NEOLİBERAL EMEK PİYASASINDA BİREYCİLİK VE BEYAZ YAKALILARIN BİREYSELLEŞMESİ

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 3, 923 - 958, 15.06.2023

Orkun Aziz Aksoy

Öz

Neoliberalizm ve küreselleşmeyle karakterize olan geç modernite, bireyselleşme sürecinin bireycilik ideolojisinin de güçlenmesiyle daha yoğun yaşandığı bir döneme karşılık gelmektedir. Geç modern dönemde kişiler geleneksel bağlılıklardan özgürleşirken “benlikler” güçlenerek düşünümsel hale gelir. Küreselleşmeyle birlikte uluslararası literatürde yeniden tartışma konusu haline gelen bireyselleşme olgusu, günümüzde çoğunlukla sınıfsızlaşma tezleri üzerinden ilerlerken, esnek emek piyasasının bireyselleşmenin temel faktörlerinden olduğu düşünülmektedir. Neoliberal kapitalizmin emek piyasasında gereksindirdiği ve bireyselleştirici etkisi olan rekabet, yüksek eğitim ve hareketlilik yoğunlukları günümüzde yükselme eğilimindedir. Ülkemizde de son yıllarda üniversite mezunlarının sayıca çoğalması beyaz yakalı olarak adlandırılan ve zihin gücüne dayalı istihdama katılan çalışan grubunu önemli hale getirmiştir. Beyaz yakalıların bu bağlamda bireyselleşmenin daha yüksek gözlemlendiği bir toplumsal grup olması beklenmektedir. Bireyselleşmenin nasıl deneyimlendiği ve toplumsal sonuçlarının anlaşılması gelecek endişelerinin arttığı günümüzde önem kazanmaktadır. Bu çalışma Türkçe alan yazında eksikliği hissedilen bireyselleşmenin teorik çerçevesini aktarmayı, emek piyasasıyla ilişkisini göstermeyi ve Türkiye’deki bireyselleşme olgusuna dair veri sunmayı amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında geç modernitede makro ölçekteki değişimler bağlamında bireyselleşmenin emek piyasasıyla ilişkisi tartışmaya açılmaktadır. Bir grup beyaz yakalıyla gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelere dayanan ve bireyselleşme olgusunun mikro ölçekte toplumsal yansımalarına odaklanan bu çalışmada beyaz yakalıların birincil grup ilişkileri ve sosyal çevreleri, kendilerini gerçekleştirme süreçleri, düşünümsellikleri ve emek piyasasındaki konumları irdelenmiştir. Çalışma bireyselleşmenin beyaz yakalılardaki varlığına dair güçlü bulgular gösterirken bireyselleşmenin yarattığı yeni problemleri tartışmaya açmaktadır. Alan çalışması sonuçlarına göre beyaz yakalıların esnek emek piyasasında hem hukuksal hem iş yeri hem de çalışma süreleri konusunda normlardan uzaklaştıkları, iş hayatındaki sorunlarla bireysel olarak mücadele ettikleri, sınıf bilinçlerinin zayıfladığı ve emek piyasasının güçlendirdiği bireyselleşmenin beyaz yakalıların hayatlarının birçok alanında etkili olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

bireyselleşme, bireycilik, beyaz yakalı, prekarya, neoliberalizm, esnek emek

Destekleyen Kurum

Yök 100/2000 projesi

Individualism in Neoliberal Labor Market and Individualization of White-Collar Workers

