Muhafazakâr İdeolojinin Aile ve Kadına Bakış Açısının Bir Yansıması Olarak Yoksulluk Nafakası Tartışmaları

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 3, 747 - 792, 27.09.2024

Evşen Altun Aslan , İnci Çoban İnce

Öz

Muhafazakâr ideoloji için toplumda düzenin sağlanması, toplumu oluşturan tüm unsurların birbiri ile uyumlu bir biçimde işlemesiyle mümkün olmaktadır. Bu nedenle birey ve toplum arasında dengenin sağlanması gerekir. Bunu gerçekleştirecek olan aracılar olmazsa toplumsal düzen bozulur. Bu aracılar arasında aile birincil toplumsallaşma aracı olarak ön plana çıkmaktadır. Ayrıca toplumsal düzenin sürdürülmesi için gerekli olan cinsiyete dayalı iş bölümünün de ailede öğrenilmesi gerekmektedir. Çünkü kadınlar ve erkekler eşit değildir ve geleneklerle şekillenmiş toplumsal cinsiyet rollerine uygun davranmalıdırlar. Dolayısıyla, toplumsal düzenin ve dengenin sağlanması için aileye zarar verecek unsurlar ortadan kaldırılmalıdır. Boşanma, aileyi ortadan kaldıracak bir unsur olarak görüldüğünden önlenmesi gerekmektedir. Bu eksende boşanmanın hukuki sonuçlarından biri olan yoksulluk nafakasının kadınlar tarafından alınarak kadını güçlendirdiği ve boşanmayı kolaylaştırarak aileyi ortadan kaldırdığı söylemi muhafazakâr medya tarafından sıklıkla dile getirilmektedir. Yoksulluk nafakası cinsiyet farkı gözetmeksizin boşanma sonrasında yoksulluğa düşecek olanın geçimi için diğer taraftan maddi gücü oranında süresiz olarak talep edebileceği bir nafaka çeşididir. Ancak tarihsel süreç içerisinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin bir sonucu olarak kadınların ekonomik, sosyal ve kültürel alandaki dezavantajlı konumlarından kaynaklı yoksulluk nafakası alan taraf oldukları kabul edilmektedir. Buna rağmen muhafazakâr medya, meselenin bu yönüne vurgu yapmadan yoksulluk nafakasının sadece kadınlar tarafından süresiz olarak alındığına yönelik bir algının inşa edilmesine sebep olmaktadır. Bu bilgilerden hareketle çalışma, muhafazakâr medyanın yoksulluk nafakası karşıtlığını hangi söylemlerle kurguladığını sorgulamaktadır. Çalışmanın örneklemi, muhafazakâr olarak nitelendirilen Yeni Şafak ve Yeni Akit gazetelerinin yoksulluk nafakasına yönelik haber metinleridir. Bu eksende gazetelerin Ocak 2018-Eylül 2023 arasında yoksulluk nafakasına yönelik 112 haber metni veri seti olarak kullanılmıştır. Çalışmada, gazetelerin haberlerde yoksulluk nafakasına yönelik bir kamuoyu oluşturmak adına ürettiği söylemlerin arkasında muhafazakâr bağlamları göstermek için Van Dijk’in eleştirel söylem çözümlemesi modeli kullanılmıştır. Makro ve mikro olarak yapılan analizler, her iki gazetenin yoksulluk nafakası karşıtlığının, muhafazakâr medya tarafından nafakanın süresiz olmasının kadını güçlendirerek boşanmaları kolaylaştırdığı ve erkek mağduriyeti yarattığı söylemi içerisinde kurgulandığını ve bu söylemlerin de muhafazakâr ideolojinin sığınağı aileyi ortadan kaldıracağına yönelik bir yanılsama ile meşrulaştırıldığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhafazakarlık, Kadın, Aile, Yoksulluk Nafakası, Eleştirel Söylem Çözümlemesi

Kaynakça

• Akçabay F C (2019). Yoksulluk Nafakası Araştırması (Sosyo-Hukuki Bir İnceleme). Ankara: Şen Matbaa. Akın M H (2012). Türkiye’de Muhafazakârlığın Direnme Odağı Olarak Aile. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 8(31), 3-20.   Akkaş H H (2003). Muhafazakâr Siyasi Düşünce Kavramı Üzerine, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 241-254.
