Siyasal İktidar ve Kültürün Yeniden İnşası: Türkiye’de Festivalin Dönüş(üm)ü

Yıl 2024, Sayı: 1, 105 - 144, 30.09.2024

Ayşenur Kılıç

Öz

Ulus inşasını süreğen bir olgu olarak ele aldığımızda, bu inşanın en önemli sahalarından biri kültürel alandır, çünkü pek çok farklı aktör ve politika bakımından ulus kimliğinin yeniden üretimi için zengin bir zemin ve malzeme sunar. Kültürel alan yoluyla milliyetçiliğin temel nüvelerinden ‘bir arada hissetme’ başarılır, çeşitli gelenekler yeniden ve yeniden “icat edilir,” (Hobsbawm, 1995) “eşzamanlılık” (Auerbach ile Benjamin’den aktaran Anderson, 1995: 38-41) duyumsanır, ‘ortak hedefler’ hatırlanır ve inşa edilen ulus bir arada tutulur. Kültürel alanın ise net biçimde tanımlanması, sınırlarının çizilmesi güçtür (Eagleton, 2005: 9) çünkü günlük yaşam pratiklerinin hepsi, aynı zamanda bir kültür öznesi, nesnesi ve alanıdır. Bu karmaşık alan içerisinde festivaller, (genellikle) siyasal şiddetten uzak, kolektif bir eğlence olması bakımından, siyasal iktidarların tercih ettiği, kültürel politikalarını sergileme/duyurma ve meşrulaştırma imkânı buldukları sembolik, görsel ve hegemonik bir mücadele alanıdır. Öte taraftan, ulus inşası veya neoliberalizm gibi sadece “büyük anlatılar” (Kandiyoti ve Saktanber, 2012: 15) üzerinden yapılan analizlerin, kültürü ve kültürel ögeleri anlamlandırmada yeterli olmayabileceği savından yola çıkan bu çalışma, Türkiye’de kültürel dönüşümün pratik ve sembolik inşa sahası olarak festival kavramının kazandığı yeni anlamları ve bu kavramın son yıllarda uğradığı dönüşümü incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, 2020-2024 yılları arasında düzenlenen ve festival olarak adlandırılan dört vaka, karşılaştırmalı olarak incelenmektedir: Kültür Yolu Festivali, Nunfest, Teknofest ve Sosyalfest. Bu olaylar festival programları, afişleri ve bu festivallerin görsel ve yazılı basındaki temsilleri üzerinden tematik söylem analizi kullanılarak ele alınmaktadır. Tiyatro devlet (Rahimi, 2014), ulusal bellek ve mekân inşası, festival ve neoliberalizm kavramlarının kesişen teorik çerçevesinde tartışılan bu olaylar, kültürel dönüşümün bir sahnesi olarak ‘festival’in son yıllarda Türkiye özelinde değişen anlamını irdelemektedir. Makalenin temel argümanlarından ilki, kimlik politikaları ve yaşam tarzları üzerinden sıkça tartışılan bu (ve de hükümet tarafından iptal edilen diğer) festivallerin, sadece ideolojik bir kimlik meselesine indirgenemeyecek neoliberal bir unsur olarak karşımıza çıktığıdır. İkincisi ise yeni bir “festival” icat edildiği ve bu yeni festivalin kimlik-market-toplumsal cinsiyet bakımından çok-katmanlı nitelikte olduğudur.

Anahtar Kelimeler

festival, kültürel inşa, neoliberalizm, toplumsal bellek, Teknofest

Political Power and Reconstruction of Culture: The Metamorphosis of Festival in Türkiye

