Otoriterleşen Rejimlerde Anayasa Mahkemelerinin Sınırlandırılması: Türkiye Örneği

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 6, 1442 - 1468, 15.12.2023

Haşim Özpolat

Öz

Anayasa Mahkemeleri, devletin anayasal değerlerinin koruyucusu olarak hukuki-politik bir misyon üstlendikleri için otoriterleşen rejimlerde iktidarların hedefi haline gelebilirler. Özellikle yasama gücünü elinde bulunduran bu iktidarlar anayasa mahkemelerini kontrol altına alarak hakimiyetlerini yasalar yoluyla inşa etmeye çalışırlar. Türkiye’de 2012’den sonra etkisini göstermeye başlayan demokratik gerileme hukuk alanında da etkisini göstermiş ve yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığının ile etkililiğinin sorgulandığı bir durum ortaya çıkarmıştır. Ak Parti kendisine tehdit olarak gördüğü yargı organlarını ve özellikle Anayasa Mahkemesini çeşitli yöntemlerle sınırlandırma ve kontrol altına alma politikası izlemiştir. Bu çalışmanın amacı bu otoriterleşme sürecinde Türkiye Anayasa Mahkemesinin hangi yöntemlerle sınırlandırıldığını anayasa değişiklikleri, mahkeme kararları ve politik okumalar üzerinden ortaya koymaktır. Yerli literatürde yargı bağımsızlığı ve yargının sınırlandırılması çok çalışılan bir konu olmasına rağmen bu çalışmaların büyük bir çoğunluğu teorik alanın ötesine geçememektedirler. Hazırlanan bu çalışmada Türkiye’de anayasa yargısının nasıl sınırlandırıldığı meselesini somut olarak ortaya koymak için ilk olarak literatür taraması yoluyla otoriter rejimlerde yargının sınırlandırılması yöntemleri tespit edilecektir. Bu yöntemler yargının doğrudan müdahaleler yoluyla sınırlandırılması ve dolaylı müdahaleler yoluyla sınırlandırılması olarak 2 başlık altında ele alınacaktır. Doğrudan müdahaleler, mahkemenin yapısına, işleyişine ve kararlarının etkisine müdahale olarak 3 başlığa; dolaylı müdahaleler ise yargının destek ağının zayıflatılması, yargının kendisini sınırlandırmasının sağlanması ve yargının çok parçalı hale getirilmesi yoluyla sınırlandırılması olarak 3 başlığa ayrılacaktır. Otoriter rejimlerde kullanılan bu yöntemlerden hangilerinin otoriterleşmekte olan Türkiye’de Sonrasında bu yöntemlerden hangilerinin Türkiye’de Anayasa Mahkemesini sınırlandırmak için kullanıldığı sorunu işlenecektir. Özellikle 2010 ve 2017 anayasa değişiklikleri merkezinde şekillenecek bu çalışma kapsamında a) mahkemenin yapısında gerçekleştirilen değişiklikler, b) destek ağının zayıflatılması c) kararlarının etki gücünün zayıflatılması ve d) Anayasa Mahkemesinin yargısal kendini sınırlama (Judicial self-restraint) ve stratejik geri çekilmelerle kendi kendisini sınırlandırmasının sağlanması yöntemleriyle Anayasa Mahkemesinin politik olarak etkisizleştiği gösterilecektir. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru kararlarında iktidarın hassasiyet alanlarını aşabilen kararlar verse de demokrasi ve hukuk devleti değerlerinin etkin bir şekilde korunması kabiliyetinden uzaklaştırdığı iddia edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Otoriterleşme, Yargının Sınırlandırılması, Türkiye Anayasa Mahkemesi, Sınırlandırma Yöntemleri, Politik Olarak Etkisizleşme

