Kültürel Hegemonya ve İslamcı Kadın Dernekleri: Hazar ve Kadem Örneği

Yıl 2024, Sayı: 1, 77 - 103, 30.09.2024

Gülşen Çakıl Dinçer

Öz

İslamcı siyasetin özellikle AK Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılından sonra siyasal toplumda bir hegemonya kurduğu ve radikalizmden uzaklaşarak Türkiye siyasetinde dönüştürücü bir aktör olduğu görülmektedir. Siyasal alanda sağlanan başarıya karşılık AK Parti iktidarları boyunca en sık duyulan yakınmalardan biri kültürel hegemonyanın sağlanamamış olmasıdır. Bu yakınmalara baktığımızda ise hala Tanzimat’tan beri tartışma konusu olan Batıcılık ve İslamcılık tartışmalarında yer alan “Kimin kültürü?” sorusuna cevap arandığı görülür. İslamcı siyaset son yıllarda, Batı merkezli küresel kültürel hegemonyanın temsilcileri olarak tanımladığı Türkiye’deki kültür temsilcileri ve ürünlerine sert eleştiriler yönelterek alternatif arayışlara girmiştir. Bu bağlamda sanat ve kültür nesnelerinin üretilmesine yönelik sermaye aktarımı ise önemli bir başlık olarak karşımıza çıkmaktadır. Siyasal hegemonya için İslamcı sermaye sivil toplum örgütleri aracılığıyla seferber edilirken kültürel alanda bu sağlanamamıştır. Ancak 2017 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kültürel iktidarı kuramadıklarına yönelik ifadesinden sonra kültür ve sanat alanında destek programları oluşturulmaya başlanmıştır. Yeni bir kültür planlaması olarak değerlendirilebilecek bu dönemde AK Parti politikalarına yakın sivil toplum kuruluşlarının da aktif rol oynadığı tespitini yapmak yanlış olmayacaktır. Bu sivil toplum kuruluşları arasında kadın derneklerini de yaptıkları çeşitli aktiviteler aracılığıyla görmekteyiz. İslamcı partilerin çalışmalarında ve iktidara gelmelerinde kadınlar anahtar konumdadırlar. Bu nedenle AK Parti politikalarının kadınlar arasında kabul görmesi son derece önemlidir. Bu noktada ise muhafazakar kadın dernekleri önemli görevler üstlenmektedir. Bu çalışmanın konusu muhafazakar kadın dernekleri olarak tanımlanan HAZAR Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneği ile Kadın ve Demokrasi Derneği’nin yeni kültür planlamasındaki yerini göstermektir. İslamcı siyaset tarafından siyasal alanda kurulan hegemonyayı pasif devrim olarak kavramsallaştıran Cihan Tuğal, Antonio Gramsci’nin hegemonya kuramını genişleterek, bu hegemonyanın siyasal toplum aracılığıyla sivil toplumda oluşturulan rıza ile sağlandığını iddia etmektedir. Bu çalışmanın amacı da kültürel hegemonyanın kurulmasında kadın derneklerinin rıza oluşturmanın bir aracı olarak kullanılma pratiklerini tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Hegemonya, Kadın Dernekleri, Sivil toplum, Pasif Devrim