Öz

Considered a continuous phenomenon, one of the most prominent fields of nation-building is the cultural sphere because the cultural sphere, with many different actors and policies, provides a fertile ground and material for the reproduction of the national identity. Through the cultural sphere, the feeling of ‘togetherness’ is achieved, various traditions are “reinvented” (Hobsbawm, 1995), “simultaneity” (Auerbach, and Benjamin as cited in Anderson, 1995: 38-41) is perceived, ‘shared ideals’ are re-evoked, and the nation as the “imagined community” (Anderson, 1995) is held together. It is, on the other hand, difficult to define culture and cultural sphere or draw its boundaries (Eagleton, 2005: 9) since all daily life practices are at the same time a cultural object, subject, and field. In this complex field of culture, the festivals are an area of symbolic, visual, and hegemonic struggle preferred by political powers, as they are a collective entertainment, (generally) away from political violence and where political powers have the opportunity to exhibit/announce and legitimize their cultural policies. On the other hand, moving from the argument that analyses made only through “grand narratives” (Kandiyoti ve Saktanber, 2012: 15), such as nation-building or neoliberalism, may not be sufficient to make sense of culture and cultural elements, this study examines the concept of ‘festival’ as a practical and symbolic construction site of cultural transformation in Türkiye. It aims to examine the new meaning(s) the festival has gained and the transformation this concept has undergone in recent years. In this context, four cases of “festivals”, held between 2020-2024, are examined comparatively: Culture Road Festival (Kültür Yolu Festivali), NunFest, Technofest (Teknofest), and SocialFest (Sosyalfest). These cases are examined using thematic discourse analysis through festival programs, posters, and representations of these festivals in visual and printed media. These cases, discussed within the intersecting theoretical framework of the concepts of theatre-state (Rahimi, 2014: 123-150), national memory and space construction, festival and neoliberalism, examine the changing meaning of ‘festival’ as a site of cultural transformation in Türkiye in recent years. The first of the main arguments of the article is that these festivals (and others canceled by the government), which are frequently discussed through identity politics, appear as a neoliberal element that cannot be reduced to just an ideological identity issue. The second is that a new ‘festival’ has been invented and this new festival has a multi-layered nature in terms of identity, market, and gender.

