Emek, Çalışma Koşulları ve İletişim Pratikleri Açısından Türkiye’deki Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 3, 431 - 456, 14.09.2020

Bahar Kayıhan

Öz

Türkiye’deki devlet üniversitelerinde 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa bağlı
olarak çalışmakta olan araştırma görevlileri hem yasal hem de sosyal işleyişe dayalı
olarak çeşitli sıkıntılarla karşı karşıyadır. Bu çalışmada, bu sıkıntılara zemin oluşturan
yasal düzenlemeler ve bu düzenlemelerden meydana gelen işleyiş; emek ve çalışma
koşulları bağlamında değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda kadrosu Türkiye’nin çeşitli
yükseköğretim kurumlarında bulunan araştırma görevlileri ile derinlemesine görüşmeler
gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya katılanlar, sosyal bilimlerin ve sağlık bilimlerinin çeşitli
alanlarında yüksek lisans/doktora eğitimlerini sürdürmekte olan ya da doktora
eğitimini tamamlayarak doktor olarak çalışmaya devam eden araştırma görevlileridir.
Derinlemesine görüşmelerde, kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yöntemi kullanılmıştır.
Tanıdık bir örneklemin tercih edildiği bu örnekleme türü, tanıdık olmayan bir örneklemin
konu ile ilgili kendilerini rahat ifade etmekten çekinebilecekleri düşünüldüğünden
tercih edilmiştir. Ayrıca, yarı-yapılandırılmış soru formu ve standartlaştırılmış açık uçlu
görüşme yöntemi kullanılmıştır. Emek açısından yalnızca işçinin ürün ile olan ilişkisi
değil, üretimin toplumsal ilişkisi de önemlidir; çünkü ürünün değişim değerini belirleyen
toplumsal yapı içerisindeki piyasa koşullarıdır. Bu nedenle bu çalışmada, araştırma
görevlilerinin akademik üretiminin toplumsal boyutları bağlamında iş güvencesizliği,
görünmeyen emek, hiyerarşik yapı, akademik emek piyasası koşulları gibi konular ele
alınmıştır. Ayrıca, araştırma görevlilerinin yaşadıkları sıkıntılar karşısındaki iletişim ve
örgütlenme pratikleri üzerinde de durulmuştur. Bu konular hakkında gerçekleştirilen
görüşmelerden yola çıkılarak mevcut sorunlara yönelik çözüm önerileri, konuya ilişkin
önceki çalışmalar ve kuramsal değerlendirmeler de dikkate alınarak tartışılmıştır.
Çalışma sonucunda araştırma görevlilerinin iş tanımlarının belirsizliği nedeniyle
yapmak zorunda olmadıklarını düşündükleri pek çok işi yaptıkları, emeklerinin
görünmez olduğu, güvencesiz hissettikleri, maddi olanaklarının ve çalışma koşullarının
akademik üretim yapmaya uygun olmadığı anlaşılmıştır. Bu doğrultuda araştırma
görevlilerinin görev tanımlarının netleştirilmesinin, 50(d) kadrosunun kaldırılmasının,
hiyerarşik yapılanmanın ve öğretim üyelerinin araştırma görevlilerine olan tutumlarının
dönüşümünün, araştırma görevlilerine uygun çalışma koşullarının ve maddi olanakların
sağlanmasının araştırma görevlilerinin mevcut sorunlarını ortadan kaldırmaya yönelik
olumlu adımlar olacağı söylenebilir. Ayrıca araştırma görevlilerinin, yaşadıkları sıkıntılar
karşısında iletişim kurmalarının, bir araya gelmelerinin ve sendikalar ile birlikte hareket
etmelerinin geçmişteki sorunların aşılması konusunda faydalı olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Araştırma Görevlileri, Çalışma Koşulları,, Emek, Görünmeyen Emek, İletişim Pratikleri.