Restraining Constitutional Courts In Authoritarian Regimes: The Case Of Turkey

Öz

Constitutional courts play a crucial role in safeguarding constitutional values within a state, but they often become primary targets for authoritarian regimes. Especially, authoritarian regimes which has the majority of legislative branch, try to establish their dominance through legislation by controlling the constitutional courts The democratic backsliding that began to take effect in Turkey after 2012 has also had an impact on the judiciary and has led to a result in which the independence, impartiality and effectiveness of the judiciary has been questioned. The ruling Justice and Development Party (AKP) has implemented policies aimed at restricting and controlling the judiciary, and especially the Constitutional Court, which AKP sees as a threat to itself. The aim of this study is to reveal those methods by which the Turkish Constitutional Court has been limited in this democratic regression process through constitutional amendments, court decisions and political analyzes. Although the independence of the judiciary and the limitation of the judiciary have been widely studied in the Turkish literature, most of these studies do not go beyond to become theoretical studies. In order to empirically reveal how the constitutional judiciary is limited in Turkey, this study will first identify the methods of limiting the judiciary in authoritarian regimes through a literature review. These methods will be categorized under two headings: limiting the judiciary through direct interventions and limiting the judiciary through indirect interventions. Direct interventions will be divided into three categories: interference in the structure, functioning and impact of the court's decisions; and indirect interventions will be divided into three categories: weakening the judiciary's support network, enabling the judiciary to limit itself and limiting the judiciary through fragmentation. Afterwards, the question of which of these methods are used to limit the Constitutional Court in Turkey, where democratic regression is taking place, will be addressed. This study, which will be centered on the constitutional amendments of 2010 and 2017, will show that the Constitutional Court has become politically ineffective through a) changes in the structure of the court, b) weakening its support network, c) weakening the impact of its decisions, and d) ensuring that the Constitutional Court limits itself through judicial self-restraint and strategic retreats. Even if the Constitutional Court makes decisions in favor of rights and freedoms that may disturb the government in its individual application decisions, it will be argued that the Constitutional Court has lost its ability to effectively protect the values of democracy and the rule of law.

Anahtar Kelimeler

Authoritarianism, Restraining Judicial Power, Constitutional Court of Turkey, Limitation Methods, Politically Pliant Body

