Yurttaşlar Protesto Hakkını ve Yasaklarını Nasıl Değerlendiriyor? İstanbul'da Yurttaş Tavırları Üzerine Bir Anket Çalışmasının Söylediklerİ

Yıl 2022, Cilt: 46 Sayı: 2, 372 - 406, 14.06.2022

Mert Arslanalp T. Deniz Erkmen

Öz

Türkiye’de çeşitli gruplar tarafından organize edilen birçok protesto gerçekleşmekte olsa da protestolar idareciler tarafından farklı yollarla engellenmeye çalışılmaktadır. Protesto ve protesto baskılanması üzerine varolan literatür bize farklı baskı yöntemlerinin protestoları sönümlendirebileceği gibi daha çok insanın protestolara katılmasını da sağlayabileceğini gösteriyor. Bu dinamikleri açıklarken yeni çalışmalar kamuoyunun protestoları ve protestoların engellenmesini nasıl algıladığı da önemli bir faktör olarak vurguluyorlar. Biz bu makalede 2020 yılında İstanbul’da gerçekleştirdiğimiz ve 1003 kişilik örneklemi olan bir anketi kullanarak kamuoyunun protesto hakkını, protestoları ve protestolara karşı engellemeleri nasıl algıladığını anlamaya çalışacağız. Protestoların kabul görmüş siyasi katılım yöntemleri olarak görülmediği Türkiye’de, protestoların bastırılması halk arasında bir tepkiye yol açıyor mu? Bu tepkiler farklı protestolar için benzer mi yoksa protestoların içeriğinin ve kimler tarafından organize edildiğinin bu tepkilerle bir bağlantısı var mı? Kimlik ve siyasi aidiyete göre bu tepkiler farklılaşıyor mu?
Makale bu soruları yanıtlayarak dünyada gelişmekte olan ve Türkiye’de üzerinde fazla çalışma olmayan bir alana ampirik veri ile katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bulgularımız bugüne kadar olan çalışmaları destekler şekilde Türkiye’de bir siyasal katılım şekli olarak protestoların normalleşmediğini gösteriyor. İstanbullu vatandaşların çoğu protesto hakkının önemini kabul etse de protestoların farklı sebeplerle kısıtlanmasını da desteklemektedir. Kamu otoritelerinin protestoları kısıtlamak için kullandıkları güvenlik, toplum sağlığı ve toplumsal hassasiyetler gibi gerekçeler halkın arasında bir karşılık bulmaktadır. Protesto yasakları da partiler-üstü bir şekilde kabul görmektedir. İstanbul halkının çoğunluğu protestolara karşı baskının artmış olduğunu düşünmemekte ve protesto hakkının durumunu iyi görmektedir. Gene de bu konularda farklı gruplar arasında ayrımlar da görülmektedir. Öncelikle protestoları kimin düzenlediği ve protestoların ne hakkında olduğu ile baskıların nasıl görüldüğü arasında bir bağlantı vardır. Her ne kadar parti kimliğine göre farklar olsa da söz konusu olan Kürt meselesi/Kürt kimliği ya da LGBTİ ile ilgili protestolar olunca halk protesto yasaklarını daha kolayca kabul etmektedir. Bunun yanında söz konusu olan kadın hakları, çevre meselesi ya da sosyo-ekonomik konular olunca partilerüstü bir şekilde halk protestolara karşı daha toleranslıdır. Kısaca İstanbul halkı bütün protestoları eşit görmemektedir. Bu durumun kamu görevlilerinin protestolara karşı farklı tutumlarında bir rol oynadığı düşünülebilir.

