İşveren Sendikalarının Grev Kırma Ve Sendikasızlaştırma Faaliyetleri: Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) Örneği

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 1, 29 - 70, 15.03.2024

M. Seyyid Yelek

Öz

İşverenlerin çıkarlarını korumak amacıyla kurdukları işveren sendikaları, zaman içerisinde endüstri ilişkilerinin önemli bir aktörü haline gelmişlerdir. İşveren sendikalarının ortaya çıkmalarını takip eden süreçte üstlendikleri toplu pazarlık ve temsil faaliyetleri, onların çalışma hayatını düzenleyen kuralların oluşturulmasında dikkate değer bir aktör olarak öne çıkmasına olanak tanımış ve sonraki gelişimleri üzerinde belirleyici olmuştur. İşveren sendikaları bu temel faaliyetlerin yanı sıra, üyelerinin çıkarlarını korumak amacıyla daha az görünür olan ancak kendileri için oldukça kritik başka faaliyetler de üstlenmişlerdir. İşçilerin örgütlenme girişimlerinin ve giriştikleri iş mücadelelerinin zayıflatılmasına ve/veya engellenmesine yönelik çalışmalar, işveren sendikalarının bu kapsamda izledikleri faaliyetler arasındadır. Çalışma kapsamında, işveren sendikalarının grev kırma ve sendikasızlaştırma yöntemleri, kuruluşundan günümüze kadar geçen süreçte Türk endüstri ilişkilerinin önemli aktörlerinden biri haline gelen Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası (MESS) özelinde ele alınmıştır. Doküman analizi yöntemine dayanan çalışmada, başta MESS olmak üzere konuyla ilgili kurum ve kuruluşların basılı ve elektronik materyalleri incelenmiş ve yorumlanmıştır. MESS’in, işkolunda meydana gelen grevler karşısında grev kırma faaliyetlerine giriştiği ve bu girişimlerinin bir kısmında başarılı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca MESS’in işkolundaki örgütlenme süreçlerine etki etmeye çalıştığı ve çeşitli sendikasızlaştırma yöntemlerine başvurduğu gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İşveren Sendikaları, Grev Kırma, Sendikasızlaştırma, Endüstri İlişkileri.