Kaynakça

• Acar A, Nemutlu E, Gürhan G ve Liman V (2004). HÜ Eczacılık Fakültesi Araştırma Görevlilerinin İş Memnuniyeti ve Bunu Etkileyen Faktörler. HÜ Eczacılık Fakültesi Dergisi, 24(2), 95-106.
• Akagündüz Ü (2012). Akademik Köleler. Aksiyon Dergisi, http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-31447-akademik-koleler.html.
• Akbaş S ve Ünlütürk Ulutaş Ç (2018). Küresel Fabrika Kentinin Görünmeyen İşçileri: Denizli İşgücü Piyasasında Suriyeli Göçmenler. Çalışma ve Toplum, 56(1), 167-192.
• Aktaş G (2013). Üretiyorum Öyleyse Varım: Buldan’da Ev Eksenli Çalışan Kadınların Aile ve Toplumsal Yaşamda Görünmeyen Emeği. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(1), 258-267.
• Aldemir Ç (2016). Kadının Görünmeyen Emeğinin Görünür Kılınması: Evİiçi Emeğin Ücretlendirilmesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). ESOGÜ: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Allmer T (2018). Theorising and Analysing Academic Labour. TripleC: Communication, Capitalism and Critique, 16(1), 49-77.
• Aras M ve Karakiraz A (2013). Zaman Temelli İş Aile Çatışması, Düşük Başarı Hissi ve İş Tatmini İlişkisi: Doktora Yapan Araştırma Görevlileri Üzerinde Bir Araştırma. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(4), 1-13.
• Avcı K ve Pala K (2004). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesinde Çalışan Araştırma Görevlisi ve Uzman Doktorların Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30(2), 81-85.
• Aytekin A ve Tunalı D (2017). ÖYP Araştırma Görevlilerinin Yaşam Doyumlarının İkili Lojistik Regresyon Analizi İle İncelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(1), 247-270.
• Bakioğlu A ve Yaman E (2004). Araştırma Görevlilerinin Kariyer Gelişimleri: Engeller ve Çözümler. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 20(20), 1-20.
• Bulut E (2011). Creative Economy: Seeds of Social Collaboration or Capital’s Hunt for General Intellect and Imagination? İçinde: Michael A. Peters ve Ergin Bulut (der.), Cognitive Capitalism, Education and Digital Labour, New York: Peter Lang., 151-168.
• Bülbül T (2006). Üniversite Öğretim Elemanlarının Ücretlerinin Akademik Yaşama Yansımalarının Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çolak E (2014). İş Güvencesizliği ve Türk Üniversite Sisteminde Araştırma Görevlilerinin Belirsizlikle Mücadele Stratejileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Çolak E (2015). Akademide Güvencesiz Çalışma: Araştırma Görevlilerinin Deneyimleri. ViraVerita E-Dergi, (2), 23-44.
• Dikmen N ve Maden D (2012). Kadın Akademisyenlerin Görünmeyen Emeği Üzerine Bir Araştırma: Ordu Üniversitesi Örneği. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(2), 235-250.
• Dinler V (2013). Akademik Özgürlüğün Sınırı Üzerine Sorular. Muhafazakâr Düşünce, 9(35), 239-261.
• Dyer-Witheford N (2011). In the Ruined Laboratory of Futuristic Accumulation: Immaterial Labour and the University Crisis. İçinde: Michael A. Peters ve Ergin Bulut (der.), Cognitive Capitalism, Education and Digital Labour, New York: Peter Lang., 275-286.
• Eğitim Sen (2013). Araştırma Görevlileri Araştırması.
• Ergöl Ş, Koç G, Eroğlu K ve Taşkın L (2012). Türkiye’de Kadın Araştırma Görevlilerinin Ev ve İş Yaşamlarında Karşılaştıkları Güçlükler. Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 2(1), 43-49.
• Ergüder B (2010). Sermaye Birikimi Sürecinde Ücretsiz Kadın Emeği. İktisat Dergisi, 514, 21-26.
• Feldman Z ve Sandoval M (2018). Metric Power and the Academic Self: Neoliberalism, Knowledge and Resistance in the British University. tripleC: Communication, Capitalism & Critique. Open Access Journal for a Global Sustainable Information Society, 16(1), 214-233.
• Halıcı A, Ötkan C Ç ve Demir G T (2017). Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) ile Atanan Araştırma Görevlilerinin Statülerinin Değiştirilmesine Yönelik Akademisyen Görüşleri. ERPA International Congresses on Education.
• Hall R (2014). On the Abolition of Academic Labour: The Relationship Between Intellectual Workers and Mass Intellectuality. tripleC: Communication, Capitalism & Critique. Open Access Journal for a Global Sustainable Information Society, 12(2), 822-837.
