Kadın Emeğinin Örgütlenmesini Feminist Bir Mesele Olarak Yeniden Düşünmek

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 1, 325 - 360, 08.07.2023

Semiha Arı

Öz

Son yıllarda şiddetlenen ekonomik kriz ve durmaksızın artan enflasyon, sermayeyi güçlendirip emeğin payını düşüren büyüme ile birlikte sınıf uçurumunu artıran bir ekonomi karşısında milyonlarca insanın daha fazla işsizliğe ve yoksulluğa düştüğü bir dönemden geçiyoruz. Buna karşılık ülkenin birçok yerinde yükselen işçi direnişleri ve klasik sendikal harekete ilişkin bazı sorunlar işçilerin ve emeğin örgütlenmesinin geleceğine ilişkin soruları yükseltiyor. Bazı direnişlerde kadın işçilerin ön planda olmaları, emek sömürüsünün yanı sıra işyerlerinde maruz kaldıkları taciz, şiddet, mobbing ve ayrımcılığı dile getirmeleri kadın emeğinin örgütlenmesini, patriyarka ve kapitalizme ya da patriyarkal kapitalizme karşı mücadele bağlamında, feministler için ayrıca bir mesele haline getiriyor. Kadın istihdamındaki düşüş, kadınların ağırlıklı olarak güvencesiz, kayıt dışı ve düşük ücretli işlerde yoğunlaşmaları, ücretsiz ev emeğinin hâlâ büyük ölçüde kadınların sorumluluğunda olduğu gerçeği sendikaların erkek egemen yapısı ve kadın işçileri örgütlemedeki isteksizleri ile birlikte düşünüldüğünde, kadın emeği marjinalleştirilmeye devam ediyor.
Türkiye’de feminist hareketin kadın emeğinin kavramsallaştırılması, politize edilmesi ve örgütlenmesi üzerine uzun yıllara dayanan bir birikimi olsa da bunun sistematik ve bütünlüklü bir politikaya dönüştüğünü söylemek güç. Oysa feminist hareketin kadınlar için ücretli çalışmada eşit pay, güvenceli ve tam zamanlı işler, bakım emeği sorumluluklarını omuzlarından alacak sosyal politika önerileri geliştirirken, kadınların ücretli çalışmada karşılaştıkları sorunlara ve kadın emeğinin örgütlenmesine dair bir politika geliştirmesine her zamankinden daha fazla ihtiyaç var. Bu çalışma, son yıllarda oluşan yeni eğilimleri ve uzun süreli sorunları birlikte düşünerek feminist hareket içinde kadın emeğinin örgütlenmesi konusundaki açmazları, olasılık ve potansiyelleri tartışmanın yanı sıra, sendikalarda kadın politikalarının feminist bir perspektifi içermesi gerektiği düşüncesinden hareketle, feminist hareketin emek hareketi ve sendikalar ile ilişkisine dair bir çerçeve sunmayı amaçlıyor.

