Yeni Paradigma Bağlamında Ortadoğu’daki Toplumsal Hareketlerin İncelenmesi: Mısır ve İran Örnekleri

Yıl 2021, Cilt: 45 Sayı: 3, 587 - 616, 08.09.2021

Şeyma Merve Tandoğan

Öz

Küreselleşmenin meydana getirdiği konjonktürden etkilenen ve bu doğrultuda değişime
uğrayan toplumsal hareketler, 60’lı yılların sonlarından itibaren yeni bir niteliğe
bürünmüştür. Bu tarihten itibaren ortaya çıkan ve kendisinden önceki hareketlerden
farklı özellikler sergileyen toplumsal hareketler, literatürde ‘yeni toplumsal hareketler’
olarak nitelendirilmiştir. Yeni toplumsal hareketlerin eski toplumsal hareketlerden
örgütlenme biçimleri, amaçları, dile getirdikleri talepler, kullanılan araçlar, bir araya gelen
kişilerin nitelikleri noktalarında ayrıldığı görülmüştür. Küreselleşmeye ve teknolojinin
gelişmesine paralel olarak üretim araçlarının değişime uğraması, daha bireysel konuların
ön plana çıkmasına bağlı olarak yeni sorun alanlarının ortaya çıkması gibi faktörler
toplumsal hareketleri ortaya çıkaran motivasyonları etkilemiştir. 60’lı yılların sonlarına
kadar çoğunlukla işçi hareketleri şeklinde ortaya çıkan toplumsal hareketler, bu tarihten
itibaren daha bireysel ve günlük yaşama ilişkin konular çerçevesinde şekillenmiştir.
Bir ülkede ortaya çıkan toplumsal hareketin diğer ülkelere sıçraması küreselleşmenin
toplumsal hareketlere etkilerinden biri olarak karşımıza çıkmıştır. Toplumsal
hareketlerin niteliğinde meydana gelen bu değişimler, uluslararası alanda meydana
gelen değişimlerden ve çevresel faktörlerden en çok etkilenen bölgelerden biri olan
Ortadoğu’daki toplumsal hareketleri de etkilemiştir. Çalışmanın amacı, Ortadoğu’da
yaşanan toplumsal hareketlerin yeni toplumsal hareketler paradigması bağlamında
incelenmesidir. İncelemenin kavramsal çerçevesini oluşturmak amacıyla eski toplumsal
hareketler paradigması ve yeni toplumsal hareketler paradigması açıklanmış, böylelikle
iki yaklaşım arasındaki fark ortaya koyulmuştur. Çalışma bağlamında inceleme için Mısır
ve İran örnek ülkeler olarak seçilmiş ve bu ülkelerdeki toplumsal hareketler incelenmiştir.
Zaman aralığı olarak 70’li yıllardan günümüze kadar olan süreç seçilmiştir. İnceleme
neticesinde Mısır ve İran’ın kendi iç dinamikleriyle ortaya çıkan ve yeni toplumsal
hareketler çerçevesinde ele alınabilecek örnekler yaşandığı görülmüştür. Seçilen
ülkelerin siyasi, toplumsal ve ekonomik yapılarının farklı oluşu nedeniyle bu yapıların,
ortaya çıkan toplumsal hareketleri etkilediği ve şekillendirdiği görülmüştür. Mısır’daki
toplumsal hareketlerin ağırlıklı olarak ekonomi motivasyonuyla şekillendiği, İran’da
ise ekonominin yanında bireysel ve kültürel haklara yönelik taleplerin de ön plana
çıkarıldığı görülmüştür. Bunun yanında Mısır özelinde, ulusal sınırları aşarak bölgesel
hareketler halini alan yeni toplumsal hareket örneklerinin de yaşandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Yeni Toplumsal Hareketler, Mısır, İran, Ekmek İsyanı, Yeşil Hareket.

Kaynakça

• Aoudé I G (2013). Egypt: Revolutionary Process and Global Capitalist Crisis. Arab Studies Quarterly, Özel Sayı: Perspectives on the Arab Uprisings, 35(3), 241-254.
• Arı T (2012). Geçmişten Günümüze Ortadoğu, Siyaset, Savaş ve Diplomasi. Bursa: MKM Yayıncılık.
• BBC Türkçe (02/02/2018). İran’da ‘başörtüsünü çıkarma’ eylemleri: 29 kadın gözaltında. Son erişim tarihi, 01.05.2020.
• Bekaroğlu E A ve Kurt V (2015). Mısır’da Otoriter Rejimin Sürekliliği ve Ordu: ‘Arap Baharı’ ve Sonrası Sürecin Analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 2(2), 1-36.
• Behçet M (2019). İkinci Dünya Savaşı Sonrası Mısır’ın Siyasi Tarihi Üzerinden Arap Baharı’nın İncelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 303-321.