• İlhan M N, Özkan S, Kurtcebe Z Ö ve Aksakal F N (2009). Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde Çalışan Araştırma Görevlileri ve İntörn Doktorlarda Şiddete Maruziyet ve Şiddetle İlişkili Etmenler. Toplum Hekimliği Bülteni, 28(3), 15-23.
• Kahraman A B (2010). Lisansüstü Eğitim Yapmak Amacıyla Başka Bir Üniversitede Görevlendirilen Araştırma Görevlilerinin Yaşam Tarzı Profilleri ve Problemleri (Hacettepe Üniversitesi Örneği). Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 2(2), 243-257.
• Keleş H N (2011). Y Kuşağı Çalışanlarının Motivasyon Profillerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 129-139.
• Kennelly I, Misra J ve Karides M (1999). The Historical Context of Gender, Race, & Class in the Academic Labor Market. Race, Gender & Class, 6(3), 125-155.
• Kısa N (2013). Araştırma Görevlilerinin Metaforik Algıları: Kim Onlar? Kim Olmalılar?. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 47-66.
• Korkut H ve Yalçınkaya M (1999). Araştırma Görevlilerinin Sorunları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(17), 19-36.
• Köse S, Oral L ve Türesin H (2012). İş Yaşamında Sosyal Kolaylaştırma Kavramı ve Sanal Kaytarma ile İlişkisi: Araştırma Görevlileri Üzerinde Bir Araştırma. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1), 287-295.
• Memiş E ve Özay Ö (2011). Eviçi Uğraşlardan İktisatta Karşılıksız Emeğe: Türkiye Üzerine Yapılan Çalışmalara İlişkin Bir Değerlendirme. Birkaç Arpa Boyu, 21, 249-280.
• Monks J ve Robinson M (2000). Gender and Racial Earnings Differentials in Academic Labor Markets. Economic Inquiry, 38(4), 662-671.
• Özkaplan N (2009). Duygusal Emek ve Kadın İşi/Erkek İşi. Çalışma ve Toplum, 2(21), 15-23.
• Peters M A ve Bulut E (2011). Cognitive Capitalism, Education and Digital Labour. New York: Peter Lang.
• Ransom M R ve Megdal S B (1993). Sex Differences in the Academic Labor Market in the Affirmative Action Era. Economics of Education Review, 12(1), 21-43.
• Terzi Y ve Sağlam V (2008). Araştırma Görevlilerinin Mesleki Tükenmişlik Durumu. Physical Sciences, 3(1), 52-58.
• Toumanoff P (2005). The Effects of Gender on Salary-at-hire in the Academic Labor Market. Economics of Education Review, 24(2), 179-188.
• Tuzgöl DM ve Cenkseven F (2007). Devlet ve Vakıf Üniversitelerinde Çalışan Öğretim Elemanlarının Mesleki Sorunları. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 203-218.
• Umbach P D (2007). Gender Equity in the Academic Labor Market: An Analysis of Academic Disciplines. Research in Higher Education, 48(2), 169-192.
• Uysal İ, Anıl D ve Ertuna L (2015). Türkiye’deki Araştırma Görevlilerinin Mesleki Sorunlarının İkili Karşılaştırma Yoluyla Ölçeklenmesi. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 6(2), 279-292.
• Yıldırım A ve Şimşek H (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz K ve Şahin T (2016). Eğitim Fakültelerindeki Araştırma Görevlilerinin Mesleki Deneyimlerinin İncelenmesi: Araştırma Görevlisi Olmanın Anlamına İlişkin Fenomenolojik Bir Çalışma. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 44(44), 143-168.
• YÖK (2007). Türkiye’nin Yükseköğretim Stratejisi, Ankara.
• YÖK Bursları, Yükseköğretim Kurulu Tarafından Doktora Programlarına Kayıtlı ÖğrencilereVerilecek Burslara İlişkin Usul ve Esaslar, https://www.yok.gov.tr/DuyuruBelgeleri/ Proje%20Destekleme%20ve%20Geli%C5%9Ftirme%20Daire%20Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1/2019/100_2000_usul_ve_esaslar_mayis_2019.pdf. Son erişim tarihi:31.06.2020
• YÖK İstatistikleri, Tablo 1. Öğrenci Sayıları Özet Tablosu, 2019-2020, Tablo 1. Öğrenci Sayıları Özet Tablosu, Tablo 10. Öğretim Elemanlarının Akademik Görevlerine Göre Sayıları, 2019-2020, Tablo 10. 2013-2014 Öğretim Yılı Öğretim Elemanlarının Akademik Görevlerine Göre Sayılar, https://istatistik.yok.gov.tr/. Son erişim tarihi: 24.07.2020
• YÖK Yazısı (2014). https://personel.ebyu.edu.tr/wp-content/uploads/2015/06/Ara%C5%9Ft%C4%B1rma-G%C3%B6revlilerin-Derse-Giremeyecegi-2.pdf. Son erişim tarihi: 05.02.2020.
• Yükseköğretim Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf. Son erişim tarihi: 18.09.2019.