Halkçılık İlkesinin Bedene Yansıması: Türkiye’de Ulus İnşası ve Kıyafet Meselesi

Yıl 2022, Cilt: 46 Sayı: 1, 276 - 296, 14.03.2022

Mustafa Doğanoğlu

Öz

Bedenin nasıl olması ya da davranması gerektiğine ve nasıl örtünmesi ya da giyinmesi gerektiğine dair kabuller, toplumsal örgütlenme biçiminin işleyişini belirleyen iktidar ilişkileri içerisinde şekillenir. Bu nedenle beden, toplumsala dair işaretler taşır. Giyimli beden, toplumsal, politik ve sınıfsal bütün işaretlerin en açık şekilde gözlemlenebildiği görünümlerden biridir. Dolayısıyla, kılık-kıyafet ile kimlik arasında güçlü bir ilişki söz konusudur ve bu nedenle ulusal kimliğin inşası bağlamında giyimli beden, ‘siyasal’ müdahale alanı olmuştur. Türkiye’de ulus inşası ve kılık-kıyafet arasındaki ilişkiye yakından baktığımızda, bu sürecin ikili bir karaktere sahip olduğu görülmektedir. Bir taraftan, ulusal kimliğin zeminini teşkil eden ve yasalar karşısında eşitliğe dayanan vatandaşlığın tesis edilmesiyle ilgilidir; çünkü imparatorluk dönemiyle kıyaslandığında, kıyafet düzenlemesinin, dış görünüşe dair bir ‘eşit kılma’ boyutu bulunmaktadır. Diğer taraftan, söz konusu ‘eşit’ kılma, “medeni” kıyafet temelinde yapılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla dış görünüşü ‘eşit’ kılmanın yanında, kıyafet politikasının, Batılılaşma/“muasırlaşma” gibi bir boyutu da bulunmaktadır. Birinci boyut, daha çok halkçılık ilkesiyle ilgilidir; ikinci boyut, daha çok inkılapçılık ilkesiyle ilgilidir. Türkiye’de ulus inşası ve kılık-kıyafet meselesine bakıldığında, -doğal olarak- daha çok muasırlaşma/Batılılaşma bağlamında araştırmaların gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu çalışmada ise kılık-kıyafet meselesiyle halkçılık ilkesi arasında nasıl bir ilişkinin olduğu ve ‘erkek ve kadın vatandaşın’ görünme biçimi açısından ne gibi farklarının olduğu tartışılmıştır. Vatandaşlığın esas kılınması yolunda bir “arındırma” ve “nötr kılma” siyasetini ifade eden halkçılık ilkesinin, erkek bedenine eksiksiz yansımış olduğu; fakat kadın bedenine eksik yansımış olduğu görülmüştür. Zira erkek için “medeni” olarak kodlanan giyinme biçimi, kanun yoluyla ‘zorunlu’ kılınmışken; kadın için “medeni” olarak kodlanan giyinme biçimi, ‘zorunlu’ kılınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm, ulus inşası, halkçılık, beden, kılık kıyafet

