Parlamento, Temsil ve Kurumsal Maskülenizm: Kadın Milletvekillerinin TBMM İhtisas Komisyonlarındaki Rolleri

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 1, 222 - 259, 08.07.2023

Senem Yıldırım , Burcu Uçaray Mangıtlı

Öz

Temsili demokrasinin en temel kurumlarından biri olan parlamentolar üzerine son dönem yapılmış çalışmalar parlamentoların “toplumsal cinsiyetlendirilmiş kurum” olma özelliğinin altını çizmektedir. Her ne kadar parlamentolar betimsel, asli ve sembolik anlamda kadın temsili açısından önemli mekansal ve zamansal olanaklar sunabilme kapasitesine sahip olsa da bu kurumlar patriyarkanın ve maskülen örgütsel kültürün yeniden üretildiği alanlar olmayı sürdürmektedir. Temsili demokrasinin evrensel eşitlik iddiasının, tam da bu iddiayı gerçekleştirmek amacıyla inşa edilen kurumlarından biri olan parlamentoda sistematik olarak ihlali ve bunun kurumsal bir kültür halini alması, parlamentonun örgütsel yapısı içerisindeki parlamento komisyonları gibi alt kurumları ve siyasi pratikleri incelemeyi önemli hale getirmektedir. Bu bağlamda bu çalışma, 2002-2020 yılları arasında kurulmuş olan TBMM ihtisas komisyonlarında görev alan kadın başkan, başkan yardımcısı ve sözcülere odaklanmaktadır. İki bölümden oluşan analizin istatistiksel ilk bölümünde kadın milletvekillerinin görünürlüğü yüksek ve siyaset kariyerlerinde önemli olabilecek bu pozisyonlara sadece “feminen” addedilen komisyonlarda getirildikleri görülmektedir. Öte yandan Adalet, Milli Savunma, Dışişleri veya Plan ve Bütçe komisyonu gibi komisyonların kilit noktalarına ağırlıklı olarak erkek milletvekilleri seçilmektedir. Temsildeki bu adaletsizliğe ek olarak, analizin ikinci bölümünde “boru hattı kuramı” ve “sızdıran boru hattı sendromu” teorik ve kavramsal çerçeve olarak kullanılmış ve bu pozisyonlardan en önemlisi olan komisyon başkanlığına parti desteği ile seçilmenin kadın milletvekillerinin kariyerlerine etkisi incelenmiştir. 18 yılda göreve gelen 23 kadın komisyon başkanının kariyerleri incelenerek, komisyonlarda edindikleri deneyimin, kazandıkları görünürlüğün siyasi gelecekleri açısından onlara diğer komisyon başkanı erkek milletvekilleri ve kadın yahut erkek komisyon üyelerine nazaran bir avantaj sağlayıp sağlamadığı analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, kadın milletvekillerinin komisyon başkanlığı yaptıktan sonra komisyon başkanı erkeklerde görülen kariyer avantajlarına sahip olamadıklarını göstermiştir. Yerel siyasetten TBMM’ye gelen kadın milletvekillerinin kariyer yollarının bu noktada tıkandığı anlaşılmaktadır. Bu sonuçlar ışığında çalışmamız, Türkiye bağlamı dışında oluşturulmuş ve genel olarak eğitim ve formel kariyer alanlarındaki analizler için kullanılmış boru hattı kuramını kadınların parlamento düzeyindeki siyasi katılım ve temsili alanına taşıyarak, patriyarkanın ve maskülenizmin Türkiye bağlamında yapısal ve kurumsal düzeyde nasıl işlediğini incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