Kaynakça

• Aguilar Fernández P ve Ríos Figueroa J (2014). Judicial Institutions and the Dilemmas of Power-Sharing and Control in Authoritarian Regimes. Documento de Trabajo, CIDE, Meksiko.
• Aydin-Cakir A (2023). The Varying Effect of Court-Curbing: Evidence from Hungary and Poland. Journal of European Public Policy, 1-27.
• Balasubramaniam R R (2009). Judicial Politics in Authoritarian Regimes. University of Toronto Law Journal, 59, 405-416.
• Belge C (2006) . Friends of the Court: the Republican alliance and selective activism of the Constitutional Court of Turkey. Law & Society Review, 40, 653-692.
• Bilgiç A (2018). Reclaiming the National Will: Resilience of Turkish Authoritarian Neoliberalism After Gezi. South European Society and Politics, 23, 259-280.
• Can O ve Aktaş D Ş (2017). Olağanüstü Hal Dönemi Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargısal Denetimi Üzerine. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23, 13-43.
• Cansever N ve Kiriş H M (2015). Türkiye’de Ordu-Siyaset İlişkileri Çerçevesinde Ak Parti-TSK Etkileşimine Bakış. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 361-384.
• Canveren Ö (2021). Türkiye’de Ordu-Siyaset-Toplum İlişkilerinin Genel Bir Panoraması: Tarihsel-Sosyolojik Bir Değerlendirme. Mülkiye Dergisi, 45, 125-153.
• V.C. (Venice Commission) (2017). Turkey–Opinion on the Amendments to the Constitution Adopted by the Grand National Assembly on 21 January 2017 and to be Submitted to a National Referendum on April 16, 2017, adopted by the Venice Commission at its 110th Plenary Session (Venice, March 10‒11, 2017). adopted by the Venice Commission at its 110th Plenary Session (Venice.
• Çalı B ve Durmuş B (2018). Judicial Self-Government as Experimental Constitutional Politics: The Case of Turkey. German Law Journal, 19, 1671-1706.
• Çelik D B (2018). 16 Nisan Anayasa Değişikliği ve yeni Hâkimler ve Savcılar Kurulu üzerine bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 73, 1057-1094.
• Çetin T ve Pişkin A (2018). Judicial Independence under Political Conflict: An Empirical Investigation of Constitutional Review in Turkey. Available: https://www.researchgate.net/publication/322731433_Judicial_Independence_under_Political_Conflict_An_Empirical_Investigation_of_Constitutional_Review_in_Turkey.
• Domingo P (2000). Judicial Independence: The Politics of the Supreme Court in Mexico. Journal of Latin American Studies, 32, 705-735.
• Dorsen N (2006). The Selection of US Supreme Court Justices. International Journal of Constitutional Law, 4, 652-663.
• Esen B ve Gumuscu S (2016). Rising Competitive Authoritarianism in Turkey. Third World Quarterly, 37, 1581-1606.
• Garcia-Sayan D (2017). Report of the Special Rapporteur on the Independence of Judges and Lawyers on His Mission to Poland. United Nations Human Right Council.
• Goldstein L F (2004). From Democracy to Juristocracy. Law & Societyy Review, 38, 611-629.
• Gözler K (2014). Sulh Ceza Hâkimlikleri ve Tabiî Hâkim İlkesi:„Sahur Operasyonu‟ Hakkında Bir Açıklama. Güncel Hukuk, 46-49.
• Gözler K (2016). Elveda Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa 10 Aralık 2016 Tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bir Eleştiri. Ankara Barosu Dergisi, 25-36.
• Gözler K (2017). 15 Temmuz Kararnameleri: Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Hukukî Rejiminin İfsadı Hakkında Bir İnceleme. http://www.anayasa.gen.tr/15-temmuzkararnameleri.pdf
• Helmke G (2002). The Logic of Strategic Defection: Court–Executive Relations In Argentina Under Dictatorship And Democracy. American Political Science Review, 96, 291-303.
• Hilbink L (2007). Judges Beyond Politics in Democracy and Dictatorship: Lessons from Chile, Cambridge University Press.
• Inceoğlu S (2011). Yeni Anayasada Bağımsız Bir Yargı İçin Neler Yapmalı? Uluslararası Belgeler Işığında Öneriler. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 235-268.
• Kanadoğlu O K (2014). MİT Kanunu'nda Yapılan Değişikliğin Anayasallığı. Anayasa Hukuku Araştırmaları Derneği Dergisi, 3, 235-244.
• Karahanoğulları Y ve Türk D (2018). Otoriter Devletçilik, Neoliberalizm, Türkiye. Mülkiye Dergisi, 42, 403-448.
• Kaya A (2015). Islamisation of Turkey under the AKP rule: Empowering family, faith and charity. South European Society and Politics, 20, 47-69.
• Kaya E (2016a). Türkiye'de Hukuk Zihniyeti- Anket Çalışması Sonuç Özeti. https://www.academia.edu/29572635/_Türkiyede_Hukuk_Zihniyeti_Anket_Çalışması_Sonuç_Özeti Lombardi C B (2008). Egypt's Supreme Constitutional Court: Managing Constitutional Conflict in an Authoritarian, Aspirationally Islamic State. J. Comp. L., 3, 234.
• Moustafa T (2007). The Struggle for Constitutional Power: Law, Politics, and Economic Development in Egypt, Cambridge University Press.
• Moustafa T (2014). Law and courts in authoritarian regimes. Annual Review of Law and Social Science, 10, 281-299.
