Çin Dış Politikasında Devamlılık ve Değişim: Mao Zedong’dan Xi Jinping’e

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 2, 435 - 471, 25.06.2024

Ferhat Durmaz

Öz

Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğu 1949’dan günümüze Çin’in dış politika hedefleri önemli bir dönüşüme uğramıştır. Mao Zedong liderliğindeki (1949-1976) Çin, dış politikada, yeni kurulan devletin güvenliğini sağlamayı hedeflerken, Deng Xiaoping (1978-1992) dış politikada ülkenin ekonomik kalkınmasını gerçekleştirmeye yönelik ilişkilerin kurulmasını öncelik haline getirmiş ve “gücünüzü gizleyin, asla liderlik etmeyin ve zamanınızı bekleyin” şeklinde düşük profilli bir yaklaşımı takip etmiştir. Jiang Zemin (1992-2002) büyük ölçüde ve Hu Jintao (2002-2012) ise 2008 ekonomik
krizine kadar olan dönemde Deng’in düşük profilli politikasını sürdürmüştür. 2008 krizi sonrası süreçte Hu, Deng’in düşük profilli dış politika yaklaşımını “aktif olarak bir şeyleri başarmak” olarak değiştirmiş ve Çin’in bölgesel ile uluslararası ilişkilerde nüfuz kazanması için daha iddialı bir dış politika izlemesi gerektiğini belirtmiştir. Bu noktadan hareketle, çalışmanın temel argümanı Deng’in ortaya koyduğu düşük profilli dış politika yaklaşımının Çin dış politikasında uzun süre geçerliliğini koruduğu ve düşük profilli yaklaşımdan farklı iddialı eylemler geliştirilmeye başlanmasının ilk defa Hu döneminde başladığıdır. Çalışmaya göre, Hu döneminde başlayan bu değişimin temel belirleyicisi 2008 krizi sonrası süreçte uluslararası sistemde güç dengesi ve çok kutupluluk açısından Çin lehine olumlu bir dönüşüm yaşanmasıdır. Hu sonrası dönemde, Xi liderliğindeki (2012-) Çin, dış politikada, proaktif bir rol üstlenmiş, ikili ve bölgesel iş birliğini daha güçlü bir şekilde teşvik etmiş ve bölgesel siyasette etkin bir aktör olmaya yönelik bir yaklaşım ortaya koymuştur. Bu noktadan hareketle, çalışmanın bir diğer argümanı, Xi liderliğindeki Çin’in dış politikada Deng’in düşük profilli yaklaşımını tamamen terk ettiğidir. Xi, Hu’nun ileri sürdüğü birçok girişimi/kavramı daha da geliştirerek Hu’nun başlattığı dış politika açılımını sürdürmüştür. Bunun temel nedeni, 2008 krizi sonrası uluslararası sistemde başlayan dönüşümün derinleştiği/genişlediği bir konjonktürde, Çinli karar alıcıların geçmişte zayıf olan ve bugün büyük güç haline gelen Çin’in yeni koşullara uygun bir dış politika izlemesi gerektiğini savunmalarıdır.
Çalışma, Mao’dan Xi’e Çin dış politikasının gelişmelere yönelik düşük profilli ve temkinli bir yaklaşımdan olayları değiştirmeyi ve süreci tamamen kendi lehine şekillendirmeyi amaçlayan dinamik bir vizyona evrildiği sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca çalışma, dış politikada kuruluş dönemindeki Komünizm vurgusu hariç pragmatizmin önemli bir belirleyici olduğunu, her dönemde büyük güçlerin eylemlerinin Çin dış politikasının şekillenmesinde kayda değer bir dinamik olduğunu ve Tayvan ile Hong Kong olmak üzere egemenliği güçlendirmeye yönelik milliyetçi girişimler ile söylemlerin her zaman dış politikada kritik bir yer tuttuğunu göstermiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Çin’in kurucu devlet başkanı Mao Zedong’dan mevcut lider Xi Jinping’e Çin dış politikasının geçirdiği dönüşümü analiz etmektir. Bu çerçevede, çalışmada Çin dış politikasını şekillendiren temel dinamikler, politikanın genel niteliği ve uygulamaya yansımaları incelenmiştir. Çalışma yöntem olarak eleştirel literatür değerlendirmesine başvurmuş ve Çin dış politikasındaki devamlılık ile değişim unsurlarını açığa çıkarmayı hedeflemiştir.