parlamento, cinsiyetlendirilmiş kurum, maskülenizm, komisyon, kariyer

Kaynakça

• Acar F ve Altunok G (2013). The ‘Politics of Intimate’ at the Intersection of Neoliberalism and Neo-conservatism in Contemporary Turkey. Women’s Studies International Forum, 41(1), 14-23.
• Acker J (1989). The Problem with Patriarchy. Sociology, 23(2), 235-240.
• Acker J (1992). Gendered Institutions: From Sex Roles to Gendered Institutions. Contemporary Sociology 12(5), 565-569.
• Acker J (1998). The Future of ‘Gendered Organizations’: Connections and Boundaries. Gender, Work and Organization, 5(4), 195-206.
• Acker J (2006). Inequality Regimes: Gender, Class, and Race in Organizations. Gender & Society 20(4), 441-464.
• Al H (2020). Başkanlık Sistemi Üzerine: Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Zayıf Halkası Parlamento. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 14-44.
• Arat Y (2021). Democratic Backsliding and the Instrumentalization of Women’s Rights in Turkey. Politics & Gender, 1-31.
• Bektas E (2021). Legislative Committees in the Turkish Parliament: Performing Procedural Minimum or Effective Scrutiny? Journal of Legislative Studies DOI: 10.1080/13572334.2021.1974707.
• Bektas E ve E Issever-Ekinci (2018). Who Represents Women in Turkey? An Analysis of Gender Difference in Private Bill Sponsorship in the 2011–15 Turkish Parliament. Politics & Gender, 15(4), 1-31.
• Bolzendahl C (2014). Opportunities and Expectations: The Gendered Organization of Legislative Committees in Germany, Sweden, and the United States. Gender and Society, 28(6), 847-876.
• Brown W (1992). Finding the Man in the State. Feminist Studies, 18(1), 7-34.
• Buckles K (2019). Fixing the Leaky Pipeline: Strategies for Making Economics Work for Women at Every Stage. Journal of Economic Perspectives, 33(1), 43-60.
• Cengiz, A (2020). Cinsiyetlendirilmiş Kurumlar ve Ürettikleri Eril Dilin Kadın İstihdam Algısına Etkisi:Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Örneği. Emek Araştırma Dergisi, 5(2), 151-172.
• Coffé H, Bolzendahl C ve Schnellecke K (2019). Parties, Issues, and Power: Women’s Partisan Representation on German Parliamentary Committees. European Journal of Politics and Gender, 2(2), 257-281.
• Connolly E (2013). Parliaments as Gendered Institutions: The Irish Oireachtas. Irish Political Studies 28(3), 360-379.
• Crawford M ve Barbara P (2010). The Australian Parliament: A Gendered Organisation. Parliamentary Affairs 64(1), 82-105.
• Dahlerup D (1988). From a Small to a Large Minority: Women in Scandinavian Politics. Scandinavian Political Studies, 11, 275–298.
• Diner C ve Toktas S (2010). Waves of Feminism in Turkey: Kemalist, Islamist, and Kurdish Women’s Movements in an Era of Globalization. Journal of Balkan and Near Eastern Studies 12(1), 41-57.
• Duva Ö (2015). Mitostan Logos’a Yargının Cinsiyetlendirilmesi ve Hukukun Eril İnşası Didem Yaylalı ve eril yargının tüm mağdurlarına… Ankara Barosu Dergisi, 4, 27-44.
• Erikson J ve Josefsson C (2019). The Legislature as a Gendered Workplace: Exploring Members of Parliament’s Experiences of Working in the Swedish Parliament. International Political Science Review, 40(2), 197-214.
• Erikson J ve Verge T (2020). Gender, Power, and Privilege in the Parliamentary Workplace. Parliamentary Affairs, 75, 1-19.
• Galligan Y and Meier P (2016). The Gender-Sensitive Parliament: Recognising the Gendered Nature of Parliaments.” Paper prepared for Panel: The representation of women in legislative arenas IPSA World Congress 2016, Poznan, Poland.
• Gençkaya Ö F (2019). The Grand National Assembly of Turkey: A decline in Legislative Capacity. Political Science and Politics, 52(2), 273-274.
• Göl M (2013). TBMM Anayasa Komisyonu Oluşumu, İşleyişi ve Görevleri. Yasama Dergisi, 25, 92-111.
• Güneş Ayata A ve Tütüncü F (2008). Critical Acts Without a Critical Mass: The Substantive Representation of Women in the Turkish Parliament. Parliamentary Affairs 61(3), 461-475.
• İba Ş (2007). Osmanlı’dan Günümüze Meclis İçtüzük Metinleri. Ankara: TBMM matbaası.
• İlkaracan P (2013). Democratization in Turkey From a Gender Perspective. içinde: C Rodriguez, A Avalos, H Yilmaz ve A Planet (der), Turkey’s Democratization Process, 1. Baskı, Routledge.
• Kalaycıoğlu E (2019). Elections, Parties, and the Party System. İçinde: A Özerdem ve M Whiting (der), The Routledge Handbook of Turkish Politics, London: Routledge, 83-102.
• Karababa P (2021). Hane-Sokak İkiliğinin Ötesinde: Türkçe Edebiyatta Avareliğin Cinsiyetlendirilmiş Hallerine Bakış. Moment Dergi, Masculinities-1, 8(1), 124-143.
• Kaşıkırık A ve Karaoğlu N (2021). Kadın Milletvekillerinin Yasama Performansına Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Açısından Bir Bakış. Journal of Interdisciplinary Innovation Studies, 1(2): 156-162.
• Kenny M (2014). A Feminist Institutional Approach. Politics & Gender 10(4), 679-684.
• Konak-Unal, S (2021). The Role of Gender in Turkish Parliamentary Debates. Turkish Studies 22 (4): 530-557.
