Radikal Demokrat Yeşiller: 80’ler Türkiyesi’nden Alternatif Bir Koalisyon

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 3, 487 - 513, 14.09.2020

Barış Gençer Baykan

Öz

Bu çalışma 1985-1994 yılları arasında faaliyet gösteren Radikal Demokrat Yeşiller’in
kısa ama öncü mücadelesini birincil ve ikincil kaynaklara dayanarak anlatmayı
amaçlamaktadır. Yeşil, feminist, LGBTİ, antimilitarist ve ateist grupların bir eylem
koalisyonu olan Radikal Demokrat Yeşiller 1980 sonrası siyasal atmosferin bir ürünüdür.
Hareketin teorik ve pratik altyapısının oluşturulmasında lider İbrahim Eren’in ağırlığı
vardır. Eren’in farklı Avrupa ülkelerinde yaşadığı siyasal ve toplumsal hareketler
deneyimleri Radikal hareketin fikren şekillenmesinde ve bir eylem koalisyonuna
dönüşmesinde rol oynamıştır. Toplumsal cinsiyet, kent, özgürlükler, anti-militarizm,
hayvan hakları gibi alanlarda faaliyet göstermişlerdir. Teorik tartışmalardan ziyade
toplumsal hareketlilik, eylemler ve manifestolar öne çıkmaktadır. Yurt çapında
örgütlenmenin aracısı olabileceğini düşünerek çıkardıkları Yeşil Barış dergisi 1988-89
yıllarında altı sayı yayınlanabilmiştir. Radikal Demokrat Yeşiller İtalyan Radikalleri ile
irtibatta olmuş, isim, ideolojik çerçeve ve hareket biçimi açısından onları örnek almıştır.
Radikaller eylemlerle büyüyen bir kitleselleşme peşinde olmamışlar, doğrudan eylemin
gücüne inanmışlar ve farklı ezilen grupların birbiriyle dayanışmasını örgütlemeye
çalışmışlardır. 1987’de Yeşil Barış Çevre Derneği’ni kurmuşlardır. Farklı grupların eylem
koalisyonu olan Radikallerin kurumsallaşma ve partileşme çabaları başarısız olmuştur.
Mücadelelerine ve kimliklerine yönelik birçok suçlamayı, fiziksel ve psikolojik saldırıları
göğüslemek ve çeşitli bedeller ödemek zorunda kalmışlardır. Siyasal atmosferin
değişmesi, yeni toplumsal hareket örgütlerinin ortaya çıkması, Radikaller içindeki farklı
bileşenlerin kendi kulvarlarında örgütlenme çabaları hareketin sönümlenmesinde rol
oynayacaktır. Radikaller ağırlıklı olarak yeşil hareket ve yeşil siyaset çerçevesinden
değerlendirilmiştir. Hareketin oluşum süreci, fikri kaynakları, toplumsal mücadeleleri,
partileşme süreci, ulus ötesi aktörlerle ilişkileri ve neden sönümlendiğini incelenmiştir.
Söylemleri ve eylemleri pek çok alanda öncüdür, Türkiye’nin o dönemki siyasal ve
sosyal dinamiklerine göre oldukça yenidir. Bu öncü yönleri bir yandan daha çok kabul
görmelerini ve toplumun ilerici kesiminin dikkatini çekmeye başarırken diğer yandan
çıkarılmasıyla baskı ve şiddet görmelerine, toplum nezdinde yalnızlaştırılmalarına sebep
olmuştur. Bu çalışma için hareketin lideri İbrahim Eren ve aktivistlerle derinlemesine
görüşmeler gerçekleştirilmiş, İbrahim Eren’in kişisel arşivi, Radikal Demokratik Bir Yeşil
Parti için Program Taslağı, Yeşil Barış dergisi, dönemin Sokak, Nokta, Yeni Gündem,
Ağaçkakan ve Üç Ekoloji gibi yayınları ve günlük gazeteleri taranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Radikal Demokrat Yeşiller, Toplumsal Hareketler,, Çevre Hareketleri,, Yeşil Politika, Kent Hareketleri

