Arendt’in Wittgenstein ile Karşılaşması: Eylem ve Sınır-Özne

Yıl 2024, Cilt: 48 Sayı: 3, 793 - 825, 27.09.2024

Adem Yılmaz

Öz

Bu çalışma Hannah Arendt’in düşünme etkinliğini, eylem kavramını ve eylemeye muktedir faili birbiriyle ilişkileri çerçevesinde ele alma uğraşındadır. Bu uğraşın ana rotasını metin analizi belirlemektedir. Bu minvalde çalışma Arendt’in düşüncesinin niteliğini Thomas Bernhard ve Milan Kundera ile birlikte, soğukkanlılık ve kayıtsızlık olarak işaret eden yazı, bu iki niteliğin eylem kavramına içkin olduğunu öne sürmektedir. Bu bağlamda eylem kavramının bir mesafe kuramı olarak okunabileceğini ortaya koyarken eylemin failinin bu mesafede açığa çıkacağını belirtmektedir. Nitekim eylem, bir otomatizme dönüşen davranışsal düzlemi kesintiye uğratan, onun açısından beklenmedik ve öngörülemez olan bir yanıttır. Otomatizm, biyolojik bir zorunlulukmuş gibi süregiden, imgelemi, davranış ve bilme kodlarıyla verili olan işleyişi doğallaştıran taşlaşmış bir süreçtir. Eylem ise bu taşlaşmış süreç açısından kendi öngörülebilir davranışlar silsilesini anlamsızlaştıran, açıklanamaz olan ve onun zorunluluğunu ilga eden bir mucizedir. Aynı şekilde, taşlamış süreç olarak otomatizmin imgelemine sığmayan, onun görme ve duyma biçimlerinden kesinkes farklılaşan bir yanıttır. Salt davranışsal düzeydeki tepkiler ve etkinlikler de birer yanıttır, fakat içinden doğduğu “taşlaşmış” otomatizmin, Wittgenstein’ın deyimiyle olgusal dünyanın bir uzantısı, onların rengine bulanmış ve bir uzantı olarak öngörülebilirliği ile failini haklı çıkaran tepki ve etkinliklerdir. Eylemin faili bu bağlamda imgelemin gücünü açığa vurma kapasitesine sahip bir figürdür. Ludwig Wittgenstein, eylemin failini tanımlama hususunda kavramsal bir yaklaşım sunabilir. Wittgenstein’a göre özne, salt içinde bulunduğu dünyanın imgelemiyle hareket eden nesneden, imgelemin gücünü açığa vurarak farklılaşır. Özne, her şeyin nasılsa öyle olduğu, öngörülebilir bir imgelem ve olgular dizisinden ibaret dünyanın sınırıdır. Sınır-özne, bu bağlamda eylemin faili olarak karşımıza çıkar. Sınır-özne, imgelemin gücünü açığa vurarak salt davranışsal düzeyin bir nesnesi olmaktan çıkar. Nitekim Wittgenstein’ın kavramsallaştırmasıyla ifade edilecek olursa sınır-öznenin yokluğunda olgu bağlamlarından ibaret dünya, aslında taşlaşmış, otomatizme uğramış ve eyleme kapasitesinin derinlere gömülerek unutuluşa terk edildiği sürecin davranışlarına işaret etmektedir. Sonuç olarak eylemin failini ortaya koymak için Wittgenstein ile Arendt arasında bir diyalog kurma uğraşında olan yazı, imgelem kavramı çerçevesinde bu faili, imgelemin gücüne sahip olarak otomatizmin ya da olgular dünyasının içinde tanımlanamayacak şekilde bir sınır olma potansiyeline sahip özne olarak tanımlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eylem, Sınır, İmgelem, Bernhard, Kundera, Wittgenstein