• Koyuncu B ve Özman A (2019). Women’s Rights Organizations and the Turkish State in the post-2011 Era: Ideological Disengagement versus Conservative Alignment. Turkish Studies, 20(5), 728-753.
• Lee Y (2019). The Leaky Pipeline and Sacrificial Lambs: Gender, Candidate Nomination, and District Assignment in South Korea's National Legislative Elections. Electoral Studies, 59, 27-38.
• Lowndes V (2020). How Are Political Institutions Gendered?”9 Political Studies, 68(3), 543-564.
• Lovenduski J (1998). Gendering Research in Political Science. Annual Reviews Political Science, 1, 333-356.
• Mackay F, Kenny M ve Chappell L (2010). New Institutionalism Through a Gender Lens: Towards a Feminist Institutionalism? International Political Science Review, 31(5), 573-588.
• Mackay F (2011). Conclusion: Towards a Feminist Institutionalism?. İçinde Krook M L ve Mackay F (der), Gender, Politics and Institutions. Gender and Politics Series. Palgrave Macmillan, London, 181-196.
• Mariani M D (2008). A Gendered Pipeline? The Advancement of State Legislators to Congress in Five States. Politics & Gender, 4, 285-308.
• Mutluer N (2019) The Intersectionality of Gender, Sexuality and, Religion: Novelties and Continuities in Turkey During the AKP Era. Southeast European and Black Sea Studies, 19(1), 99-118.
• Navarro J, Vaillant N ve Wolff F (2012). Measuring Parliamentary Effectiveness in the French National Assembly: The Contribution of Non-parametric Frontier Methods. Revue Française de Science Politique, 62, 611-636.
• O’Brien D Z ve J M Piscopo (2019). The Impact of Women in Parliament. İçinde: Franceschet S, Krook M L ve Tan N (der), The Palgrave Handbook of Women’s Political Rights. Gender and Politics, Palgrave Macmillan, London, 53-72.
• Özdemir Taştan İ (2016). ‘Çağdaşlığın Simgesi ve Ulusun Faziletli Anası’ndan ‘Kendi Hayatının Öznesi Olan Özgür Kadın’a: 2000’li Yılların İlk Yarısında TBMM’de ve Feminist Kampanyalarda Kadın Hakları Söylemi. Mülkiye Dergisi, 40(1): 185-208.
• Palmieri S (2019). Feminist Institutionalism and Gender-Sensitive Parliaments: Relating Theory and Practice. İçinde: M Sawer ve K Baker (der), Gender Innovation in Political Science. New Norms, New Knowledge, Cham, Switzerland, Palgrave Macmillan, 173–194.
• Pansardi P ve Vercesi M (2017). Party Gate-keeping and Women’s Appointment to Parliamentary Committees: Evidence from the Italian Case. Parliamentary Affairs, 70, 62-83.
• Peterson V S (2012). Inequalities, Informalization And Feminist Quandaries. International Feminist Journal of Politics,14(1), 5-35.
• Prihatini E (2021). Explaining Gender Gaps in Indonesian Legislative Committees. Parliamentary Affairs, 74, 206-229.
• Rauhaus B M ve Schuchs Carr I A (2022). The Leaky Pipeline: Gender and Public Administration Professional Education.” İçinde: P M Shields ve N M Elias (der), Handbook on Gender and Public Administration. ElgarOnline https://doi.org/10.4337/9781789904734.
• Ridgeway C L (2011). Framed By Gender: How Gender Inequality Persists in the Modern World. Oxford University Press.
• Sallangül S ve Altındal Y (2015). Türkiye Siyasetinin Eril Anatomisi: 2015 Seçimlerini Kota Uygulamaları Üzerinden Yeniden Düşünmek. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 9(19), 51-72.
• Sancar S (2018). Siyasal Kararlara Katılımda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Haritalama ve İzleme Çalışması. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/176/ekutuphane6.8.pdf?sequence=1&isAllowed=y . Son erişim tarihi, 29.09.2022.
• Schobess R (2021). Behind the Scenes: What Is Parliamentary Performance and How Can We Measure It? Parliamentary Affairs, https://doi.org/10.1093/pa/gsab024.
• Svinth L (2016). Leaky Pipeline” – To Be or Not To Be a Useful Metaphor in Understanding Why Women To a Disproportional Degree Exit From Scientific Careers.” https://www.dpu.dk/fileadmin/www.dpu.dk/upgem/conferencesandseminars/europeangenderresearchconference/subsites_upgem_20080704130249_lone_-6th-gender-and-research-conference-paper.pdf. Son erişim tarihi, 12.09.2022.
• Thomson J (2018). Resisting Gendered Change: Feminist Institutionalism and Critical Actors. International Political Science Review, 39(2), 178-191.
• Tuncer S (2020). Cinsiyetlendirilmiş Bir Kurum Olarak Akademi: Türkiye’de Akademinin Cinsiyet Kültürüne Bakmak. Kültür ve İletişim, 22 (2), 173-208.
• Tuncer S ve Demirci R (2021). Özel ile Kamusal Ekseninde Covid-19 Pandemisi: Cinsiyetlendirilmiş Gündelik Kentsel Mekân Deneyimi ve Kadınların Güvenlik Mesaisi. İdealkent, 491-535.
• Waylen G, Celis K, Kantola J ve Weldon S L (2013). The Oxford Handbook of Gender and Politics. New York: Oxford University Press.
• Yapıcı Kaya H (2019). Yasama Komisyonları: Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Basılmamış doktora tezi.
• Young I M (2003). The Logic of Masculinist Protection: Reflections on the Current Security State. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 29(1), 1-25.
• Yüksel M (2021). Engendering the Parliament: A Study of Women Deputies in Turkey, 1935–2018. İçinde: E A Bekaroğlu ve G Kaya Osmanbaşoğlu (der), Turkey’s Electoral Geography, 1. Baskı, Routledge, 152-181.