Kaynakça

• Ağan M (14.04.1980). Dostluk Başka Şeydir!.. MESS İşveren.
• Akyiğit E (1993). İş Mücadelesi Aracı Olarak Grev Kırma Primi ve Meşruluğu Sorunu. Çimento İşveren Dergisi, 7(6), 10-18.
• Babaishak A ve Köklü M (1991). Metal İşkolunda Sendikal Birlik Sorunu ve Türk Metal’de Birlik. İstanbul: Ale Yayınları.
• Bakır O ve Erdoğan D (2009). Türkiye’de Sendikalaşma ve Özel Sektörde Sendikal Örgütlenme. TÜRK-İŞ Dergisi, 88-95.
• Barry M and Wilkinson A (2011). Reconceptualising Employer Associations Under Evolving Employment Relations: Countervailing Power Revisited. Work, Employment and Society, 25(1), 149-162.
• Behrens M (2004). New Forms of Employers’ Collective Interests Representation?. Industrielle Beziebungen, 11.Jg., Heft 1+2, 77-91.
• Birleşik Metal-İş (2011). Çalışma Raporu 2007-2011. İstanbul: Ömür Matbaacılık.
• Birleşik Metal-İş (2011). Çalışma Raporu 2007-2011. Y.y. Ömür Matbaacılık.
• Can M (1994). Toplu İş Sözleşmesi Özerkliği Bağlamında Kapsam Dışı Personelin Niteliği. İstanbul: Sentez Basım/Yayın/Tanıtım.
• Candoğan G (2015). Sendikasızlaştırma Aracı Olarak Yetki Tespitine İtiraz Süreci İle Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçunun Uygulaması. İş ve Hayat, 1(1), 181-192.
• Caniklioğlu N (1998). Grev Kırıcılığı. İçinde Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Centel T (2015). İşçiler Maalesef Bazı Çevrelerce Yanıltılmaktadır. MESS İşveren, 887. Cumhuriyet Gazetesi.
• Çelik A (2006). Yeni Sorun Alanları, Eğilimler ve Arayışlar: Sendikaların Yeni Dünyası. İçinde F Sazak (der), Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar, Ankara: Epos Yayınları, 17-74.
• Çelik A (2015). The Wave of Strikes and Resistances of the Metal Workers of 2015 in Turkey. Research Turkey, 4(10), 21-37.
• Demir F (2011). Grev Oylamasının Önemi ve Uygulaması. Sicil, 22, 121-137.
• Demircioğlu M (1998). Grev Oylaması. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Dereli T (1998). Sendikasızlaştırma. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• DİSK Dergisi.
• Ekmekçi Ö (2015). Toplu İş Sözleşmesi Yürürlükte İken İş Bırakma Yasal Mıdır?. MESS İşveren, S. 887.
• Ernam M (01.04.1977). Çalışma Barışı ve Direniş. MESS İşveren.
• Esin P (1974). Türkiye’de İşveren Sendikacılığı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No:373.
• Evrensel (07.08.2000). https://www.evrensel.net/haber/122370/bms-90-sozlesmesini-baz-alacak. 20.01.2023.
• Gerek H N (2013). 6356 Sayılı Kanunun Grev ve Lokavt Konusunda Öngördüğü Değişiklikler. TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 24(6)/25(1-2), 1-14.
• Gladtone A (1984). Employers Associations in Comparative Perspective: Functions and Activities. İçinde John P.
• Windmuller and Alan Gladstone (der), Employers Associations and Industrial Relations: A Comparative Study. Oxford: Clarendon Press, 24-43.
• Gökmen M (09.05.1980). İslamiyette İşçi ve İşveren. MESS İşveren.
• Güzel M Ş (1993). Grev. İstanbul: Sosyalist Yayınlar.
• Hazır M ve Eroğlu B (T.y.). Yarım Asırlık Çınar: Türk Metal Sendikası Tarihi 50. Yıl. Ankara: Türk Metal Sendikası Yayını.
• Hornung-Draus R (2002). Between e-economy, Euro and Enlargement. Where are Employer Organisations in Europe Heading?. Industrielle Beziehungen, 9(2), 209-221.
• Hyman R (1989). Strikes. 4th Edition. London: Macmillan.
• Kamhi J (2013). Gördüklerim Yaşadıklarım. 4. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Koçer RG (2007). Trade Unions at Whose Service?” Coercive Partnerships and Partership in Coercion in Turkey’s Metal Sector. Industrielle Beziehungen/The German Journal of Industrial Relations, 14(3), 245-269.
• Koray M ve Çelik A (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Sosyal Diyalog. Ankara: Belediye-İş Yayınları AB’ye Sosyal Uyum Dizisi.
• Korkut A (21.12.1990). MESS, MESS’liğini Yine Yapıyor. Sabah Gazetesi.
• Kudatgobilik T (2017). Koç’ta Üç Nesil: Sanayi Barışına Adanmış Bir Hayat Hikâyesi, 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kutal M (1997). Küreselleşme Sürecinin Türk Sendikacılığı Üzerindeki Olası Etkileri. Kamu-İş Dergisi, 4(2), 251-268.
• Kutal M (2012). Toplu İş Hukukunda Yeni Bir Düzenleme (31.01. 2012 Tarihli Kanun Tasarısı). Sicil, 25, 159-177.
• Lök İ (1966). Türkiye’de İşveren Teşekkülleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 0(17), 238-249. Maden-İş Tarihi Çalışma Grubu (2017). Derinden Gelen Kökler: 2. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Makal A (2002). Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963. Ankara: İmge Kitabevi.
• MESS (1999). Gelenek ve Gelecek, C. 1. İstanbul: MESS Yayın No: 315.
• MESS (2010). Dünden Sonraki Gün. İstanbul: MESS Yayın No: 601,
• MESS İşveren Gazetesi.