• Okutan M E (2019). Yargısal Aktivizm: Türk Anayasa Mahkemesi Örneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Medeniyet Üniversitesi.
• Över D ve Tuncer-Ebetürk I (2022). Insult, Charisma, and Legitimacy: Turkey's Transition to Personalist Rule. Social & Legal Studies, 31, 773-795.
• Özalp N Y (2017). 2017 Anayasa Değişikliklerinin Yasama Yürütme İlişkilerine ve Yargı Bağımsızlığına Etkileri. Anayasa Hukuku Dergisi, 6, 117-136.
• Özalp N Y (2018). Türkiye'de Aktivizm ve Kendi Kendini Sınırlandırma Çerçevesinde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Yorumu, İstanbul, On İki Levha.
• Özbudun E (2007). Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62, 257-268.
• Özbudun E (2013). “Türk Anayasa Mahkemesi ve Siyasal Kriz”, içinde Kuru, A. T. ve Stepan, A. (Der.), Türkiye’de Demokrasi, İslâm ve Laiklik (ss. 161-176). İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbudun E (2018). Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Özdemir E N (2022). Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılmasının Yargısal Denetimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12, 799-865.
• Öztürk F (2012). Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Politik Sorun Ve Yargısal Aktivizm Doktrini: Anayasal Yargı Denetimi Gerekli Mi?, Beta Yayıncılık.
• Peerenboom R (2008). More Law, Less Courts: Legalized Governance Judicialization and Dejudicialization In China. La Trobe Law School Legal Studies Research Paper.
• Ríos-Figueroa J ve Aguilar P (2018). Justice Institutions in Autocracies: A Framework for Analysis. Democratization, 25, 1-18.
• Roosevelt, K. (2010). Judicial Restraint. Encylopedia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc.
• Saatçioğlu, B. (2016). De-Europeanisation in Turkey: The Case of the Rule of Law. South European Society and Politics, 21, 133-146.
• Sadurski W (2019). Polish Constitutional Tribunal Under Pis: From An Activist Court, to A Paralysed Tribunal, To A Governmental Enabler. Hague Journal on the Rule of Law, 11, 63-84.
• Sağlam F (2018). Devlet Güçlerinin OHAL KHK Rejimi ve 2017 Anayasa Değişikliğinden Sonraki Görünümü. Anayasa Hukuku Dergisi, 13, 21-101.
• Sağlam F (2019). Anayasa Mahkemesi bir Vesayet Kurumu mudur? İçinde: Kaboğlu İ Ö (der) Türkiye'nin Anayasa Gündemi. 1. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sanchez-Urribarri R (2016). The Politicisation of High Courts in Latin America’s Hybrid Regimes. y.y. https://iberoame.usal.es/wp-content/uploads/2016/11/Salamanca-Paper-Discussion-Sanchez-Urribarri-October-31-2017.pdf
• Solomon P H (2007). Courts and Judges in Authoritarian Regimes. World Politics, 60, 122-145.
• Sweet, A S (2012). Constitutional Courts. In: ROSENFELD, M. & SAJÓ, A. (eds.) The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law. Oxford: Oxford University Press.
• Tahincioğlu G (2022). Anayasa Mahkemesi’ne İkinci Kez “Hülle” Yöntemiyle Atama: Fidan’dan Sonra İnce Için de Aynı Yöntem Izlendi. T24, 6 Ekim. Son Erişim Tarihi, 11/12/2023
• Taner F G (2015). Terörle Mücadele Kanunun’dan 6545 Sayılı Kanun Sonrası Sulh Ceza Hakimliğine–Soruşturma Evresine Özgülenmiş Hakimlik Makamı. Prof. Dr. Nevzat Torosluya Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Tansel C B (2018). Authoritarian Neoliberalism and Democratic Backsliding in Turkey: Beyond the Narratives Of Progress, South European Society and Politics, 23:2, 197-217.
• Tate C N ve Haynie S L(1993). Authoritarianism and the Functions of Courts: A Time Series Analysis of the Philippine Supreme Court, 1961-1987. Law and Society Review, 707-740.
• Toharia J J (1974). Judicial Independence in an Authoritarian Regime: The Case of Contemporary Spain. Law & Soc'y Rev., 9, 475-496.
• Trochev A (2008). Judging Russia: The Role of the Constitutional Court in Russian Politics. New York: Cambridge University Press.
• Turhan M (2007). Anayasanın Hak Temellİi Yorumu ve Anayasa Yargısı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62, 379-404.
• Türkmen R (2023). Hukuk Devleti Nasıl Olunmaz ya da AİHM'in Demirtaş ve Kavala Kararları. T24, 15 Mart. 11/12/2023
• Yavuz A (2008). Anayasa Mahkemesi’nin Yeniden Yapılandırılması. Anayasa Yargısı, 24, 93-115.
• Yildirim M (2020). Are Turkey’s Restrictions on Freedom of Religion or Belief Permissible? Religion & Human Rights, 15, 172-191.
• Yokuş S (2017). Türkiye'de Yeni Anayasa Arayışları ve 2017 Anayasa Değişiklikleri. Anayasa Hukuku Dergisi, 6, 665-682.
• Mahkeme Kararları AYM, 25.6.2014, 2013/409
• AYM; 4.12.2013, 2012/1272
• AYM, 4.12.2013, K. 2012/849.
• AYM, 2.4.2014, K. 2014/3986.
• AYM, 29.05.2014, K. 2014/4705.
• AYM, 25.02.2016, K. 2015/18567.
• AYM, 11.01.2018, K. 2016/16092,
• AYM, 15.03.2018, K. 2018/3007.
• AYM, 11.02.2018, K. 2016/23672.
• AYM; 9.5.2019, K. 2017/36722
• AYM; 26.7.2019, K. 2018/17635
• AYM, 20.9.2012, 2012/128
• AYM, 3.7.1991, K. 1991/20
• AYM, 12.10.2016, K. 2016/160
• AYM, 3.6.2016, 2016/117
• AYM, 2018/30030; 17.09.2020