• Aydın D ve Ercan G S (2022). Gazete Köşe Yazısı Söyleminde Yükleme Stratejileri: Söylem Tarihsel Yaklaşım Çerçevesinde Bir Çözümleme. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 33 (2), 305-330.
• Bayar A vd. (2020). Covid-19 Salgınının Kadınların Çalışma ve Hane Yaşamı Üzerine Etkileri. İstanbul: İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü.
• Beneton P (1991). Muhafazakârlık. Çev. C Akalın, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bostan Ünsal F (2014). Müslüman Kadınlar “İdeal Aile”yi Nasıl Tanımlıyor, Nasıl Sorguluyor? AK Parti’de Aile Anlayışı. İçinde: N Boztekin (der) Başka Bir Aile Anlayışı Mümkün Mü? İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, 22-24.
• Busch A E (2008). Conservatism. İçinde: W A Darity Jr. (der), International Encyclopedia of the Social Sciences, 2nd edition. USA: Macmillan, 83-87.
• Çarık Ş (2022). Türkiye’de Muhafazakâr Medyanın 2000 Sonrası Dönüşümü Üzerine Değerlendirme. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AKSOS) 11, 242-264.
• Çoban A (2021). Kadınlar Boşanma Hakkının Neresinde? İki Kuşaktan Kadın İlkokul Öğretmenlerinin Anlatılarında Boşanma ve Kadının Güçlenmesi. İçinde: T Acar ve Ş Özer (der), Emek, Beden, Aile. Türkiye’de Kadınlık Halleri. İstanbul: Metis Yayınları, 159-191.
• Çokoğullar Bozaslan E (2018). Muhafazakârlık ve AK Parti’nin Aile Politikaları. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Demirbaş A (2018). Güncel Tartışmalarla Yoksulluk Nafakası. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 219-235.
• Demirkanoğlu Y (2017). Muhafazakâr Düşüncede Kadının Toplumsal Konumu. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(34), 2148- 3043.
• Dikmen H (2021). Türkiye’de Nafaka Tartışmaları: Eril Restorasyon, Erkeğin Kendini Mağdurlaştırması ve Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Doğan Ş (2016). Dindarlık-Muhafazakâr Aile Değerleri İlişkisi. Humanitas- Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 159-188. İdeolojinin Aileye Bakışı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(4), 19-51.
• Dursun Ç (2003). İslamcı Basında Kemalizm Karşıtlığının Kurulması. SBF Dergisi, 58 (4), 47-82.
• Duvar Gazetesi (26.07.2023). Aile Bakanı Süresiz Nafakaya Karşı Çıktı: Mağdur Erkeklerin Yanındayız. https://www.gazeteduvar.com.tr/aile-bakani-suresiz-nafakaya-karsi-cikti-magdur-erkeklerin-yanindayiz-haber-1630071. Son erişim tarihi, 14.08.2023.
• Erdoğan M (2006). Muhafazakârlık: Ana Temalar. Liberal Düşünce Dergisi, 34, 5-9.
• Fairclough N (2003). Dil ve İdeoloji. Çev. B. Çoban İçinde: B Çoban ve Z Özarslan (der), Söylem ve İdeoloji: Mitoloji, Din, İdeoloji. İstanbul: Su Yayınları, 155-171.
• Geçer E ve Kıymaz E (2019). Kadın Hakları ve Algısının İdeolojik Örüntüsü: KADEM Örneği. İnsan ve İnsan Dergisi, 6(20), 185-204.