Kaynakça

• Abacıoğlu A (1993). Yeşil Hareket’te Siyasal Kirlenme Yaşanıyor. Cumhuriyet Dergi, 396,6-7.
• Akyüz A (2018). 1968’in ürünü olarak Çevreci, Ekolojist ve Yeşil Hareketler, Toplumsal Tarih, 293, 52-58.
• Armutçu E (1990). “Ütopik Komünist” İbrahim Eren’in yeşili ilticada filiz veriyor, Güneş, 7 Temmuz.
• Bahro R (1990). Kızıldan Yeşile. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Bahro R (1997). Çevreciliğin Manevi Bir Temeli Var mıdır? Birikim, 97, 21-29.
• Bora T (1988). Yeşiller ve Sosyalizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora T (1989). 80’lerde Yeşil Hareket: Salonlardan Sokaklara. Sokak, 31,19,20-21.
• Bora T (1993). Avrupa’da Yeşil Hareketin Bunalımı ve Türkiye’de Yeşillik, Ağaçkakan, 5,6.
• Bürklin W P (1985). The German Greens: The Post-Industrial Non-Established and the Party System, International Political Science Review, 6(4), 463-481
• Cicciolina’s Sexual Politics (tarih yok) http://exhibitions.globalfundforwomen. org/exhibitions/women-power-and-politics/biology/cicciolina. Son Erişim Tarihi, 10/10/2019
• Cumhuriyet (17/09/1987). Akçimento: 4 yıl daha toza devam.16
• Cumhuriyet (14/12/1987). Barış ve Diyalog Orucuna 5 Kişi. 6
• Cumhuriyet (10/01/1990). Eren’in tahliye isteğine ret. 11
• Dalton R J (1994). The Green Rainbow: Environmental Groups in Western Europe. New Heaven&London: Yale University Press.
• Dietz M T (2000). Similar but Different?: The European Greens Compared to Other Transnational Party Federations in Europe, Party Politics, 6 (2), 199-210.
• Doherty B (2002). Ideas and Actions in the Green Movement, London: Routledge.
• Duru B (1995). Çevre Bilincinin Gelişim Sürecinde Türkiye’de Gönüllü Çevre Kuruluşları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Ekinci O (1994). İstanbul’u Sarsan On Yıl 1983-1993. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Ergen M (1994). Yeşiller Partisi’nin Olmayan Tarihi. İzmir: Ege Yayıncılık.
• Erol A (2008). Türkiye’de Eşcinsel Olmak. İstanbul: Kaos GL Yayınları.
• Ertuğ C (1995). Talihi Olmayan Yeşiller Partisinin Tarihi, Ağaçkakan, 23-24, 16-18.
• Ertuğ C (1996). Yeşiller Nereye Yürüyor, Ağaçkakan, 15,5.
• Eryılmaz T (1988). Bir Gelişme Raporu: Şenlikli Toplum. Milliyet Sanat, 200, 18.
• Gümüş K (2004). Yakın tarihimizde STK hareketinin gelişimi ve kamu sivil toplum kuruluşları ilişkisi, Savunuculuk ve Politikaları Etkileme Konferans Yazıları İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi
• http://test1.bilgi.edu.tr/ media/uploads/2015/02/01/gumus.pdf. Son Erişim Tarihi 20/08/2019.
• Güneş A (2016). Göğe Kuşak Lazım. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Hocaoğlu M (2002). Eşcinsel Erkekler: Yirmi Beş Tanıklık. İstanbul: Metis Yayıncılık .
• İllich İ (1988). Şenlikli Toplum. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kitschelt H (2006). “Movement Parties.” İçinde: Richard S Katz ve Crotty W (der), Handbook of Party Politics, London: Sage. 278-290.
• Mert A ve Şahin Ü (2005). Savaş Emek ile Söyleşi: Yeşil Hareket, Emperyalizm ve Ekoloji, Üç Ekoloji, 5,79-111.
• Milliyet (20/06/1988) Taşkışla için Yeşil Direniş. 3.
• Milliyet (25/10/1987) Yeşiller’den Protesto. 2.
• Mülkiyeliler Birliği Vakfı (1988). Zaferpark Dosyası, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı.
• Myer M ve Ely J (1998). The German Greens: Paradox Between Movement and Party. Philadelphia, PA: Temple University Press.
• Öz E (1989). Dünya’da ve Türkiye’de Ekoloji Hareketinin Gelişimi: Çevre Koruma Derneklerinden Siyasal Partilere, Türkiye Günlüğü, 3,27-34.
• Özdemir Ş (1988). Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Çevre Sorunlarına Duyarlılık. Ankara: Palme Yayınları.
• Partileşme Çağrısı (1988). İbrahim Eren Kişisel Arşivi, İstanbul.
• Poguntke T (1989) The New Politics Dimension in European Green Parties. İçinde: Müller-Rommel F (der), New Politics in Western Europe. The Rise and Success of Green Parties and Alternative Lists, Boulder/London: Westview. 175-194.
• Porritt J (1988). Yeşil Politika. İstanbul: Ayrıntı Yayınevi. Radical Party (2014).
• http://www.wikizero.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvV2lraXBlZGlhOkNpdGluZ19XaWtpcGVkaWEjQVBBX3N0eWxl. Son Erişim Tarihi 12/04/2018
• Rüdig W (2002). Between Ecotopia Disillusionment: Green Parties in European Government. Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 44(3), 20–33.
• Somersan S (1993). Olağan Ülkeden Olağanüstü Ülkeye: Türkiye’de Çevre ve Siyaset. İstanbul: Metis Yayıncılık. Şimşek M C (1993). Yeşiller. İstanbul: Der Yayınları.
• Transnational Party (t.y) http://www.wikizero.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvTm9udmlvbGVudF9yYWRpY2FsX3BhcnR5 Son ErişimTarihi 07/11/2017
• Tunk A (1987). Eşcinseller Kendini Yakacak. Milliyet, 3 Mayıs, 13.
• Türkkuşu H (1986). Radikal Partide Eşcinsel Ağırlığı. Milliyet, 4 Kasım, 7.