Neo-liberalizmin Türkiye Akademisi Üzerine Etkileri: Kültürel Çalışmalar Disiplini

Yıl 2024, Sayı: 1, 1 - 34, 30.09.2024

Geran Özdeş Çelik , Dilek Çakır

Öz

Ekonomik ve siyasi bir ideoloji olarak neo-liberalizm serbest piyasayı temel alır ve geri kalan önceliklerini serbest piyasanın faydasına göre belirler. Bu çerçevede, sınırlı devlet müdahalesi, özelleştirme ve rekabetçi bireyciliğin önemini vurgular. Piyasanın kendini devam ettirebilmesi, neo-liberalizmin her alanda temel prensipleriyle kök salmasına bağlıdır. Akademik eğitim ise bu köklenme hali için kritik alanlardan biri olarak öne çıkmaktadır. Eğitimin piyasacı anlamda rekabet alanı haline gelmesi, üniversitelerin işletme, öğrencilerin ise müşteri olarak görüldüğü bir ilişki ağını kurmakta ve güçlendirmektedir. Söz konusu durum, akademik disiplinler üzerinde farklı etkiler doğurmakta, bilgiyi ve onun kullanımını piyasa değeri üzerinden araçsallaştırmaktadır. Eğitim programlarının iş eğitimi temelinde oluşturulmaları ve iş piyasası taleplerini karşılayan bir yapıya evrilmesi, üniversitelerde eleştirel düşünme ve araştırma yapma kabiliyetini ve alanlarını sekteye uğratmakta bilginin kolektif işlevinin yerini “başarı” ve “başarısızlık”ta bireysel sorumluluk ve rekabete bırakmaktadır. Bilginin ekonomik değeri üzerinden değerlendirildiği süreçte, bazı akademik disiplinler bireysel ve piyasacı yaklaşımda kârlı görülürken diğer birtakım akademik disiplinler bu kâr-zarar ikilemi dışında bırakılmakta veya içeriği piyasa prensiplerine özgü değişime uğratılarak büyük oranda sınırlandırılmaktadır. Görece yeni bir geçmişe sahip olan kültürel çalışmalar disiplini piyasaya bağlı akademik sınırlama ve dönüşümü görmek adına öne çıkan bir akademik alandır. Aslında kültürel çalışmalar alanındaki akademik çalışmaların popüler kültürden ayrılarak toplumsal yapıyı ve değişimi anlamak için eleştirel düşünceyi benimsemesi beklenir. Fakat neo-liberalizmin akademik eğitim üzerindeki yıkıcı etkisiyle birlikte, kültürel çalışmalar disiplini piyasanın biçtiği değere göre şekillenmeye yönelmekte; politik ve ekonomik bağlamından büyük oranda koparılarak kimlik kavramının ön plana çıktığı bir alan haline dönüşmektedir. Bu temelde, bu çalışmanın amacı Türkiye'de üniversitelere de yayılan neo-liberal yaklaşımın kültürel çalışmalar disiplini üzerindeki etkilerine odaklanmaktır. Türkiye’de kültürel çalışmalar alanındaki lisansüstü programların içeriği, üretilen yayınlar ve tezler incelenerek neo-liberalizmin kültürel çalışmalar alanında müfredatı, araştırma kültürünü ve disiplinin eleştirel ve interdisipliner yapısını nasıl değiştirdiği ele alınacaktır. Çalışmanın iddiası, neo-liberalleşmeyle birlikte Türkiye akademisinde kültürel çalışmalar alanında ders izlenceleri ve yürütülen akademik çalışmalar piyasa değerine göre şekillenmekte ve sınırlanmakta olup, akademisyenleri akademik sorgulama açısından sınırlarken, öğrencileri bu alana yönelme konusunda cesaretsiz bırakmaktadır. Bu durum, neo-liberalizmin sadece kendine kârlı bulduğu disiplinleri güçlendirmesine değil, aynı zamanda yarattığı eşitsiz ve adaletsiz düzenin üniversitelerde daha az sorgulandığı alanları da ürettiğini göstermektedir. Dolayısıyla, politika üretim süreçlerinin etkili bir parçası olan akademide, neo-liberalizmin yön vermesiyle, kültür politikalarına yönelik önemli sonuçlar söz konusu olmaktadır. Sonuç olarak, neo-liberalizmin etkisiyle kültürel çalışmalar alanı giderek özgünlüğünü ve canlılığını kaybederek teknik bir alana dönüşmektedir. Bu durum, akademik özerkliğin kaybına ve ekonomik çıkarlarla uyumlu araştırma ve öğretim yönelimine doğru değişimi güçlendirerek akademik kültürü kendi lehine dönüştürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Neo-liberalizm, Kültürel Çalışmalar, Kültür Politikaları, Akademik Eğitim, Eleştirel Düşünce