• Gülbahar H (2022). Kadına Karşı Ekonomik Şiddet Bağlamında Nafaka Meselesi ve Diğer Bazı Hususlardaki Tartışmalar. https://esikplatform.net/medeni-yasa-ve-nafaka/. Son erişim tarihi, 25.07.2024.
• Heywood A (2013). Siyasî ideolojiler: Bir Giriş. Çev. A K Bayram, Ö Tüfekçi, H İnaç, Ş Akın, B Kalkan. 5. Baskı. Ankara: Liberte Yayınları.
• İnal A (1996). Haberi Okumak. İstanbul: Temuçin Yayınları.
• Kemahlı Garipoğlu F ve Sezer Şanlı A (2021). Muhafazakâr ve Feminist İdeolojiler Bağlamında İstanbul Sözleşmesi Tartışmalarına Yönelik Bir Eleştirel Söylem Analizi. Memleket Siyaset Yönetim, 16(35), 125-188.
• Keleş D (2023a). Nafaka Veren Erkeklerin ‘Nafaka Mağduru’ Söylemine ‘Yoksulluğun Kadınlaşması’ Olgusu Üzerinden Bakmak. Mülkiye Dergisi, 47(6), 1546-1579.
• Keleş D (2023b). Toplumsal Cinsiyet Karşıtı Hareketlerin Bir Örneği Olarak “Süresiz Nafaka Mağdurları Platformu”. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 6(2), 517-544.
• Kocabaş G (2013). Evlilik Sonrası Dayanışma İlkesi ve Bu İlkenin Sınırı Olarak Clean Break İlkesi Doğrultusunda Yoksulluk Nafakasını Belirleyici Ölçütler. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(1), 357-392.
• Köseoğlu B (2005). Aile Mahkemelerinin İşleyişi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kulaklı E (2018). Yoksulluk Nafakası ve Yoksulluk Nafakasının Süresi Bağlamında Bir Mukayeseli Hukuk İncelemesi. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 237-268.
• Mor Salkım Kadın Dayanışma Derneği (2019) Mor Salkım Kadın Dayanışma Derneği “Nafaka Çalıştayı” Düzenledi. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://esikplatform.net/s/2547/i/Mor_Salkim_Dernegi_Nafaka_Calistayi.pdf. Son erişim tarihi, 20.07.2024.
• Moroğlu N ve Eroğlu Ş (2020). Nafakama Dokunma! İstanbul: İstanbul Barosu Kadın Hakları Merkezi.
• Nagel J (2013). Erkeklik ve Milliyetçilik: Ulusun İnşasında Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik. İçinde: Altınay, A (der) Vatan Millet Kadınlar. 5. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 65-101.
• Nebati N (2014). Türkiye’de Muhafazakârlığın Ak Parti Tarafından Yeniden İnşa Edilmesi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 11(41-42), 179-205.   Özer Ö (2011). Haber Söylem İdeoloji: Eleştirel Haber Çözümlemeleri. Konya: Literatürk Yayınları.
• Özgün Y (2014). Muhafazakârlık: Patriyarkaya Her Daim Yandaş. Feminist Politika, (22), 14-15.
• Özuğur A İ (2015). Gerekçeli-Açıklamalı-İçtihatlı Nafaka Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Pasinli A ve Demir H (2021). Mahkeme Kararları Işığında Nafaka Araştırması: Hukuki Bir İnceleme. Diyarbakır: Diyarbakır Barosu Kadın Hakları Danışma ve Uygulama Merkezi.
• Sever M (2015). Kadınlık, Annelik, Gönüllü Çocuksuzluk: Elisabeth Badinter’den Kadınlık Mı Annelik Mi?, Tina Miller’dan Annelik Duygusu: Mitler ve Deneyimler ve Corinne Maier’den No Kid Üzerinden Bir Karşılaştırmalı Okuma Çalışması. Fe Dergi, 7 (2), 72-86.
• Şenel B (2017). “Biz Büyük Bir Aileyiz”: Türkiye’de Devlet Söyleminde ‘Makbul’ Kadınlık ve Aile. Mülkiye Dergisi, 41(2), 31-70.