Anahtar Kelimeler

Çin Dış Politikası, Mao Zedong, Deng Xiaoping, Hu Jintao, Xi Jinping

Kaynakça

• Benvenuti A, Chung C, Khoo N ve Tan A T H (2022). China’s Foreign Policy: The Emergence of a Great Power. Oxon and New York: Routledge.
• Bush R (2013). US-China New Pattern of Great-Power Relations. https://csis-website-prod.s3.amazonaws.com/s3fspublic/legacy_files/files/publication/Pac1340A.pdf, Son erişim tarihi, 01/08/2023.
• Cai K G (2022). China’s Foreign Policy Since 1949: Continuity and Change. Oxon and New York: Routledge.
• Demir E (2019). Understanding the transformation in Chinese foreign policy: A historical evaluation from 1949 to 2019. Cappadocia Journal of Area Studies, 1(1), 6-24.
• Dingding C ve Jianwei W (2011). Lying Low No More? China’s New Thinking on the Tao Guang Yang Hui Strategy. China: An International Journal, 9(2), 195-216.
• Doshi R (2021). The Long Game: China's Grand Strategy to Displace American Order. USA: Oxford University Press.
• Dossani R ve Harold S W (2016). Maritime Issues in the East and South China Seas, Santa Monica: Rand Cooperation.
• Durmaz F (2021). 2008 Ekonomik Krizi’nden Küresel Salgına Kadar Olan Dönemde Çin’in Uluslararası Düzene Yönelik Yaklaşımı. İçinde: İ Ermağan, M Özay ve Ö Z Keyvan (Eds.), Dünya Siyasetinde Asya Pasifik 4, Ankara: Nobel Yayınları, 27-59.
• Editorial Committee for Party Literature ve CCP Central Committee (1994). Selected Works of Deng Xiaoping, vol. iii: 1982–1992. Beijing: Foreign Languages Press.
• Ekrem N H (2003). Çin Halk Cumhuriyeti Dış Politikası (1950-2000). Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Flint C ve Zhang X (2019). Historical–geopolitical contexts and the transformation of Chinese foreign policy. The Chinese Journal of International Politics, 12(3), 295-331.
• Foot R (2001). Chinese Power and the Idea of a Responsible State. The China Journal, 45, 1-19. Hu J (15/10/2007). Hu Jintao’s report at 17th Party Congress. http://www.china.org.cn/english/congress/229611.htm, Son erişim tarihi 26/02/2024.
• Hu J (2016b). Hu Jintao Selected Works Vol. 2. Beijing: People’s Press.
• Hu J (2016c). Hu Jintao Selected Works Vol. 3. Beijing: People’s Press.
• Information Office of the State Council (2011). China’s Peaceful Development. https://english.www.gov.cn/archive/white_paper/2014/09/09/content_281474986284646.htm, Son erişim tarihi, 28/02/2024.
• Kucukdegirmenci O (27/02/2024). CICA and China’s soft balancing act towards the US. The Pacific Review, DOI:10.1080/09512748.2024.2320718.
• Lanteigne M (2020). Chinese Foreign Policy: An Introduction. Oxon and New York: Routledge.
• Leverett F ve Noel P (2006). The New Axis of Oil. The National Interest, 62-70.
• Mao Z (1963/1964). There Are Two Intermediate Zones. İçinde: The Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China and the Party Literature Research Center under the Central Committee of the Communist Party of China (Eds.), Mao Zedong on Diplomacy, Beijing, China: ForeignLanguages Press, 1998, 387-389.
• Mao Z (1974). On the Question of The Differentiation of the Three Worlds. İçinde: The Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China and the Party Literature Research Center under the Central Committee of the Communist Party of China (Eds.), Mao Zedong on Diplomacy, Beijing, China: ForeignLanguages Press, 1998, 454.
• Mark C (2012). China and the World Since 1945: an International History. Oxon and New York: Routledge.
• Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China (29/11/2014). The Central Conference on Work Relating to Foreign Affairs Was Held in Beijing. http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1215680.shtml, Son erişim tarihi, 27/02/2024.
• Pekcan C. (2019). Çin Dış Politikası ve ABD ile İlişkiler. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Poh A ve Li M (2017). A China in Transition: The Rhetoric and Substance of Chinese Foreign Policy under Xi Jinping. Asian Security, 13(2), 84-97.
• Qi H (2015). China Debates the ‘New Type of Great Power Relations’. The Chinese Journal of International Politics, 8(4), 349-370.
