Türkiye’de Ataerkinin Kadın İstihdamı Tabusu: İşveren Tutumları Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 1, 387 - 415, 08.07.2023

Saniye Dedeoğlu , Aslı Şahankaya Adar

Öz

Dünya genelinde, 1970’li yıllardan beri ihracata dayalı ekonomik modelde kadın işgücünün büyük bir öneme sahip olduğu bilinmektedir. Nitekim tüm dünyada “istihdamda feminizasyon” un öne çıkması da bunu doğrular niteliktedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de ihracata dayalı ekonomik modelin kadın istihdamına etkisini talep yönlü analiz edebilmektir. Bu amaç doğrultusunda Malatya, Şanlıurfa ve Adıyaman OSB’lerdeki 220 işveren/yönetici ile tarama (survey) yöntemiyle görüşmeler gerçekleştirilmiş ve ayrıca 25 derinlemesine görüşme yapılmıştır. Araştırma bulgularına göre, araştırma kentleri başta olmak üzere bölgeye yönelik sanayi teşviklerinden faydalanmak amacıyla üretim birimlerini buralara taşıyan yatırımcıların kadın istihdamı ve mevcut işgücünün en az yarısının kadınlardan oluşması konusundaki tutumlarına bağlı olarak bu bölgede kadınların çalışma yaşamına daha yüksek oranlarda katılacağı yönünde olumlu işaretler bulunmaktadır. Nitekim araştırmanın yapıldığı Malatya, Adıyaman ve Şanlıurfa bölgelerinde son on yıl içinde kadın işgücüne katılım oranlarında ve istihdam oranlarında artışlar yaşanmıştır. Yine de araştırma bölgesi özelinde istihdamın koşulları dikkate alındığında kadınların işgücüne katılımlarının artmasının gerçekte olumlu bir işaret olarak algılanması zorlaşmaktadır. İşverenlerin/yöneticilerin kadın çalıştırma konusundaki genel tutumlarına bakıldığında, bölgede ataerkil sistem ile sermaye ilişkisinin birbirlerinin devamlılığı için kurulduğu görülmüştür. Bu ilişki, kadınları evlilik ve annelik gibi sosyal ilişkiler üzerinden tanımlayarak kadınların hane içindeki konumlarını sağlamlaştırmakta ve toplum tarafından kabul edilmek için kadınlar da bu görevleri yerine getirmek amacıyla işgücü piyasasının dışında kalmaktadırlar. Öbür taraftan kapitalist birikim sistemi geçimlik aile ücretini temin etmeyerek kadınların işgücü piyasasında kayıtdışı, geçici ve düşük ücretlerle çalışmasını güvence altına almaktadır. Nitekim anket sonuçları ve derinlemesine görüşmelerde, kadınların asli sorumluluklarının kadınları hane içinde tanımlayan ev-içi işler ile çocuk bakımı olduğu, kadınların gece vardiyalarında çalışmalarının uygun olmadığı, çocuk sahibi kadınların çalışmasının doğru olmayacağı ve kadınların çalışma yaşamına katılabilmek için aile reisinin izninin gerekliliği gibi ifadelerin işverenlerin/yöneticilerin neredeyse tamamının görüşlerini yansıtmaktadır. Bu sonuçlar araştırma bölgesinde kadınların çalışma yaşamına düşük katılım oranlarını açıklamak için güçlü göstergelerdir. Hepsinin de ötesinde bölgede kadın istihdamının bir zaruriyet olduğuna ilişkin genel bir tutum mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

kadın istihdamı, işverenlerin tutumları, sanayi teşvikleri, ihracata dayalı ekonomi, organize sanayi bölgeleri

