Equilibrium Theory, Cambridge Journal of Economics. 27 (5): 723-747.
• Montesquieu (2017). Kanunların Ruhu Üzerine. Çev. B Günen, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özel H (2011). Evrim, İktisat ve Sosyal Teori: Aykırı Yol Arkadaşları?, M Kaymak ve A Şahinöz (der.) Darwin ve Evrimsel İktisat Sempozyumu, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 67-83.
• Perelman M (2000). The Invention of Capitalism: Classical Political Economy and the Secret History of Primitive Accumulation. Durham and London: Duke University Press.
• Philipson N (1981). The Scottish Enlightenment, İçinde: R Portes ve M Teich (der.), The Enlightenment İn National Context. Cambridge: Cambridge University Press., 19-40.
• Pascal R (1938). Property and Society: The Scottish Historical School of the Eighteenth Century, Modern Quarterly 1 (2): 167-179.
• Pocock J G A (2006). Adam Smith and History, İçinde: K Haakonssen (der.), The Cambridge Companion to Adam Smith. Cambridge: Cambridge University Press, 270- 287.
• Robertson J (1997). The Scottish Contribution to the Enlightenment, University of London, School of Advanced Study, Institute of Historical Research E Seminars in History, https: //sas-space.sas.ac.uk/4408/1/The_Scottish_Contribution_to_the_ Enlightenment_by_John_Robertson___Institute_of_Historical_Research.pdf, Son erişim tarihi, 31.10.2019.
• Schumpeter J A (2006). History of Economic Analysis, London: Routledge.
• Smith A (1976). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. R H Campbell ve A Skinner, (der.), The Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, Volume I ve II. Oxford: Oxford University Press.
• Smith A (1978). Lectures on Jurisprudence. R L Meek, D D Raphael ve P G Stein, (der.) The Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, Vol. V., Oxford: Oxford University Press.
• Smith A (1984). The Theory of Moral Sentiments. A L Macfie ve D D Raphael (der.), The Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, Indianapolis: Liberty Fund.
• Skinner A (1982). A Scottish Contribution to Marxist Sociology?, I Bradley ve M Howard (der.), Classical and Marxian Political Economy: Essays in Honour of Ronald L. Meek. Palgrave Macmillan: London, 79-114.
• Steward D (1980). Account of the Life and Writings of Adam Smith LL.D, İçinde: W P D Wightman, J C Bryce, and I S Ross (der.), Essays on Philosophical Subjects with Dugald Stewart’s Account of Adam Smith. The Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, Volume III, Oxford: Oxford University Press.
• Swingewood A (1998). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi. Çev. O Akınhay, Ankara: Bilim ve Sanat.
• Timur T (2011). Felsefe, Toplum Bilimleri ve Tarihçi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Tosh J (1997). Tarihin Peşinde: Modern Tarih Çalışmasında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular. Çev. Ö Arıkan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Voltaire F-M A (1733). Letters on England, http: //www.gutenberg.org/files/2445/2445-h/2445-h.htm, Son erişim tarihi, 30.01.2019.
• Voltaire F-M A (2000). Tarih, İçinde: Denis Diderot ve Jean Le Rond D’Alembert, (der.), Ansiklopedi ya da Bilimler, Sanatlar ve Zanaatlar Açıklamalı Sözlüğü. Çev. S Hilav, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 276-279.
• Venturi F (1971). Utopia and Reform in the Enlightenment, Cambridge: Cambridge University Press.
• Westfall R (2000). Modern Bilimin Oluşumu. Çev. İ H Duru, Ankara: TÜBİTAK.
• Wood E M (2012). Kapitalizmin Arkaik Kültürü Eski Rejimler ve Modern Devlet Üstüne Tarihsel Bir Deneme, Çev. O Köymen, İstanbul: Yordam.