• Robinson T W (1994). Chinese Foreign Policy from the 1940s to the 1990s. İçinde: T W Robinson ve D L Shambaugh (Eds.), Chinese Foreign Policy: Theory and Practice, Oxford: Clarendon Press, 505-603.
• Selected Works of Mao Tse-tung (January 1940). On New Democracy. https://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-2/mswv2_26.htm, Son erişim tarihi, 01.08.2023.
• Shambaugh D (2021). China's Leaders: From Mao to Now. United Kingdom: John Wiley & Sons.
• State Council Information Office (2017). China’s White Paper on Asia-Pacific Security Cooperation Policies. http://www.scio.gov.cn/zfbps/32832/Document/1539907/1539907.htm, Son erişim tarihi, 28/02/2024.
• Suisheng Z (2013). Chinese Foreign Policy as a Rising Power to find its Rightful Place. Perceptions: Journal of International Affairs, 18(1), 101-128.
• Suisheng Z (2023). The Dragon Roars Back: Transformational Leaders and Dynamics of Chinese Foreign Policy. Redwood City: Stanford University Press.
• Vogel E F (2011). Deng Xiaoping and the Transformation of China. Cambridge: MA and London: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Wang Y (27/06/2013). Exploring the Path of Major-Country Diplomacy with Chinese Characteristics. http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/wjbz_663308/2461_663310/t1053908.shtml, Son erişim tarihi, 28/02/2024.
• Wei F (2019). State Councillor and Minister of National Defence, 18th Asia Security Summit, IISS Shangri-La Dialogue, Fourth Plenary Session. http://eng.mod.gov.cn/leadership/2019-06/02/content_4842884.htm, Son erişim tarihi, 01/08/2023.
• Xi J (02/10/2013). Speech by Chinese President Xi Jinping to Indonesian Parliament. http://www.asean-china-center.org/english/2013-10/03/c_133062675.htm, Son erişim tarihi, 28/02/2024.
• Xi J (15/05/2017). Chairman Xi Jinping’s Opening Remarks at the Roundtable Summit of the ‘Belt and Road’ International Cooperation Summit Forum. http://www.mofcom.gov.cn/article/i/jyjl/l/201705/20170502576387.shtml, Son erişim tarihi: 27/02/2024.
• Xi J (20/03/2018). Speech at the First Meeting of the 13th National People’s Congress. http://www.xinhuanet.com/politics/2018lh/2018-03/20/c_1122566452.htm, Son erişim tarihi 26/02/2024.
• Xi J (2014a). Xi Jinping: The Governance of China Vol. 1. Beijing: Foreign Language Press.
• Xi J (2014b). Xi Jinping: The Governance of China Vol. 2. Beijing: Foreign Language Press.
• Xi J (21/05/2014). New Asian Security Concept for New Progress in Security Cooperation: 4th Summit of the Conference on Interaction and Confidence Building Measures in Asia. http://www.s-cica.org/page.php?page_id=711&lang=1, Son erişim tarihi 27/02/2024.
• Xi J (28/03/2015). Towards a Community of Common Destiny and a New Future for Asia: Boao Forum for Asia, Boao. http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/zyjh_665391/t1250690.shtml, Son erişim tarihi 27/02/2024.
• Xinhuanet (06/06/2019). China, Russia Agree to Upgrade Relations for New Era. http://www.xinhuanet.com/english/2019-06/06/c_138119879.htm, Son erişim tarihi, 01/08/2023.
• Yu-shek C J (2016). China’s Foreign Policy: Challenges and Prospects. Singapore: World Scientific Publishing Company. Zhang, B (2010). Chinese Foreign Policy in Transition: Trends and Implications, Journal of Current Chinese Affairs, 39(2), 39-68.
• Zhang X (1999). Zhongguo Tong Dongmeng De Mulin Huxin Huoban Guanxi (The Good Neighbourly and Mutual Trusting Partnership Relations between China and ASEAN). Dangdai Yazhou (Contemporary Asia), (2), 25-29.
• Zhou M (2021). Çin’de Xi Jinping Döneminin Kavramları: İnsanlığın Ortak Kader Topluluğu. Çev. Deniz Kızılçeç. İstanbul: İpekyolu Kültür ve Edebiyat.
• Zhu F ve Lu, P (2015). Be Strong and Be Good? Continuity and Change in China’s International Strategy under Xi Jinping. China Quarterly of International Strategic Studies, 1(1), 19-34.
• Ziegler C E (1993). Foreign Policy and East Asia: Learning and Adaptation in the Gorbachev Era. Cambridge: Cambridge University Press.