Kaynakça

• Ataay F (2001) Türkiye’de Kapitalizmin Mekânsal Dönüşümü. Praksis, 2, 53-96.
• Atasü Topcuoğlu R (2012) Küreselleşme ve Üretimin Esnekleşme Sürecinde Kadın Emeği. TTB Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 12, 44, 3-9.
• Beneria L ve Roldan M (1987) The Crossroads of Class and Gender: Industrial Homework, Subcontracting and Household Dynamics in Mexico City. Chicago: University of Chicago Press.
• Blackburn R M, Brooks B ve Jarman J (2001) The Vertical Dimension of Occupational Segregation. Work, Empylemtn&Society, 15, 3, 511-538.
• Buğra A ve Savaşkan O (2014) Türkiye’de Yeni Kapitalizm: Siyaset, Din ve İş Dünyası, İletişim Yayınları: İstanbul.
• Chant S ve McIlwane C (1995) Women of a Lesser Cost: Female Labour, Foreign Exchange, and Philippine Development. USA: Pluto Press.
• Çağatay N ve Özler Ş (1995) Feminization of the Labor Force: The Effects of Long-Term Development and Structural Adjustment, World Development, 23, 11, 1883-94.
• Çınar E M (1994) Unskilled Urban Migrant Women and Disguised Employment: Homeworking Women in Istanbul, Turkey, World Development, 22,3, 369-380.
• Yazar (forthcoming)
• Yazar (2021)
• Yazar (2012a)
• Yazar (2012)
• Delenay C (1991) The Seed and the Soil: Gender and Cosmology in Turkish Village Society, California: University of California Press (Reprint edition).
• Dex S (1988) Women’s Attitudes towards Work. London: Palgrave Macmillan.
• Ecevit Y (1991) Shop Floor Control: The Ideological Construction of Turkish Women Factory Workers. N Redclift ve Mignione E (eds) Beyond Employment: Household, Gender, and Subsistence, Oxford: Blackwell.
• El-Kholy H A (2002) Defiance and Compliance: Negotiating Gender in Low-Income Cairo, Oxford and New York: Berghahn Books.
• Elson D ve Pearson R (1981) Nimble Fingers Make Cheap Workers. Feminist Review, 7 (Spring), 87-107.
• Enloe H C (1983) Women Textile Workers in the Militarization of Southeast Asia. J Nash and M Patricia Fernandez-Kelly (eds) Women, Men, and the International Division of Labor, 407–25.
• Eraydın A ve Erendil A (1996) New Production Processes in Export-Oriented Garment Industry and Different Ways of Participation of Female Labour to this Process. İstanbul: Türkiye Sosyal Bilimler Derneği.
• Fernandez K ve Maria P (1983) For We Are Sold, I and My People: Women and Industrialization in Mexico‟s Frontier. Albany: State University of New York Press. Framework, Report No: 48508-TR.
• Freeman C (2000) High Tech and High Heels in the Global Economy: Women, Work and Pink-Collar Identities in the Caribbean, Durham. NC: Duke University Press.
• Folbre N (2002) The Invisible Heart: Economics and Family Values. The New Press
• Fraser N (1997) Justice Interruptions. Critical Reflections on the ‘Postsocialist’ Condition. New York/London: Routledge.
• Graziano A M ve Raulin M L (2007) Research Methods: A Process of Inquiry. (6th edition) Boston MA: Pearson Ally and Bacon.
• Grossman R (1979) Women’s Place in the Integrated Circuit. South East Asian Chronicle, 66, 2–17.
• Humphery J (1985) Gender, Pay and Skill: Manual Workers Brazilian Sector. H Afshar (ed), Women, Work and Ideology in the Third World, London: Tavistock.
• İlkkaracan İ (2000) Why Are There So Few Women in the Urban Labor Markets in Turkey? Findings from an Action-Research Study. IAFFE Konferansı’na sunulan tebliğ, İstanbul, 15-17 Ağustos 2000.
• Joekes S (1995) Trade-Related Employment for Women in Sector and Services in Developing Countries, Occasional Paper 5, United Nations Research Institute.
• Kandiyoti D (1988) Bargaining with Patriarchy. Gender and Society, 2, 3, 274-290.
• Kümbetoğlu B, User İ ve Aypınar A (2010) Unregistered Women Workers in the Globalized Economy. A Qualitative Study in Turkey. Feminist Formations, 22, 3, 96-123.
• Lim L (1990) Women’s Work in Export Factories: The Politics of a Cause. Tinker I (ed.), Persistent Inequalities, Oxford: Oxford University Press.
• Mies M (2011) Ataerki ve Birikim- Uluslararası İşbölümünde Kadınlar. Ankara: Dipnot Yayınları.
• McNeill P ve Chapman S (2005) Research Methods (3rd edition). UK: Routledge
• Nash J ve Fernandez-Kelly M P (eds) (1983) Women, Men and the International Division of Labour, Albany: SUNY Press.
• Neuman W L (2006) Social Research Methods Qualitative and Quantitative Approaches (6th edition). UK: Pearson Education.
• Safa H I (1995) The Myth of the Male Breadwinner: Women and Industrialization in the Caribbean. UK: Routledge.
• Salaff J W (1981) Working Daughters of Hong Kong: Filial Piety and Intrafamilial Power, Cambridge and New York: Cambridge University Pres.
• Scott J W (1986) Gender a Useful Category of Historical Analysis. The American Historical Review, 91, 5, 1053-1075.
• Sarıoğlu E (2014) A Sociological Inquiry Women’s Well-Being and Waged-Work. SBF Dergisi, 69, 3, 567-592.
• Sassen S (1998) Globalization and its Discontents: Essays on the New Mobility of People and Money. New York: New Press.
• Sassen S (2001) The Global City: New York, London, Tokyo. Princeton. N. J: Princeton University Press.
• Sassen S (2000) Women’s Burden: Counter-geographies of Globalization and the Feminization of Survival. Journal of International Affairs, 53, 2, 503-524.
• Sassen S (2008) Two Stops in Today’s New Global Geographies: Shaping Novel Labor Supplies and Employment Regimes. American Behavioral Scientist, 52, 457-496.
• Saunders M N K, Lewis P ve Thornhill A (2009) Research Methods for Business Student. UK: Pearson Education.
• Standin G (1999) Global Labour Flexibility: Seeking Distributive Justice. Basingstoke: Macmillan.
• Standing G (1989) Global Feminization through Flexible Labor, World Development, 17, 7, 1077-95.