Kaynakça

• Akay A (2016). Foucault Aydınlanma Tutumu. Felsefelogos Günümüzde Aydınlanma, 25-32.
• Aktaş C (2023). http://www.hazardernegi.org/cihan-aktas-ile-sehrazat-balkondasoylesisi-9-aralik-2023/. Son erişim tarihi, 05.04.2024.
• Ali Z (2014). İslami Feminizmler. Çev. Öykü Elitez, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atalay İ (2019). İlhami Atalay: “Osman Hamdi Bey, Akademi’mizi Eski Yunan Gölgesindeki Eğitim Anlayışıyla Ele Geçirdi”, Cins Dergi. https://www.cins. com.tr/2019/02/ilhami-atalay-osman-hamdi-bey-akademimizi-eski-yunangolgesindeki-egitim-anlayisiyla-ele-gecirdi/. Son erişim tarihi, 15/04/2024.
• Aymaz G (2024). Kültürün İktidarı: Dindar Muhafazakârlık ve Kültürel Egemenlik. İnsan ve İnsan, 38, 11-28. Bora T (2017a). Kültürel Hegemonya. Birikim Dergisi Haftalık. https://birikimdergisi. com/haftalik/8174/kulturel-hegemonya. Son erişim tarihi, 12/07/2024.
• Bora T (2017b). Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu P (2015). Ayrım Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. Ankara: Heretik Yayınları.
• Çakıl-Dinçer G (2020). Feminizmle İlişkisi Bağlamında Türkiye’de İslamcı Kadın Hareketi. İçinde: F Saygılıgil ve N Berber (der), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Feminizm, İstanbul: İletişim Yayınları, 239-250.
• Çayır K (2008). Türkiye’de İslamcılık ve İslami Edebiyat Toplu Hidayet Söyleminden Yeni Bireysel Müslümanlıklara. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Göle N (2001). Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme. 7. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Gramsci A (1977). Selections from Political Writings (1910-1920). Q Hoare (der). London: Lawrence and Wishart.
• Gramsci A (2012). Hapishane Defterleri Cilt 3. Çev. E Ekici ve B Baysal, İstanbul: Kalkedon.
• Güç A (2008). İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 649-673.
• Gülük İ (2010). İslam Hukuku Açısından Sinema ve Problemleri. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Halifeoğlu M ve Yetiş M (2013). Gramsci, Sivil Toplum- Devlet İkiliği ve Kuramsal Kökenler. Mülkiye Dergisi, 37 (1), 163-188.
• Kabataş Y ve Kök S (2021). Sivil Toplum-Devlet İlişkisi Tartışmalarında Süreklilik ve Kopuşlar: Hegel, Marx ve Gramsci. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 17192.
• Kerimoğlu A (2020). Kadın mı Aile mi Sorunsalının Çıkmazları. http://www. hazardernegi.org/istanbul-sozlesmesi-baglaminda-aile-tartismalari-aylakerimoglu-sunumu/. Son erişim tarihi, 10/04/2024.
• KONDA (2023). 14 Ve 28 Mayıs 2023 Genel Milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Sandık Analizi, https://konda.com.tr/rapor/177/14-ve-28-mayis-2023genel-milletvekili-ve-cumhurbaskanligi-secimleri-sandik-analizi. Son erişim tarihi, 14/04/2024.
• Morton A D (2012). Sosyolojik Marksizmin Sınırları. Praksis, 27, 9-40.
• Naef S (2018). İslam’da “Tasvir Sorunu” Var mı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Özkan S (2009). http://www.hazardernegi.org/goethe-ve-islam/. Son erişim tarihi, 05/04/2024.
• Ransome P (2011). Antonio Gramsci Yeni Bir Giriş. Çev. A İ Basgül, Ankara: Dipnot. RTÜK (2018). Televiyon İzleme Eğilimleri Araştırması. https://www.rtuk.gov.tr/ Media/FM/Birimler/Kamuoyu/televizyonizlemeegilimleriarastirmasi2018.pdf. Son erişim tarihi, 15/04/2024.
• Şerefoğlu Danış Z K (2017). http://www.hazardernegi.org/edebiyatta-olum-temasi/. Son erişim tarihi, 05/04/2024.
• Taşkın Y (2019). Milliyetçi Muhafazakâr Entelijansiya. 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Thomas P D (2013). Gramsci Çağı Felsefe Hegemonya Marksizm. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Tokdoğan N (2018). Yeni Osmanlıcılık Hınç, Nostalji, Narsizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tuğal C (2012). Pasif Devrimlerde Toplum, Siyaset ve Bloklar. Praksis, 27, 41-54.
• Tuğal C (2014). Pasif Devrim İslami Muhalefetin Düzenle Bütünleşmesi. 3. Baskı, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. TÜİK (2021). Sinema ve Gösteri Sanatları İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Sinema-ve-Gosteri-Sanatlari-Istatistikleri-2021-45743. Son erişim tarihi, 14/04/2024.
• Uzgel İ (2009). AKP: Neoliberal Dönüşümün Yeni Aktörü. İçinde: İ Uzgel ve B Duru (der), AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara: Phoenix Yayınevi, 11-39.
• Üzümkesici B (2018). Toplumsal Bedenden Çıkan Tekinsiz Sesler: Gezinin Estetiği ya da ‘tıktıktıktıktıktık’lar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (17), 24-37.
• Yankaya D (2018). Yeni İslami Burjuvazi Türk Modeli. 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım E (2016). Neoliberal İslamcılık 1980-2015 İslamcıların Dünya Sistemine Entegrasyonu. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Yılmaz Z (2015). Dişil Dindarlık İslamcı Kadın Hareketinin Dönüşümü. İstanbul: İletişim Yayınları.