• Tetik Işık S (2022). Muhafazakâr Modernleşme Bağlamında Kadın, Kimlik ve Mekan’ın İnşası: Toplumsal Cinsiyet Rolleri Işığında Radyo’da Kadın İcracılar. Yegah Müzikoloji Dergisi, 5(2), 105-127.
• Topbaş D (2023). Erkeklik Krizi: Eşi veya Sevgilisi Tarafından Aldatılan Erkekler. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Türk H B (2014). Muktedir. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türk Medeni Kanunu (2001). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf. Son erişim tarihi, 14.08.2023.
• (TBMM) Türkiye Büyük Millet Meclisi (12.10.2016). Aile Bütünlüğünü Olumsuz Etkileyen Unsurlar ile Boşanma Olaylarının Araştırılması ve Aile Kurumunun Güçlendirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu. Ankara. https://www.aile.gov.tr/media/4129/meclis-aras-tirma-komisyonu.pdf. Son erişim tarihi, 18.08.2023.
• Türk Dil Kurumu (2023a). Nafaka. https://sozluk.gov.tr/. Son erişim tarihi, 01.09.2023.
• Türk Dil Kurumu (2023b). Muhafazakâr ve Muhafazakârlık. https://sozluk.gov.tr/. Son erişim tarihi, 01.09.2023.
• (TÜİK) Türkiye İstatistik Kurumu (06.03.2023). İstatistiklerle Kadın, 2022. Ankara. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Kad%C4%B1n-2022-49668&dil=1. Son erişim tarihi, 14.08.2023.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (03.08.2018). 100 Günlük İcraat Programı. Ankara. https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/100_GUNLUK_ICRAAT_PROGRAMI.pdf. Son erişim tarihi: 24.08.2023.
• Van Dijk T A (1989). Structures of Discourse and Structures of Power. Annals of the International Communication Association, 12(1), 18-59.
• Van Dijk T A (1991). The Interdisciplinary Study Of News As Discourse. İçinde: K Jensen ve N Jankowksi, (der), Handbook of Qualitative Methods in Mass Communication Research. London: Routledge, 108-120.
• Van Dijk T A (1995). Discourse Analysis as Ideological Analysis. İçinde: C Schäffner ve A L Wenden (der) Language and Peace. London: Routlage, 1-18.
• Van Dijk T A (2010). Söylem ve iktidar. İçinde: A Çavdar ve A B Yıldırım (der), Nefret Suçları ve Nefret Söylemi, İstanbul: Uluslararası Hrant Dink Vakfı Yayınları, 9-41.
• Yağan U (2015). Muhafazakâr Basının İfade Özgürlüğü ile İmtihanı: Charlie Hebdo Katliamının Zaman, Sabah ve Yeni Şafak Gazetelerinde Çerçevelenmesi. Mülkiye Dergisi, 39(4), 43-72.
• Yağcı K (2018). Yoksulluk Nafakasında “Süresizlik” Sorunu. İstanbul Hukuk Mecmuası, 76(1), 323-358.
• Yaman Öztürk M (2012). Ataerkil Kapitalist Toplumda Kadının Bedeni. Toplum ve Hekim, 27(4), 274-281.
• Yardım G ve Doğruel H (2019). Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında Haber Metinlerinin İncelenmesi: Pippa Bacca Cinayeti Örneği. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 137-148.
• Yeni Akit Gazetesi (2018-2023). https://www.yeniakit.com.tr/
• Yeni Şafak Gazetesi (2018-2023). https://www.yenisafak.com/
• Yükselbaba Ü (2013). AKP’nin Kadına Yönelik Söylem ve Politikaları: Neo-Liberalizm, Ilımlı İslam ve Kadın. Kadın/Woman 2000, 14(2), 67-92.
• Zülfikar Y ve İçener Z (2014). Erken 20. Yüzyılda Kadınların Eğitimi, Toplumsal Cinsiyet ve Muhafazakârlık. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, (41-42), 167-178.