Anahtar Kelimeler

Protesto, protesto baskılama, otoriterleşme, kamuoyu, Türkiye

Destekleyen Kurum

Boğaziçiçi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri

Proje Numarası

13661

Teşekkür

Bu makalenin dayandığı araştırma Boğaziçi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri tarafından 13661 kodu ile ve Özyeğin Üniversitesi tarafından desteklenmiştir. Ali O. İlhan, Can Selçuki, Hasan Tekgüç ve Alper Yağcı’ya bu makalede kullandığımız anketin tasarımı, uygulanması ve incelenmesi sırasındaki yardımlarından dolayı teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Alper, E (2019). Jakobenlerden devrimcilere: Türkiye’de öğrenci hareketlerinin dinamikleri 1960-1971. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Atak, K (2017). Vanguards of violation: Freedom of assembly and notes on the Turkish political regime. İçinde: B. Başer ve AE Öztürk(der), Authoritarian Politics in Turkey: Elections, Resistance and the AKP, London: I.B. Tauris, 189–212.
• Atak, K and Bayram, I (2017). Protest Policing alla Turca: Threat, Insurgency, and the Repression of Pro-Kurdish Protests in Turkey. Social Forces, 95, 1667–1694. doi:10.1093/sf/sox029.
• Atak, K ve della porta, D (2016). Popular uprisings in Turkey: Police culpability and constraints on dialogue-oriented policing in Gezi Park and beyond. European Journal of Criminology, 13, 610–625. doi:10.1177/1477370816636902.
• Auyero, J (2007). Routine politics and violence in Argentina: The gray zone of state power, Cambridge: Cambridge University Press.
• Aytaç, SE, Schiumerini, L ve Stokes, S (2018). Why Do People Join Backlash Protests? Lessons from Turkey. Journal of Conflict Resolution, 62(6), 1205–1228.
• Başer B and Öztürk, AE (der) (2017). Authoritarian Politics in Turkey: Elections, Resistance and the AKP, London: I.B. Tauris.
• Bezci, EB ve Öztan, GG (2016). Anatomy of the Turkish Emergency State: A Continuous Reflection of Turkish Raison d’état between 1980 and 2002. Middle East Critique, 25(2), 163–179.
• Boykoff, J (2007). Limiting Dissent: The Mechanisms of State Repression in the USA. Social Movement Studies, 6(3), 281–310. doi:10.1080/14742830701666988.
• Candaş, A ve Yılmaz, H (2014). The Paradox of Equality: Subjective Attitudes Towards Basic Rights in Turkey. İçinde: Rodriguez, C et al. (der) Turkey’s Democratization Process, New York: Routledge, 330–344.
• Çelik Russell, Ö. (2016) ‘Türkiye’de Seçime ve Geleneksel Olmayan Siyasal Faaliyetlere Katılımı Etkileyen Bireysel Seviye Faktörler, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71(2), 437–463.
• Çetinkaya, Y.D. (2004) 1908 Osmanlı Boykotu: Bir Toplumsal Hareketin Analizi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Curtice, TB ve Behlendorf, B (2021). Street-Level Repression: Protest, Policing, and Dissent in Uganda. Journal of Conflict Resolution, 65(1), 166–194.
• Dalton, RJ (2014). Citizen Politics : Public Opinion and Political Parties in Advanced Industrial Democracies, 4th Edition, United States: CQ Press.
• Davenport, C (2007). State Repression and Political Order. Annual Review of Political Science, 10(1), 1–23.
• Della Porta, D ve Reiter, H (der) (1998). Policing Protest: The Control of Mass Demonstrations in Western Democracies., Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Earl, J (2003). Tanks, Tear Gas, and Taxes: Toward a Theory of Movement Repression. Sociological Theory, 21, 44–68. doi:10.1111/1467-9558.00175.
• Earl, J (2011). Political Repression: Iron Fists, Velvet Gloves, and Diffuse Control. Annual Review of Sociology, 37. doi:10.1146/annurev.soc.012809.102609.
• Edwards, P ve Arnon, D (2021). Violence on Many Sides: Framing Effects on Protest and Support for Repression. British Journal of Political Science, 51, 488–506. doi:10.1017/S0007123419000413.