Öz

Anahtar Kelimeler

individualism, individualization, white-collar, precariat, neoliberalism

Kaynakça

• Arendt, H. (2012). İnsanlık Durumu. İletişim Yayınları
• Atkinson, W. (2010). Class, Individualization and Late Modernity. In Search of the Reflexive Worker. Palgrave Macmillan.
• Bauman, Z. (2015). Bireyselleşmiş Toplum. Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2019). Akışkan Modernite. Can Yayınları.
• Beck, U. (2011). Risk Toplumu. Başka Bir Modernliğe Doğru. İthaki Yayınları.
• Beck, U. & Beck-Gernsheim, E. (2002). Individualization. Institutionalized Individualism and Its Social and Political Consequences. Sage Publications.
• Berardi, F.B. (2012). Ruh İşbaşında. Yabancılaşmadan Otonomiye. Metis Yayınları.
• Brown, W. (2017). Halkın Çözülüşü. Neoliberalizmin Sinsi Devrimi. Metis Yayınları.
• Castel, R. (2017). Ücretli Çalışmanın Tarihçesi. Sosyal Sorunun Dönüşümü. İletişim Yayınları.
• Chaney, D. (1999). Yaşam Tarzları. Dost Kitabevi Yayınları.
• Chul Han, B. (2022). Psikopolitika. Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri. Metis Yayınları.
• Dawson, M. (2012). Reviewing the critique of individualization: The disembedded and embedded theses. Acta Sociologica. December 2012, Vol.55, No. 4, pp. 305-319
• De Gaulejac, V. (2013). İşletme Hastalığına Tutulmuş Toplum. Ayrıntı Yayınları.
• Durkheim, E. (2019). Ahlak ve Toplum. Pinhan Yayıncılık.
• Elias, N. (2001). The Society of İndividuals. Continuum International Publishing.
• Elchardus, M. ve Smits, W. (2006). The Persistence of the Standardized Life Cycle. Time & Society, Vol. 15, No. 2/3, s. 303-26
• Elliott, A. ve Lemert, C. (2011). Yeni Bireycilik. Küreselleşmenin Duygusal Bedelleri. Sel Yayıncılık.
• Erdayı, U.A. (2012). Beyaz yakalıların tanımlanması üzerine. “İş/Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. Vol.14, No.3, s. 65-80.
• Giddens, A. (2010). Modernite ve Bireysel-Kimlik. Geç Modern Çağda Benlik ve Toplum. Say Yayınları.
• Giddens, A. (2018). Modernliğin Sonuçları. Ayrıntı Yayınları.
• Howard. C. (2007). Three Models of Individualized Biography. C.Howard (ed.). Contested Individualization içinde (s. 25-45). Palgrave Macmillan pub.
• Lukes, S. (1995). Bireycilik. Ark Yayınevi.
• Méndez, M. L. (2008). Middle class identities in a neoliberal age: tension between contested authenticities. The Sociological Review, 56:2, s. 220-237
• Mills, M. (2007). Individualization and the Life Course: Toward a Theoretical Model and Empirical Evidence. C.Howard (Ed.) Contested Individualization içinde (s.61-81). Palgrave Macmillan.
• Mythen, G. (2005). Employment, Individualization and Insecurity. Rethinking the Risk Society Perspective. The Sociological Review. Vol: 53 Issue: 1, 129-149.
• Özalp, B. (2020). Beyaz yakalılar bir prekaryalaşma sürecinde mi? İşletme Araştırmaları Dergisi. 12(4), ss. 4396-4 412
• Özbay, Ö. (2017). Beyaz yakalı çalışanların İstanbul’da ortaya çıkan yeni kolektif eylem repertuvarı. Birikim Dergisi. Sayı 340, s.26-37.
• Rasborg, K. (2017). From class society to the individualized society? A critical reassessment of individualization and class. Irish Journal of Sociology. Vol. 25-3, pp. 229-249
• Roseneil, S. ve Budgeon, S. (2004). Cultures of intimacy and care beyond the family: personal life and social change in the early twenty-first century. Current Sociology, vol. 52(2), s. 135-59.
• Sennett, R. (2019). Karakter Aşınması. Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri. Ayrıntı Yayınları.
• Sennett. R. (2012). Beraber. Ayrıntı Yayınları
• Simmel, G. (2009). Bireysellik ve Kültür. Metis Yayınları.
• Standing, G. (2014). Prekarya. Yeni Tehlikeli Sınıf. İletişim Yayınları.
• Şen H. ve Açık Turğuter. E. (2014). Anthony Giddens’ın sosyolojik teorisinin epistemolojik arka planı. Sosyoloji Dergisi. Vol:30, 89-104.
• Whynne, D. (1998). Leisure, Lifestyle and the New Middle Class. Routledge
• Yılmaz Deniz, A. (2016). Articulation of resistance strategies and process of consent among private sector employess in Turkey. G. T. Papanikos (Ed.). An Anthology of Social Themes içinde (s.41-55). Athens Institute for Education and Research.