Anahtar Kelimeler

Kadın emeği, örgütlenme, kadın işçiler, feminist hareket, sendikalar

Kaynakça

• Acar Savran (2004). Beden Emek Tarih: Diyalektik Bir Feminizm İçin. İstanbul: Kanat Kitap.
• Acar Savran G (2018). Feminizm Yazıları: Kuramdan Politikaya. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Acker J (1990). Hierarchies, Jobs, Bodies: A Theory of Gendered Organizations. Gender and Society, 4 (2), 139-158.
• Akgökçe N (2009). Feminist Dayanışma: Direnişte, Grevde Kadınlar ve Kadın Grevleri. Feminist Politika, 3, 6-7.
• Akgökçe N (2022). Sendikada Kadınlar. Feminist Bellek, 24 Şubat. Son Erişim Tarihi 19/09/2022.
• Arı S (2022). Kadın emeği siyaseti üzerine. Kadın İşçi, 1 Mart. Son erişim tarihi, 24/09/2022.
• Arın T ([1983] 2015). Kadın Çalışınca. İçinde: H Osmanağaoğlu (der), Feminizm Kitabı: Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Seçme Metinler, Ankara: Dipnot Yayınları, 141-143.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2020). Çalışma Hayatı İstatistikleri 2020. Yayın No: 46. Ankara.
• Dalla Costa M (2014). Kadınlar ve Toplumun Altüst Edilmesi. Çev. Kolektif. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
• DİSK-AR (Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi) (2021). İşsizlik ve İstihdam Görünümü Raporu 2021. İstanbul: DİSK.
• DİSK-AR (2022). İşsizlik ve İstihdamın Görünümü Raporu, Eylül 2022. İstanbul: DİSK.
• Dünya Bankası (2001). Engendering Development: Through Gender Equality in Rights, Resources, and Voice. Washington, D.C.
• Ecevit Y (2011a). Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri. İçinde: Ş Tekeli (der), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 105-114.
• Ecevit Y (2011b). Türkiye’de Kadın Emeği Konulu Çalışmaların Feminist Tarihçesi. İçinde: S Çakır (ed), Birkaç Arpa Boyu: 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar, Cilt I, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 121-165.
• EÇT (Emek Çalışmaları Topluluğu) (2021). İşçi Sınıfı Eylemleri Raporu 2021. İstanbul.
• Feminist Dergisi (2012). Tüm Sayılar. Ankara: Kadın Kültür İletişim Vakfı.
• Genel-İş (2022). Kamuda ve Genel İşkolunda İstihdam Raporu Eylül 2022. İstanbul: DİSK/Genel-İş Araştırma Dairesi.
• Gök B (2022). ‘Kreşi olduğu için bunca yıl ETF’ye katlandık’, Kadın İşçi, 9 Ağustos. Son erişim tarihi, 26/09/2022.
• Gönüllü Atakan A ve Çoban A (2022). Türkiye’de Kadınların Kooperatifler Yoluyla Güçlenmesi. Ankara: Uluslararası Çalışma Örgütü.
• Hartmann H (2006). Marksizm’le Feminizmin Mutsuz Evliliği. Çev. Gülşad Aygen. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• KADAV (Kadınlarla Dayanışma Vakfı) (2021). Kadınların İstihdam ve Emek Deneyimlerine Bakış. İstanbul: KADAV.
• Kahya R (2021). Evde kocaya, fabrikada patrona başkaldırıyoruz, Kadın İşçi, 16 Kasım. Son erişim tarihi, 26.09.2022.
• KEİG (2013). Türkiye’de Kadın Emeği ve İstihdamı Sorun Alanları ve Politika Önerileri II. İstanbul: KEİG.
• KEİG (2015). Çalışma Yaşamında Eğretilik, Eğreti İstihdam ve Atipik İstihdam İlişkisi. İstanbul: KEİG.
• Kirton G (2009). Kadınları Sendikacı Yapmak. İçinde: E Ateş (der), Kadınlar ve Sendikalar, Çev. H Osmanağaoğlu, İstanbul: Hava-İş, 59-116.
• Memiş E ve Özar Ş (2021). Emek Piyasasında Çoklu Ayrımcılık, Kadın işçi, 6 Temmuz. Son erişim tarihi, 25/09/2022.
• Mitchell J (1985). Kadınlık Durumu. İstanbul: Kadın Çevresi.
• Munck R (2018). Rethinking Global Labour. UK: Agenda Publishing.
• Munro A (2009). Kadınlar, İş ve Sendikalar. İçinde: E Ateş (der), Kadınlar ve Sendikalar, Çev. H Osmanağaoğlu, İstanbul: Hava-İş, 11-57.
• Osmanağaoğlu H (2022). Feminizm, Sınıf Siyaseti ve Ev İçi Emeği Görmek. Umut Gazetesi, https://umutgazetesi42.org/arsivler/71576. Son erişim tarihi, 23.09.2022.
• Özar Ş (2015). Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde Kadın Emeği ve İstihdamı Politikaları: Kadın Hareketi, Sendikalar, Devlet ve İşveren Kuruluşları. İçinde: A Makal ve G Toksöz (der), Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 223-253.
• Özbay F (2011). Kadınların Ev İçi ve Ev Dışı Uğraşlarındaki Değişme. İçinde: Ş Tekeli (der), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 115-139.
• Saygılıgil F (2018). Bir Kadın Grevi: Serbest Bölgede Kadın İşçi Olmak. İstanbul: Güldünya Yayınları.
• Toksöz G ve Erdoğdu S (1998). Sendikacı Kadın Kimliği. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Toksöz G ve Çağlayan H (2020). Feminizm ve Kadın Hareketi Sendikaları Etkiledi, Kadın İşçi, 22 Aralık. Son erişim tarihi, 10.07.2022.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2018). İstatistiklerle Kadın 2018. Ankara: TÜİK.
• TÜİK (2021). İstatistiklerle kadın 2021. Ankara: TÜİK.
• Urhan B (2014). Sendikasız Kadınlar Kadınsız Sendikalar. İstanbul: KADAV.
• Visser J (2019). Can unions revitalize themselves? The International Journal of Labour Research, 9 (1-2), 17-48.
• Walby S (2014). Patriyarka Kuramı. Çev. H Osmanağaoğlu, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Webster E ve Forrest K (2019). Precarious Work: Experimenting with new forms of representation: South African labour responds. The International Journal of Labour Research, 9 (1-2), 49-72.