Kaynakça

• (1935), C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, İstanbul: Devlet Matbaası.
• (1952), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akşit, Elif Ekin (2015), Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anderson, Benedict (2007), Hayali Cemaatler, çev. İ. Savaşır, İstanbul: Metis Yayınları
• Aykut, Ebru (2020), İfratla Tefrit Arasında Müslüman Osmanlı Kadınları ve Feminizm, içinde: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 10: Feminizm, s. 56-67, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bennet, Andy (2018), Kültür ve Gündelik Hayat, çev. N. Tokdoğan, B. Şenel, U. Y. Kara, Ankara: Phoenix Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2006), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berktay, Fatmagül (2009), Doğu ile Batının Birleştiği Yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı, içinde: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 3: Modernleşme ve Batıcılık, s. 275-285, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl (2015), Analar, Bacılar, Orospular: Türk Milliyetçi-Muhafazakar Söyleminde Kadın, içinde: A. Öncü & O. Tekelioğlu (Der.), Şerif Mardin’e Armağan, s. 241-281, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl & Onaran, Burak (2009), Nostalji ve Muhafazakarlık: “Mazi Cenneti”, içinde: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 5: Muhafazakarlık, s. 234-260, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav, Korkut (2013), Türkiye İktisat Tarihi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Bourdieu, Pierre (2015), Eril Tahakküm, çev. B. Yılmaz, İstanbul: Bağlam yayınları.
• Connerton, Paul (1999), Toplumlar Nasıl Anımsar?, çev. A. Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Crane, Diana (2018), Moda ve Gündemleri: Giyimde Sınıf, Cinsiyet ve Kimlik, çev. Ö. Çelik, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çakır, Serpil (2016), Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• De Young, Justine (2017), Introduction: Adressing Fashion in Art, içinde: J. De Young (Ed.), Fashion in European Art, s.1-10, London: I.B. Tauris.
• Gellner, Ernest (2008), Uluslar ve Ulusçuluk, çev. B. Ersanlı & G. G. Özdoğan, İstanbul: Hil Yayınları.
• Gellner, Ernest (2012), Milliyetçiliğe Bakmak, çev. S. Özertürk & N. Soyarık, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göle, Nilüfer (2004), Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme, İstanbul: Metis Yayınları.
• İnan, Afet (1977), Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Entwistle, Joanne (2001), The Dressed Body, içinde: J. Entwistle & E. Wilson (Ed.), Body Dressing, s.31-58, Oxford: Berg.
• Foucault, Michel (2007), İktidarın Gözü, çev. I. Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kaiser, Susan (2001), Minding Appearances: Style, Trurth and Subjectivity, içinde: J. Entwistle & E. Wilson (Ed.), Body Dressing, s.79-102, Oxford: Berg.
• Kandiyoti, Deniz (2015), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, çev. A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Tapınç, F. Özbay, İstanbul: Metis Yayınları.
• Karaömerlioğlu, M. Asım (2009), Tek Parti Döneminde Halkçılık, içinde: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 2: Kemalizm, s. 272-283, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurnaz, Şefika (1997), Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, İstanbul: M.E.B. Yayınları.
• Mardin, Şerif (2007), Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mert, Nuray (2009), Cumhuriyet Türkiyesi’nde Laiklik ve Karşı Laikliğin Düşünsel Boyutu, içinde: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 2: Kemalizm, s. 197-209, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, Taha (2009), Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İstanbul: Deniz yayınları.
• Peker, Recep (1935), İnkılab Dersleri, Ankara: Ulus Basımevi.
• Saktanber, Ayşe (2009), Kemalist Kadın Hakları Söylemi, içinde: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 2: Kemalizm, s. 323-333, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sancar, Serpil (2012), Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sezer Arığ, Ayten (2007), Atatürk Türkiye’sinde Kılık Kıyafette Çağdaşlaşma, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Shilling, Chris (2003), The Body and Social Theory, London: Sage Publications.
• Şemseddin Sami, (1996), Kadınlar, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Tezel, Yahya S., (2015), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tilly, Charles (2001), Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, çev. K. Emiroğlu, Ankara: İmge Kitabevi.
• Toprak, Zafer (1977), II. Meşrutiyet’te Solidarist Düşünce: Halkçılık, Toplum ve Bilim, S. 1, s. 92-123.
• Toprak, Zafer (2016), Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunçay, Mete (2005), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Wrigley, Richard (2002), The Politics of Appearances: Representations of Dress in Revolutionary France, Oxford: Berg.
• Günlük Gazeteler: Akşam, 17.11.1933; Cumhuriyet, 27.01.1936; Cumhuriyet, 19.05.1936; Ulus, 26.08.1935; Zaman, 29.12.1934