İşaya Üşür ve Geçiş Tartışmaları

Yıl 2021, Cilt: 45 Sayı: 4, 1046 - 1062, 13.12.2021

Oğuz Oyan

Öz

Buradaki amacımız değerli meslektaşımız İşaya Üşür’ü (veya kısaca İÜ veya
İşaya), yazıp çizdikleri içinde önemli bir yer tutan “geçiş tartışmaları” bağlamında
anmak. İşaya yazılarını daha çok sanayileşme süreçleri üzerine yazdı. Ama bu
süreçleri dahi sanayileşmeye farklı geçiş yolları üzerinden çözümlemeye özen
gösterdi. Bu çerçevedeki yazılarının önemli bir bölümünü derleyen bir çalışma
değerli meslektaşlarımız Şahinkaya ve Eren tarafından yetkinlikle yürütüldü ve
kitaplaştırıldı (Şahinkaya ve Eren, 2021). Bu kitaba yazdığım mütevazi sunuş
yazısından aktaracağım şu paragraf belki bu makalemizin girişi açısından da
açıklayıcı bir not olabilir:
İşaya dostumuz, “Bu derlemedeki yazılarında, sanayi devrimi, sanayileşme,
sanayileşme tipolojileri ve teknoloji kavramlarına yüklenebilecek neredeyse
bütün anlamları ve aralarındaki ilişkileri -geniş bir literatür taramasını da
arkasına alarak- sorgulamaya çalışırken, adeta okuyucuyu çok katmanlı bir
“ilişkiler-süreçler” otoyolunda gezintiye çıkarmaktadır. Sanayileşme sürecine
sonradan giren ülkelerin ek sorunlarına mı ilgi duyarsınız, “türev sanayileşme”
kavramı üzerinden tıpkı kapitalizmin tüm dünyaya İngiltere’den ihraç edilmiş
olduğu tezine benzer ama onu aşan bir sorunsalı mı tartışmak istersiniz,
“proto-sanayileşme” kavramı üzerinden sanayileşmenin/kapitalizmin gelişme
tarihine bir katkı mı istersiniz, “ma’lûmat” toplumu ile bilgi toplumu üzerine
analiz çeşitlemeleri mi istersiniz, sanayileşmeyi sadece teknik değil kültürel
bir süreç olarak da mı kavramak istersiniz, vs... bütün bunlar İşaya’nın ilgi
ve inceleme alanındadır. (...) ‘Sanayileşme: Kavramdan Tipolojilere’ başlıklı
makalesinin sonuç bölümünü şöyle bağlıyor İşaya hoca: “Sanayileşme sürecini
kavramlaştırmaya yönelik her teşebbüs beraberinde bir toplum ve tarih teorisine
de sahip olmak durumundadır. Bu suretle, herhangi bir dönemde, herhangi bir
ülkede, iktisadi gelişmenin (sanayileşmenin) incelenmesi, bir bakıma, tarih ya
da iktisadi tarih incelemesi anlamına gelecektir”. Aynı makalede, tipolojiler
ve aşamalar konusuna, haklı olarak, ihtiyatlı ve eleştirel yaklaşımdan yana
olduğunu görürsünüz; tek-yönlü ve düzçizgisel evrimci yaklaşımlar konusunda
da öyle...” (Oyan, 2021: 11-14).

Anahtar Kelimeler

İşaya Üşür, Geçiş Tartışmaları, Kapitalizm

Kaynakça

• Bloch M (1968). La Société Féodale. Paris: Armand Michel.
• Dobb M (1977a). Une Réponse. İçinde: Dobb ve Sweezy (der), Du Féodalisme Au Capitalisme : Problèmes De La Transition. 79-93.
• Dobb M (1977b). Préface à l’Édition de 1954. İçinde: Dobb ve Sweezy (der), Du Féodalisme Au Capitalisme : Problèmes De La Transition. 7-11.
• Dobb M (1992). Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler. Ankara: Belge Yayınları.
• Dobb M ve P Sweezy (1977). Du Féodalisme au Capitalisme: Problèmes de la Transition. Cilt 2. Paris: Maspéro.
• Grenon M ve R Robin (1976). A Propos de la Polémique sur l’Ancien Régime et la Révolution. La Pensée, 187. 5-30.
• Hill C (1983). 1640 İngiliz Devrimi. İstanbul: Kaynak Yayınları.