Türkiye’de Memur Maaşları Üzerine Tespitler: Orta Sınıftan Proleterliğe

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 4, 1292 - 1330, 15.09.2023

Onur Ender Aslan

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’de 2003-2022 yılları arasında seçilmiş 17 maaş çerçevesinde memur maaşlarının reel (gerçek) durumunu irdelemek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, memur hizmet sınıflarını temsil eden 17 maaşa ilişkin bir tarihsel veri seti oluşturulmuş ve ayrıca bu 17 maaşın aritmetik ortalaması alınarak temsili aritmetik ortalama memur maaşı elde edilmiştir. Bu veriler esas olarak (Hazine ve) Maliye Bakanlığının kamuoyu ile paylaştığı yegâne resmi maaş verileridir. Bu veri seti doğrultusunda, reel maaşı bulmak için üç araç kullanılmıştır. Öncelikle, TÜİK TÜFE verileri çerçevesinde reel maaşlar bulunmuştur, daha sonra ABD Doları ve 24 ayar altın karşısında reel maaş irdelenmiştir. Seçilmiş maaşlar çerçevesinde memurların bölüşümden aldığı payı saptamak amacıyla, memur maaşlarının Kişi Başına Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve asgari ücret karşısındaki durumu incelenmiştir. Son olarak memur maaşlarının birbiri karşısındaki durumu araştırılmıştır. Çalışmada, 20 yıllık dönem içerisinde, memurların reel maaşlarının düştüğü, ekonomik büyümeden pay alamadığı aksine gelirlerinde reel olarak gerileme yaşandığı nicel olarak tespit edilmiştir. Bu nicel sonuçlar doğrultusunda, memurların toplumsal konumlarında değişim ortaya çıkmıştır. Buna göre, memurların alt ve orta unvanlılarının proleterleştiği; profesyonel meslek sahiplerinin ise proleterleşme yolunda yoksullaştığı tespit edilmiştir. Diğer yandan, üst düzey memur bürokrasisinin ise yoksullaştığı nicel olarak ortaya çıkmıştır. Çalışmada, memurların genel olarak üst düzeyde kalan kesimi hariç, orta sınıf olmaktan çıkıp, proleterleştiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Post-Fordizm, Bürokrasi, Maaş Rejimi, Proleterleşme, Yoksulluk

Kaynakça

• Aslan O E (2011). Maaş İlişkisi ve Türkiye’de Memur Maaşları (1970-2008). Amme İdaresi Dergisi. Cilt 44, Sayı 3, 109-140.
• Aslan O E (2019). Devlet Bürokrasi ve Kamu Personel Rejimi. 3. Baskı, İmge: Ankara.
• Aslan O E ve İşçi Kuru D (2022). Bürokrasi ve Kamu Personel Rejimi Afganistan – Devlet ve Toplum. İçinde: Aslan O E (Ed.). TİAV Yayını: Ankara, 93-182.
• BBC Türkçe (2022). “Memur ve emeklilerin yoksullukla mücadelesi: 'Ek iş yapıyoruz, tıkanmış noktadayız'” Bkz.: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-59906986?at_custom2=twitter&at_custom1=%5Bpost+type%5D&at_medium=custom7&at_campaign=64&at_custom3=BBC+Turkce&at_custom4=1B9F28DC-6FE2-11EC-B431-D5DB923C408C (15.08.2023).
• Bahçe S ve Köse A H (2018). Türkiye’de Sınıfsal Gelir Dağılımı (2002-2011): Dağıtılmamış Kârları İçeren Bir Analiz. Geçmişten Geleceğe Türkiye Ekonomisi. Koyuncu M, Mıhcı H, Yeldan A E, İletişim: İstanbul.
• Bahçe S ve Köse A H (2019). Süreklileşmiş Kriz Olarak Türkiye Kapitalizmi. Mülkiye, 43 (1), 257-269.
• Boratav K (2019). Türkiye İktisat Tarihi. 24. Baskı, İmge: Ankara.
• Baudrillard J (2021). Tüketim Toplumu. Çev. F. Keskin – H. Deliceçaylı. Ayrıntı: İstanbul.
• Baudrillard J (2022). Simülakrlar ve Simülasyon. Çev. O. Adanır. Doğu-Batı: Ankara.
• Duman A (2019). Türkiye’de Emeğin Değişen Payı ve Gelir Dağılımı. Çalışma ve Toplum, 60/1, 349-370.
• Işık O (2022). Eşitsizlikler Kitabı – 2000’ler Türkiyesi’nde Gelir, Tüketim ve Değişim. İletişim: İstanbul.
• İTO 1995 Ücretliler Geçinme Endeksi (2023). www.ito.org.tr (15.08.2023).
• Karahanoğulları Y ve Zengin O (2013). Akademik Personel Maaşlarının 1982-2013 Döneminde Gelişimine İlişkin Bir Derleme. Mülkiye. 37 (4), 171-179.
• Özyiğit, Çelik M A ve Petek A (2019), Türkiye’de 1980 Sonrası Reel Asgari Ücretin Belirleyicileri, Çalışma ve Toplum, 61/2, 1029-1067.
• Somel C (2020). Makroiktisada Giriş, Genişletilmiş 2. Basım. Yordam Kitap: İstanbul.
• Marx K ve Engels F (1848). The Communist Manifesto, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1848/communist-manifesto/index.htm SBB (2023), 2022 Yılı Aralık Ayı Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri, https://www.sbb.gov.tr/merkezi-yonetim-butcesi-aylik-gerceklesmeleri/#1676650068880-ba1c99b9-480e (17.04.2023).
• TÜİK (2022). İstatistik Göstergeler (1923-2022). TÜİK Yayını: Ankara.
• Türk-İş (2023). https://www.turkis.org.tr/category/aclik-yoksulluk/ (17.04.2023).
• Yeldan, E (2019). Küresel Krizin Onuncu Yılında Türkiye ve Dünya Ekonomisi İçin Dersler. Mülkiye, 43 (1), 193-201.
• Yılmaz A ve Karataş T (2023). Türkiye Ekonomisinde Ücret ve Maaşlar 1970-2021. Çalışma ve Toplum, 76/1, 159-182.