• Esen, B ve Gümüşçü, Ş (2016). Rising Competitive Authoritarianism in Turkey. Third World Quarterly, 37(9), 1581–1606. doi:10.1080/01436597.2015.1135732.
• Francisco, R (2004). After the Massacre: Mobilization in the Wake of Harsh Repression. Mobilization: An International Quarterly, 9, 107–126. doi:10.17813/maiq.9.2.559246137656n482.
• Gümrükçü, SB (2014). Reconstructing a Cycle of Protest: Protest and Politics in Turkey.(Basılmamış Doktora Tezi). Zurich: University of Zurich.
• Gümrükçü, SB (2021). Ideology, Discourse, and Alliance Structures: Explaining Far-Right Political Violence in Turkey in the 1970s. Terrorism and Political Violence, 1–15. doi:10.1080/09546553.2021.1895121.
• Haerpfer, C, Inglehart, R, Moreno, A, Welzel, C, Kizilova, K, Diez-Medrano J, M Lagos, P Norris, E Ponarin & B Puranen et al. (der) (2020). World Values Survey: Round Seven – Country-Pooled Datafile. Madrid, Spain & Vienna, Austria: JD Systems Institute & WVSA Secretariat [Version: http://www.worldvaluessurvey.org/WVSDocumentationWV7.jsp]. (Erişim: 4 Eylül 2021).
• Kalaycıoğlu, E (1994). Unconventional Political Participation in Turkey and Europe: Comparative Perspectives, II Politico, 59(3), 503–524.
• Kalaycıoğlu, E (2008). Türkiye’de Demokrasi’nin Pekişmesi: Bir Siyasal Kültür Sorunu. İçinde: Yazıcı, S vd. (der), Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Ankara: Yetkin Yayınları, 247–277.
• Koca, AE (2015). Düzen ve Kargaşa Arasında Toplumsal Eylem Polisliği: Polis Açısından Gezi Olayları. Ankara: Atıf Yayınları.
• Lichbach, MI (1987). Deterrence or Escalation? The Puzzle of Aggregate Studies of Repression and Dissent. Journal of Conflict Resolution, 31(2), 266–297.
• McPhail, C and McCarthy, JD (2005). Protest Mobilization, Protest Repression, and Their Interaction. İçinde: Davenport, C, Johnston, H, and Mueller, C (der). Repression and Mobilzation, Minneapolis: University of Minnesota Press, 3–32.
• Moseley, MW (2015). Contentious Engagement: Understanding Protest Participation in Latin American Democracies. The Journal of Politics in Latin America, 7(3), 3–48.
• Oberschall, A (1973). Social Sonflict and Social Movements, Englewood Cliffs., N.J.: Prentice-Hall.
• Opp, KD and Roehl, W (1990). Repression, Micromobilization, and Political Protest. Social Forces, 69, 521–547. doi:10.1093/sf/69.2.521.
• Robertson, G (2010). The Politics of Protest in Hybrid Regimes: Managing Dissent in Post-Communist Russia. Cambridge: Cambridge University Press.
• Sözen, Y (2020). Studying autocratization in Turkey: political institutions, populism, and neoliberalism. New Perspectives on Turkey, 63, 209–235. doi:10.1017/npt.2020.26.
• Tilly, C (1978). From Mobilization to Revolution, Reading: Addison-Wesley.
• Turan, Ö (2019). 1968: İsyan, Devrim, Özgürlük, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Türkiye İnsan Hakları Vakfı (2021). Sokağı Kapatmak: Toplanma ve Gösteri Özgürlüğüne Yönelik İhlaller (2015-2019), Ankara: Türkiye İnsan Hakları Vakfı.
• Üskül, Z (1988). Türkiye’de Sıkıyönetim Uygulamaları Üzerine Notlar. Toplum ve Bilim, 42, 85–104.
• Uysal, A (2016). 90’ların Baskı Kıskacında Sokak Siyaseti: Zaman, Mekan, ve Örgütler. İçinde: Uysal, A. (der) İsyan, Şiddet, Yas: 90’lar Türkiye’sine Bakmak. Ankara: Dipnot.
• Uysal, A (2017). Sokakta Siyaset: Türkiye’de Protesto Eylemleri, Protestocular ve Polis, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yağcı, A ve Oyvat, C (2020). Partisanship, media and the objective economy: Sources of individual-level economic assessments. Electoral Studies, 66, 102-135. doi:10.1016/j.electstud.2020.102135.
• Yonucu, D (2014). Türkiye’de Bir Yönetim Biçimi Olarak Mekansal Ayrışma: Tehlikeli Mahalleler, Olağanüstü Hal ve Militarist Sınır Çizimi. İçinde: Candan, AB ve Özbay, C (der), Yeni İstanbul Çalışmaları: Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar, İstanbul: Metis.