Anahtar Kelimeler

festival, cultural construction, collective memory, Teknofest, neoliberalism

Kaynakça

• Aksoy A ve Özçetin B (2023). Özel Dosya: İmkân Alanı olarak Kültür Sayı Editörlerinden. Reflektif Journal of Social Sciences, 4 (3), 553-562.
• Altundağ M Y ve Esin A (22 Ocak 2024). TEKNOFEST’lerin Ruhu: Tekno-milliyetçilik. Birikim. https://birikimdergisi.com/guncel/11614/teknofestlerin-ruhu-teknomilliyetcilik.
• Anderson B (1995). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. 2. Basım, İstanbul: Metis Yayınları.
• Atil E (1993). The Story of an Eighteenth-Century Ottoman Festival, Muqarnas, Essays in Honor of Oleg Grabar. 10, 181-200.
• Bahtin M (2005). Rabelais ve Dünyası. Çev. Ç Öztek, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Bahtin M M (2004). Dostoyevski Poetikasının Sorunları. Çev. C Soydemir, İstanbul: Metis Yayınları.
• Batuman B (2022). Milletin Mimarisi: Yeni İslamcı Ulus İnşasının Kent ve Mekân Siyaseti. Çev. Ş Tokel, İstanbul: Metis Yayınları.
• Bauman R (1987). The Place of Festival in the Worldview of the SeventeenthCentury Quakers. İçinde: A Falassi (der), Time Out of Time, Albuquerque: University of New Mexico Press, 93-98.
• Canetti E (2019). Kitle ve İktidar. Çev. G Aygen, 9. Basım, İstanbul: Ayrıntı.
• Connerton P (2019). Toplumlar Nasıl Anımsar? Çev. A Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eagleton T (2005). Kültür Yorumları. Çev. Ö Çelik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eco U (der) (2014). Ortaçağ. Cilt: I, II, III, IV. Çev. L. T Basmacı, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Erdoğan İşkorkutan S (2017). 1720 Şenliği’nde Yemek Üzerinden İfade Edilen Sosyal Hiyerarşileri Anlamak. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, L (2017), 117-152.
• Esin A (26 Temmuz 2023). Türkiye’de Savunma Sanayii ile Otoriter Rejim İlişkisi. Birikim. https://birikimdergisi.com/guncel/11460/turkiyede-savunma-sanayii-ileotoriter-rejim-iliskisi.
• Falassi A (der) (1987). Time Out of Time: Essays on the Festival. Albuquerque: University of New Mexico Press. Faroqhi S N (2006). Guildsmen and handicraft producers. İçinde: S Faroqhi (der) The Cambridge History of Turkey: Volume 3. Cambridge University Press, 336-355.
• Faroqhi S N (2018). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. Çev. S Özcan, 3. Baskı, İstanbul: DoğuBatı Yayınları.
• Gazneli D ve Sofuoğlu Kılıç N (2020). Tesettürden Ölçülü Giyime. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16, Özel Sayı:1, 44-70.
• Gündüz Alptürker İ (2022). Derviş Zaim’in Devir Filminin Halk Bilimi Açısından Değerlendirilmesi: Yünüm Böğet Şenliği. Millî Folklor, 135, 119-134.
• Hall S (der) (2017). Temsil: Kültürel Temsiller ve Anlamlandırma Uygulamaları. Çev. İ Dündar, İstanbul: Pinhan.
• Hobsbawm E (1995). 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik: “Program, Mit, Gerçeklik.” Çev. O Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Holquist M (2005). İngilizce Baskıya Önsöz. İçinde: M Bahtin, Rabelais ve Dünyası, Çev. Ç Öztek, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 15-26.
• İlim F (2016). Bahtin: Diyaloji, Karnaval ve Politika. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kandiyoti D ve Saktanber A (2012). Kültür Fragmanları: Türkiye’de Gündelik Hayat. Çev. Z Yelçe, 3. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Kırlı C (2009). Surveillance and Constituting the Public in the Ottoman Empire. İçinde: S Shami (der), Publics, Politics and Participation: Locating the public sphere in the Middle East and North Africa. New York: Social Science Research Council 177-204.
• Kütük-Kuriş M (2020). Piety, fashion and festivity in a modest fashion shopping mall in Istanbul. International Journal of Fashion Studies, 7 (2), 167-191.
• Lachmann R vd. (1988-1989). Bakhtin and Carnival: Culture as Counter-Culture. Cultural Critique, 11, 115-152.
• Ozouf M (1988). Festivals and the French Revolution, Çev. A Sheridan, Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press.
• Özbudun S (1997). Ayinden Törene. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi. Mardin Ş (2012). Adlarla Oyunlar. İçinde: D Kantiyoti ve A Saktanber (der). Kültür Fragmanları: Türkiye’de Gündelik Hayat, 3. Basım, İstanbul: Metis Yayınları, 127-140.
• Rahimi B (2014). Nahıl, Sünnet Törenleri ve Tiyatro Devlet. İçinde: D Sajdi (der). Osmanlı Laleleri, Osmanlı Kahvehaneleri: On Sekizinci Yüzyılda Hayat Tarzı ve Boş Vakit Eğlenceleri, Çev. A Onocak. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Russell E (2007). The History of Quakerism. Kissinger Publishing. Salamone F A (2004). Encyclopedia of Religious Rites, Rituals, and Festivals. New York, London: Routledge.
• Sarı E (2019). Neoliberalizmin kültür politikası: Ankara’da kentsel turizm ve kenarda bıraktıkları. İçinde: F Şenol Cantek (der). Kenarın Kitabı: “Ara”da Kalmak, Çeperde Yaşamak. 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 221-254.
• Sözen Ü (2015). Etnik Kimlik Siyaseti ve Festivaller: Munzur Festivali’nde Kolektif Aidiyetlerin Yeniden Üretimi ve Kimliğin Çatışmalı Görünümleri. MSGSU Sosyal Bilimler, 12, 118-138.
• Surette R (2011). Media, Crime, and Criminal Justice: Images, Realities, and Policies. Wadsworth: Cengage Learning.
• Tar Y (2024). İnsan Manzaraları. T24. 28 Ocak. https://t24.com.tr/yazarlar/yildiz-tarinsan-manzaralari/dunyaya-kafa-tutan-turkiye-ye-yakindan-dokunmak-teknofestlerle-orulen-yeni-siyaset-ne-anlatiyor,43296. Son erişim tarihi, 28/01/2024.
• Turner E (der) (2012). Communitas: The Anthropology of Collective Joy. US: Palgrave MacMillan.
• Ünal Çınar R (2020). Ecdadın İcadı: AKP İktidarında Bellek Mücadelesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• van Gennep A (1960). The Rites of Passage. Chicago: Chicago University Press.
• Yardımcı S (2021). Kentsel Değişim ve Festivalizm: Küreselleşen İstanbul’da Bienal. 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz H (2013). Becoming Turkish: Nationalist Reforms and Cultural Negotiations in Early Republican Turkey, 1923–1945. New York: Syracuse University Press.
• Yırtıcı H (2005). Çağdaş Kapitalizmin Mekansal Örgütlenmesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.