Kürt Çalışmaları Ortadoğu Çalışmaları’nın Neresinde?

Yıl 2021, Cilt: 45 Sayı: 1, 89 - 124, 14.03.2021

Serhun Al

Öz

20. yüzyılın ilk çeyreğinde imparatorlukların ulus-devletlere evrimi sona yaklaşırken,
Osmanlı İmparatorluğu içerisinden birçok topluluk kendi kaderini tayin etme imkânı
bularak devletleşti. Bu devletleşme süreci uluslaşma süreci ile iç içe ilerledi ve
homojen ulus yaratma adına ‘öteki’ sayılanlar çoğunlukla asimilasyon, dışlanma ve
etnik temizlik politikalarına maruz kaldılar. Kürtler, hem tarihsel anlamda hem de
Osmanlı sonrası Ortadoğu siyasal coğrafyasının Irak, Suriye, Türkiye ve ayrıca İran’ın
kesiştiği alanda yoğunlaşmalarına rağmen devletleşen topluluklar içerisinde yer
alamadılar ve çoğunlukla ‘öteki’ konumuna düştüler. Bu bağlamda, 20. yüzyılın büyük
bir bölümü merkezi devlet otoriterileri ile farklı Kürt grupları arasında siyasal ve kültürel
mücadeleler ile geçti. Buna parallel olarak akademik ve entellektüel anlamda da Kürtler
ve Kürt Çalışmaları Ortadoğu Çalışmaları içerisinde çoğunlukla ‘öteki’ konumunda kaldı.
Kürtler üzerine kısıtlı olan akademik çalışmalar ancak 20. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl
başında Kürtlerin hem Ortadoğu’da hem de küresel anlamda daha fazla ‘görünür’ hale
gelmesi ile birlikte özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika üniversitelerinde yaygınlaşmaya
başladı. Siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, tarih, sosyoloji, iktisat ve antropoloji gibi
farklı disiplinler ve farklı metodolojik yaklaşımlar üzerinden Kürtler ve Kürt coğrafyası
daha da fazla araştırılmaya başlandı. Bu çalışma da son yıllarda ivme kazanan Kürt
Çalışmaları’nı Ortadoğu Çalışmaları içerisinde bazı kuramsal, metodolojik ve tematik
konular içerisinde değerlendirmektedir. Oryantalizm ve post-kolonyal paradigmalar
bağlamında Ortadoğu ve Kürt Çalışmaları karşılaştırılırken, metodoloji ve veri konusunda
Kürt Çalışmaları ele alınmaktadır. Kürt Çalışmaları’nın teritoryal sınırları ve Kürdoloji gibi
kavramsal tanımlamalar ayrıca tartışılmaktadır. Bununla birlikte Ortadoğu Çalışmaları
içerisinde çokça tartışılan milliyetçilik, İslam, demokratikleşme ve otoriterlik gibi
konular Kürt Çalışmaları ekseninde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmektedir. Genel
olarak, Kürt Çalışmaları’nın Ortadoğu Çalışmaları içerisinde Kürtlerin Ortadoğu’daki
siyasal statüsüzlük ve güvenlikleştirme politikaları nedeniyle akademik kurumsallaşma
bakımından geriden geldiği fakat hızla gelişmekte olan bir araştırma alanı olduğu ortaya
konmaktadır. Sonuç olarak, Kürt Çalışmaları’nın bu makalede tartışılan temaların
ötesinde çok daha farklı temalar içerisinde de tartışılması gerektiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu, Kürt Çalışmaları, Metodoloji, Milliyetçilik, Oryantalizm.

Kaynakça

• Aksan V (2014). What’s Up in Ottoman Studies? Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 1(1-2), 3-21.
• Al S (2019a). Islam, ethnicity and the state: contested spaces of legitimacy and power in the Kurdish-Turkish public sphere. Southeast European and Black Sea Studies, 19(1), 119-137.
• Al S (2019b). Patterns of Nationhood and Saving the State: Ottomanism, Nationalism, and Multiculturalism. New York: Routledge.
• Alakom R (1991) [1987]. Kürdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi (1787-1987). İstanbul: Deng.
• Alsancakli S (2016). The Early History of Kurdish Studies (1787–1901). Die Welt des Islams, 56(1), 55-88.
• Amin S (2009). Eurocentrism: Modernity, Religion, and Democracy: A Critique of Eurocentrism and Culturalism. New York: Monthly Review Press.
• Anderson B (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. New York: Verso.
• Aras R (2014). The Formation of Kurdishness in Turkey: Political Violence, Fear and Pain. New York: Routledge.
• Arslan Z (2018). Zazaca ve Zaza kimliğinin algılanması ve yansımaları üzerine bir tartışma. Border Crossing, 8 (1), 267-296.
• Aytürk İ (2015). Post-post Kemalizm: Yeni bir paradigmayı beklerken. Birikim, 319, 34-48.
• Aziz M A (2011). The Kurds of Iraq: Nationalism and Identity in Iraqi Kurdistan. New York: I.B. Tauris.
• Bakawan A (2017). Three Generations of Jihadism in Iraqi Kurdistan. Notes de l’Ifri, Ifri, July.
• Barth F (1969). Introduction. İçinde: Barth, Fredrik (Der.), Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Cultural Difference. Boston: Little Brown and Company, 9-38.
• Basedau M ve P Köllner (2007). Area studies, comparative area studies, and the study of politics: Context, substance, and methodological challenges. Comparative Governance and Politics, 1, 105-124.
• Başer B (2013). Diasporada Türk-Kürt Sorunu: Almanya ve İsveç’te İkinci Kuşak Göçmenler. İstanbul: İletişim.
• Başer B vd. (der.) (2018). Methodological Approaches in Kurdish Studies: Theoretical and Practical Insights from the Field. Lanham, MD: Rowman&Littlefield.
• Bates R H (1997). Area Studies and the Discipline: A Useful Controversy? PS: Political Science & Politics, 30, 166–169.
• Bedirkhan C A (1997) [1934]. De la Question Kurde/Kürt Sorunu üzerine. İstanbul: Avesta.
• Bedirkhan K A (1959). La Question Kurde. Paris.
• Beşikçi İ (1969b). Doğu Anadolu’nun Düzeni: Sosyo-ekonomik ve Etnik Temeller. Ankara: E Yayınları (1992 yılından Yurt Yayınları yeniden basılmıştır).