Kaynakça

• Akça İ (2018). 1980 Sonrası Türkiye’de Hegemonya Projeleri ve Otoriterizmin Değişen Biçimleri İçinde: İ Akça, A Bekmen, B A Özden (der), Yeni Türkiye’ye Varan Yol, İstanbul: İletişim Yayınları, 27-67.
• Aksoy E (2018). Türk Üniversitelerinde Kültürel Çalışmalar Alanının Kurumsallaşması. Turkish Studies International Congress on Social Sciences II, 13(15), 431-442.
• Atılgan G (2012). Toplumsal Sınıflar: Türkiye’de Toplumsal Sınıflar: 1923-2010 İçinde: F Alpkaya ve B Duru (der), 1920’den Günümüze: Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim. Ankara: Phoenix, 269-312.
• Ayaz H (2021). Türkiye’deki Üniversitelerde Kültürel Çalışmalar. Medya ve Kültür 1(1), 54-72.
• Barker C (2002). Making Sense of Cultural Studies: Central Problems and Critical Debates. London: Sage Publication.
• Barker C (2004). The Sage dictionary of cultural studies. The SAGE Dictionary of Cultural Studies, 1-240.
• Bali R N (2002). Tarz-ı Hayattan Life Style’a: Yeni Seçkinler, Yeni Mekânlar, Yeni Yaşamlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bennett T (1999). Putting Policy into Cultural Studies. İçinde: S During (der). The Cultural Studies Reader, 2. Baskı, London: Routledge, 479-491.
• Bora T (2021). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları. Brown, W. (2019). In the ruins of neoliberalism: The rise of antidemocratic politics in the West. Columbia University Press. Buchanan J M (1978). Cost and choice: An inquiry in economic theory. Chicago ve London: University of Chicago Press.
• Bullen E, Robb S ve Kenway J (2004). ‘Creative destruction’: Knowledge economy policy and the future of the arts and humanities in the academy. Journal of education policy, 19(1), 3-22.
• Carey J (1997). Overcoming Resistance to Cultural Studies. İçinde: J Storey (der). What is Cultural Studies: A Reader, New York: Arnold, 61-74. During S (1999). Introduction. İçinde: S During (der). The Cultural Studies Reader, 2. Baskı, London: Routledge, 1-30.
• Erdoğan N (2003). Kültürel Çalışmalar ve Akademya. Toplum ve Bilim, 97, 43-65. Ergur A (2003). Üniversitenin Pazarla Bütünleşme Sürecinde Akademik Dünyanın Dönüşümü, Toplum ve Bilim, 97: 183-216.
• Friedman M (1962). Capitalism and Freedom. Chicago ve London: University of Chicago Press. Giroux H A (2015). Democracy in crisis, the specter of authoritarianism, and the future of higher education. Journal of Critical Scholarship on Higher Education and Student Affairs, 1(1), 7.
• Green M (1997). The Centre for Contemporart Cultural Studies. İçinde: J Storey (der), What is Cultural Studies. A Reader. New York: Arnold, 49-61. Grossberg L (1995) Cultural studies vs. political economy: Is anybody else bored with this debate?. Critical Studies in Mass Communication, 12(1), 72-81.
• Hall S (2013). Cultural studies and its theoretical legacies. In. İçinde: D Morley ve K Chen (der). Stuart Hall: Critical Dialogues in Cultural Studies, London: Routledge, 277-294.
• Hall S (1999). Cultural Studies and Its Theoretical Legacies. İçinde: S During (der). The Cultural Studies Reader, 2. Baskı, London: Routledge, 97-112. Harvey D (2007). A brief history of neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.
• Hayek F A (2009). The road to serfdom: text and documents--the definitive edition (Vol. 2). Chicago: University of Chicago Press.