Kaynakça

• Agamben G (2013). The Highest Poverty. Çev. A Kotsko, Stanford, California: Stanford University Press.
• Arendt H (1970). Men In Dark Times. New York: Harcourt, Brace & World, Inc.
• Arendt H (1994). İnsanlık Durumu. Çev. B S Şener, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arendt H (1997). Şiddet Üzerine. Çev. B Peker, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arendt H (2014a). Formasyon, Sürgün, Totalitarizm Anlama Denemeleri 1950-1954. Çev. İ Yıldız, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Arendt H (2014b). Totalitarizmin Kaynakları – 3 Totalitarizm. Çev. İ Serin, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arendt H (2018a). Zihnin Yaşamı. Çev. İ Ilgar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arendt H (2018b). Sorumluluk ve Yargı. Çev. M Serin, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Arendt H (2020). Geçmişle Gelecek Arasında. Çev. B S Şener ve O E Kara, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Batlas A (2012). Peeling Potatoes or Grinding Lenses: Spinoza and Young Wittgenstein Converse on Immanence and Its Logic. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• Berktay F (2012). Dünyayı Bugünde Sevmek. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bernhard T (2020). Hakikatin İzinde. Çev. M S Türk, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bernhard T (2021). Yürümek Evet. Çev. S Duru, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Blanchot M (2015). Edebiyat ve ölüm hakkı. İçinde M Blanchot (der), Karanlık Thomas, Çev. S Dolanoğlu, İstanbul: Metis Yayınları, 95-140.
• Buckler S (2011). Hannah Arendt and Political Theory. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Cane L (2015). Hannah Arendt on the Principles of Political Action. European Journal of Political Theory, 14(1), 55–75.
• Canovan M (1994). Hannah Arendt A Reinterpretation of Her Political Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
• Danyali A ve Esmaeeli M (2024). A philosophical Dialogue Between Arendt and Kundera: Poetic Individuality against History’s Humor. Metaphysics, doi: 10.22108/mph.2024.140368.1536.
• Deleuze G (2013). Kritik ve Klinik. Çev. İ Uysal, İstanbul: Norgunk Yayınları.
• Geuss R (2019). Konuyu Değiştirmek Sokrates’ten Adorno’ya Felsefe. Çev. İ Yıldız, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Gombrowicz W (2015). Günlük 1953-1958. Çev. N Ş Yüce, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Heidegger M (2020). Varlık ve Zaman. Çev. K Ökten, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Heyes C J (2003). The Grammar of Politics Wittgenstein and Political Philosophy. Ithaca and London: Cornell University Press.
• Kundera M (2010). Saptırılmış Vasiyetler. Çev. Ö İnce, İstanbul: Can Yayınları.
• Kundera M (2015). Kayıtsızlık Şenliği. Çev. A Sezen, İstanbul: Can Yayınları.
• Ludz U (der) (2012). Hannah Arendt Martin Heidegger Mektuplar 1925-1975. Çev. M Paşalı, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Lugg A (2004). Wittgenstein and Politics. International Studies in Philosophy. 36 (1), 61-79.
• Miller H (2004). Yengeç Dönencesi. Çev. A Pardo, İstanbul: Parantez Yayıncılık.
• Morris M (2008). Wittgenstein and Tractatus Logico-Philosophicus. London and New York: Routledge.
• Netflix (Yapımcı), Harris R (Öykü) ve Schwochow C (Yönetmen). (2021). Münih: Savaş Yaklaşıyor [Film]. Birleşik Krallık, Almanya.
• Pleasants N (1999). Wittgenstein and the idea of a critical social theory a critique of Giddens, Habermas and Bhaskar. London, New York: Routledge.
• Popova M (2019). Thomas Bernhard on Walking, Thinking, and the Paradox of Self-Reflection. https://www.themarginalian.org/2019/06/25/thomas-bernhard-walking/. Son erişim tarihi, 22/08/2024.
• Rancière J (2011). Komünizmsiz komünistler mi?. İçinde: A Badiou ve S Zizek (der), Bir İdea Olarak Komünizm, Çev. A Ergenç ve E Kılıç, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 192-203.
• Robinson C C (2009). Wittgenstein and Political Theory. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Spinoza B (2018)[1677]. Ethica. Çev. Ç Dürüşken, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Soykan Ö N (2016). Felsefe Ve Dil Wittgenstein Üstüne Bir Araştırma. İstanbul: MVT Yayıncılık.
• Temelini M (2015). Wittgenstein and the Study of Politics. Toronto, Buffalo, London: University of Toronto Press.
• Tchir T (2017). Hannah Arendt’s Theory Of Political Action Daimonic Disclosure Of The ‘Who’. London: Palgrave Macmillan.
• Tyner A H (2017). Action, Judgment, And Imagination in Hannah Arendt’s Thought. Political Research Quarterly, 3(70), 523-534.
• Vollrath E (1977). Hannah Arendt and the Method of Political Thinking. Social Research, Hannah Arendt (SPRING 1977), 44(1), 160-182.
• Wittgenstein L (1985). Tractatus Logico-Philosophicus. Çev. O Aruoba, İstanbul: B/S/F Yayınları.
• Wittgenstein L (1998). Remarks On The Philosophy Of Psychology Vol II. G E M Anscombe ve G H von Wright (der), Çev. G E M Anscombe, Oxford: BAsil Blackwell.
• Wittgenstein L (2004). Defterler 1914-1916. Çev. A Utku, İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Wittgenstein L (2014). Felsefi Soruşturmalar. Çev. H Barışcan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Wittgenstein L (2017). Kesinlik Üstüne + Kültür ve Değer. Çev. D Şahiner, İstanbul: Metis Yayınları.
• Yılmaz A (2021). Eylem ve Hakikat. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (3), 1271-1286.
• Young-Bruehl E (2012). Hannah Arendt Dünya Aşkıyla. Çev. A Selman, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zizek S (2011). Olumsuzla Oyalanma. Çev. H Gür, Ankara: İmge Yayınları.