• Habertürk (2020). MESS, Toplu İş Sözleşmesinde Uzlaşı Umudunu Koruyor. https://www.haberturk.com/mess-toplu-is-sozlesmesinde-uzlasi-umudunu-koruyor-2554752-ekonomi. 11.11.2023.
• Milliyet Gazetesi.
• Nichols T and Suğur N (2004). Global Management, Local Labour: Turkish Workers and Modern Industry. London: Palgrave Macmillan.
• Oechslin J (1982). Employers’ Organizations. İçinde R. Blanpain (der), Comparative Labour Law and Industrial Relations. Netherland: Springer Science+Business Media, 190-207.
• Öztürk Ö (2009). Türkiye’de Sendikal Mücadele, Sermaye Birikimi, MESS ve Koç Holding. Praksis, 19, 337-361.
• Özveri M (2006). Sendikal Hareket, Sorunlar, Arayışlar. İçinde F Sazak (der), Türkiye’de Sendikal Kriz ve Sendikal Arayışlar, Ankara: Epos Yayınları, 75-116.
• Özveri M (2012). Sendikal Haklar: 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu. İstanbul: Birleşik Metal-İş Yayınları.
• Özveri M (2015). Gün, Grev Hakkına Sahip Çıkma Günüdür. https://www.evrensel.net/yazi/73299/gun-grev-hakkina-sahip-cikma-gunudur, Son erişim tarihi, 20.01.2023.
• Özveri M (2016). Yasaklarla Şekillenmiş Endüstri İlişkileri Sistemi ve 2015 Metal İşçileri Direnişi. Çalışma ve Toplum, 46, 701-724.
• Özveri M (2019). Beyaz Yaka Çalışanlar Sendikaya Üye Olabilir Mi Ki?. https://www.evrensel.net/yazi/83182/beyaz-yaka-calisanlar-sendikaya-uye-olabilir-mi-ki, 20.01.2023
• Salomon M (1987). Industrial Relations: Theory and Practice. Bristol: Prentice Hall.
• Saymen F H (1960). Türkiye’de Kollektif İş Mukavelesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0(9-10-11=, 46-54.
• Schmitter P and Streeck W (1999). The Organizations of Business Interests: Studying the Associative Action of Business in Advanced Industrial Societies”, Max-Planck-Institut für Gesellschaftsforschung Discussion Paper 99/1.
• Smith R S (2003). From Blackjacks To Briefcases: A History of Commercialized Strikebreaking and Unionbusting in the United States. Ohio: OHIO University Press.
• Sönmezsoy R ve Erdoğan A (1991). En Büyük Grev. Y.y. Türk Metal Sendikası Yayını.
• Sur M (2012).6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda Grev Hakkı. Sicil, 28, 163-171.
• Sülker K (2004). Türkiye’de Grev Hakkı ve Grevler, 2. Basım, İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• Şafak C (2007). MESS Grevleri (1977-1980). Çalışma ve Toplum, 13, 11-63.
• Şafak C (2012). Büyük Grev 1977. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Şafak C (2019). Maden-İş Tarihine Tanıklıklar-1. İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Taşkent S (1987). Grev Hakkı ve Sorunları. Çalışma Hayatımızın Güncel Sorunları, İstanbul: Kent Basımevi.
• Taştan O (2015). Türk-Metal Üyesi İşçilerin 2015 Eylemleri: Metal Sektöründe Fabrika Rejimi Üzerine Mücadelelerin Tarihi Açısından Bir Değerlendirme. Mülkiye Dergisi, 39(3), 305-342.
• Tokol A (1998). “İşveren Sendikaları”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, II. Cilt. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Tokol A ve Güler C (2017). İşçilerin Gözünden Bir Direniş Hikâyesi: 2015 Metal Direnişi. 17. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Kongresi. Ankara: Türk-İş Yayını.
• Traxler F (2008). Employer Organizations. İçinde P. Blyton vd. (der), Industrial Relations. London: Sage Publication.
• Tuna O (1965). Türk Sendikacılığının Başlıca Meseleleri ve Son Gelişmeler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 24(3-4), 3-28.
• Tuna O (1967). İşveren Dernek ve Sendikaları. TİSK İşveren, 5(11), 5-6.
• Turan M (2019). Sendikal Hareketin Kamburu: Kapsam Dışı Personel. Türk Metal Dergisi, 226, 58-63.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi C.2 (1998). MESS Grevleri 1990. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 3 (1998). “TÜRK METAL”. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. Ulucan D (2013). Kanuni Grev Kararı ve Sonuçları. Çalışma ve Toplum, 39, 275-288.
• Windmuller J P (1987). Employers Associations in Comparative Perspective: Organization, Structure, Administration. İçinde John P. Windmuller and Alan Gladstone (der), Employers Associations and Industrial Relations: A Comparative Study. Oxford: Clarendon Press, 1-23.
• Yeşilbağ M (2015). İdeolojik Mücadele Aracı Olarak Entelektüel Sermaye: MESS ve TİSK Örnekleri. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 17(4), 43-62.
• Yıldırım E ve Uçkan B (2010). İşverenlerin Sendikasızlaştırma Modelleri ve Türkiye Örneği. Çalışma ve Toplum, 25, 163-184.
• Yorğun S (2013). Sosyal Politika Açısından 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu. Çalışma ve Toplum, 39, 357-380.
• Yükselen İ H (1998a). MESS Grevleri. İçinde Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Yükselen İ H (1998b). Arçelik Grevi, 10. 08. 1964. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.