• Hill D ve Kumar R (2012). Global neoliberalism and education and its consequences (Vol. 3). London: Routledge. İnsel A (2003). Bir zihniyet tarzı olarak YÖK. Toplum ve Bilim, (97), 72-80.
• Jubas K (2012). On being a new academic in the new academy: Impacts of neoliberalism on work and life of a junior faculty member. Workplace: A Journal for Academic Labor(21), 25-35.
• Kellner D (2016). Kültürel Marksizm ve Kültürel Çalışmalar. Çev. F Tezcan. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 9(2), 132-151.
• Kendall G ve Wickham G (2001). Understanding Culture: Cultural Studies, Order, Ordering. London: Sage Publications.
• Kendir H (2020). Türkiye’de Üniversitelerin Dönüşümü: Küreseli Yakalamak ya da Ulusal ve Yerelle Bütünleşerek Taşralaşmak. Toplum ve Hekim, 35(5), 389-400.
• Kurmuş O (2010). Türkiye’de Neo-liberalizm. Mülkiye Dergi, 268, 9-41. Long E (1997). Feminism and Cultural Studies. İçinde: J Storey (der). What is Cultural Studies: A Reader, New York: Arnold, 197-207.
• Lynch K (2006). Neo-liberalism and marketisation: The implications for higher education. European educational research journal, 5(1), 1-17.
• McGuigan J (2006). The Politics of Cultural Studies and Cool Capitalism. Cultural Politics, 2 (2), 137-158. O’Reagan T (1992). (Mis)Taking Policy: Notes on the Cultural Policy Debate. Cultural Studies, 6(3), 409-423.
• Savage G (2017). Neoliberalism, education and curriculum. Powers of curriculum: Sociological perspectives on education, 143-165.
• Scheneider A (2002). The Institutional Revolutionary Major? Questions and Contradictions on the Way to Designing a Cultural Studies Program in a New Turkish University. International Journal of Cultural Studies, 5(4): 393-404.
• Scott Joan W (1995). Multiculturalism and the Politics of Identity. İçinde: J Rajchman (der). The Identity in Question. New York: Routledge.
• Storey J (1997). Cultural Studies: A Introduction. İçinde: J Storey (der). What is Cultural Studies: A Reader, New York: Arnold. 1-13.
• Tekin S (2003). Neoliberalizm, Teknik Akıl ve Üniversite. Toplum ve Bilim, 97, 144163.
• Thompson E P (1978). Eighteenth-century English society: class struggle without class?. Social History, 3(2), 133-165.
• Whyte J (2019). The morals of the market: Human rights and the rise of neoliberalism. London ve New York: Verso Books.
• Williams R (1983). Culture and society, 1780-1950. Columbia University Press. Yarar B ve Karakaşoğlu Y (2021). Neoliberalizmin/Otoriterliğin Türkiye’de Yüksek Öğretime ve Doktora Programlarına Etkileri. İçinde: M Uysal, A Yıldız, E Bağcı ve N Korkmaz (der). Fevziye Sayılan’a Armağan: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi no:237. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yıldızoğlu E (2022). Neoliberalizm ve ‘Süreç Olarak Faşizm. İçinde: A Topal, Ö Birler, C Çelik ve A Göksel (der). 21. Yüzyılda Devletin Dönüşümü: Otoriterleşme, Kriz ve Hegemonya. Ankara: İmge Kitabevi, 83-93.
• YÖK (2020). Kültür Politikaları ve Yönetimi Yüksek Lisans Programı. https://basin.yok.gov.tr/InternetHaberleriBelgeleri/%C4%B0nternet%20Haber%20 Belgeleri/2020/378_kultur_politikalari_ve_yonetimi_yuksek_lisans_programi_ acildi.pdf. Son erişim tarihi, 02.01.2024.