CUMHURİYET’İN YÜZ YILI VE 26 EYLÜL TÜRK DİL BAYRAMI

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 5, 175 - 210, 30.11.2023

Mehmet Kendirci

Öz

Devletle bayramlarla var olur; bayramlar devletlerin kamusal alanlardaki en özel görünümlerinin cisimleştiği biçimlerdir. Bayramlar ve bayramlara içkin törenler cisimleşen görünümlerin takibi için en uygun uzamlardır. Türkiye’deki kamusal bayramlar, Cumhuriyet’in kendi ideolojisinin ve temel güdülerinin ‘biricikliğini’ sunma çabasıyla iç içe geçmiştir. Tam da bu nedenle Türkiye’nin yüz yıllık Cumhuriyet deneyiminde bayramlar aynı zamanda da bir mücadele alanı olarak değerlendirilmektedir. Gerçekten de, Türkiye’deki ulusal ve resmi bayramlar gözetildiğinde, bayramların bir yanıyla halkı kapsamayı ve fakat diğer yanıyla da halkla arasında bir mesafe koymayı ve kimi noktalarda da halkı dışlamayı amaçladığı iddia edilebilir. Bu yönüyle bayram, halkı sürekli kılınmış ikiliklerde devindirmeyi hedefleyen bir amaçla öne çıkmaktadır.
26 Eylül Türk Dil Bayramı doksan yıldır kutlanmaktadır. Birinci Türk Dili Kurultayı’nın toplanma günü anısına, ‘kurum günü’ olarak işaretlenen ancak ulusal düzeyde bir bayram olarak kutlanan 26 Eylül Türk Dil Bayramı, Cumhuriyet mantığının sorgulanması açısından Türkiye’deki bayramlar içinde ilginç bir örnektir. Cumhuriyet’in ‘yeni bir insan, yeni bir yurttaş ve yeni bir ulus’ inşa ülküsünde başat bir role sahip dil, toplumsallığın temel bileşeni ve insanları bir topluma eklemleyen kolektif kimlik aracı olarak değerlendirilmektedir. Dile yönelik, doğrudan ya da dolaylı, her türlü müdahale dil dolayımıyla bir araya getirilmeye çalışılan toplumun zihin yapısına ve dünya algılayışına da müdahaledir. Türkiye’de Türkçe üzerine süregelen tartışmalar, ağırlıklı olarak ‘yeni bir insan, yeni bir yurttaş ve yeni bir ulus’ yaratımı üzerinde şekillendiğinden, tartışmaların doğal sonucu, yeni toplumun belleğinin yeni dil ve tarih ilişkisi üzerinden kurulmaya çalışılması olacaktır.
Türkiye’nin yüz yıllık cumhuriyet deneyiminde bu ilişki 26 Eylül Türk Dil Bayramı merkezli takip edilebilir. İzlek dahilinde metin, dil çalışmalarının en yoğun olduğu dönem olan 1923-1938 yılları arasına yoğunlaşmaktadır. Metinde, 26 Eylül Türk Dil Bayramı kutlama törenleri betimlenerek, Türkiye'nin yüz yıllık Cumhuriyet deneyimi çözümlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, 26 Eylül Türk Dil Bayramı, Türk Dil Kurumu, Bayram, Tören

Kaynakça

• Ağaoğlu A (1330). İslam’da Dava-i Milliyet, Türk Yurdu, 72, 27 Teşrînisâni 1330. (Çeviribasım: Türk Yurdu, 3(5-6), Ankara: Tutibay Yayınları, 338-392).
• Akalın Ş H (2007). Kuruluşundan Günümüze Türk Dil Kurumu (Nizamname, Tüzük, Yasa ve Yönetmelikler). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akşam (26/09/1935; 1935a). Dil bayramımız kutlu olsun, Son Erişim Tarihi, 09/10/2023.
• Akşam (26/09/1935; 1935b). Halkevlerindeki tören, Son Erişim Tarihi, 09/10/2023.