The International Relations of DISK Between 1967 And 1980: An Analysis of the Ideological Influences & Solidarity Strategies in Light of the Available Documents

Yıl 2025, Cilt: 49 Sayı: 1, 1 - 33, 20.03.2025

Serter Oran

Öz

The history of discussions on international relations in trade unionism can be traced back to the nineteenth century. In light of the profound impact of industrialization, the pursuit of rights for the working class transcended national boundaries, giving rise to the organization of workers on a global scale. National-level unions, federations and confederations have established global trade union solidarity networks through collaboration with international labor movements and organizations. In this process, international trade union organizations played a significant role in the struggle of the working class against exploitation, achieving notable gains in areas such as social rights, worker health and safety, and collective bargaining.

In Turkey, the Confederation of Public Sector Trade Unions (DİSK) was established in 1967 under the guidance of four unions that had previously been members of Confederations of Turkish Trade Unions (Türk-İş) and were now pursuing affiliation with this network of international relations. From the 1970s onwards, DİSK was organized along socialist and anti-imperialist lines and made efforts to establish close relations with international trade union movements. DİSK established contacts with trade unions in a multitude of countries, thereby contributing to global labor solidarity and becoming an integral part of the global struggle of the working class. Nevertheless, DİSK did not become an official member of an international organization until the military coup of 12th September 1980. However, it continued to maintain its contacts with international labor movements.

This study provides a comprehensive analysis of DİSK's international relations between 1967 and 1980. The study employs a combination of institutional documents from the period, the union's activity reports and data from the literature to evaluate DİSK's links with the international trade union movement and the ideological and organizational difficulties experienced in this process. This study addresses the challenges encountered by DİSK in its efforts to integrate into international trade union organizations. In particular, it examines the issues of labor union independence and internal disciplinary matters within the union. Additionally, this study examines the impact of Turkey's domestic political environment, particularly the ideological influence of the TKP, on the international labor movements of DISK. In this process, the relationship between DİSK and international trade unions is analyzed not only in terms of solidarity, but also as a factor directly related to the struggle of the Turkish working class. The suspension of DİSK's activities following the military coup d'état of 12th September 1980 is evaluated together with the simultaneous interruptions in the union's international relations. DİSK's international efforts not only aimed at addressing the workers' rights struggle in Turkey within a global framework but also strengthened its attempts to establish international solidarity networks. The ideological conflicts of the Cold War period and political repression in Turkey were key factors that shaped DİSK's activities during this period.

Anahtar Kelimeler

DISK, Trade Unionism, Labor History, Internationalism, International Relations

1967-1980 Arası DİSK'in Uluslararası İlişkileri: Belgeler Işığında İdeolojik Etkiler ve Dayanışma Stratejileri

Öz

Sendikacılıkta uluslararası ilişkiler tartışmaları, 19. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Özellikle sanayileşmenin etkisiyle işçi sınıfının hak arayışları ulusal sınırların ötesine geçerek, işçilerin küresel ölçekte örgütlenmesine yol açmıştır. Ulusal düzeyde kurulan sendikalar, birlikler, federasyonlar ve konfederasyonlar, uluslararası işçi hareketleri ve örgütlerle iş birliği yaparak uluslararası sendikal dayanışma ağları geliştirmiştir. Bu süreçte uluslararası sendikal örgütler, işçi sınıfının sömürüye karşı mücadelesinde önemli rol oynamış, sosyal haklar, işçi sağlığı ve güvenliği ve toplu pazarlık gibi konularda önemli kazanımlar elde etmiştir.

Türkiye’de ise DİSK, 1967 yılında Türk-İş’ten ayrılan dört sendikanın öncülüğünde kurularak bu uluslararası ilişkiler ağına katılma yolunda adımlar atmıştır. Özellikle 1970'lerden itibaren sosyalist ve anti-emperyalist bir çizgide örgütlenen DİSK, uluslararası sendikal hareketlerle yakın ilişkiler kurma çabası içine girmiştir. DİSK, birçok farklı ülkenin işçi sendikalarıyla temaslarda bulunmuş, küresel işçi dayanışmasına katkı sunmuş ve işçi sınıfının küresel düzeydeki mücadelesinin bir parçası haline gelmiştir. Ancak DİSK, 12 Eylül 1980 Askeri Darbesine kadar resmi bir uluslararası örgüt üyeliği kazanamamış, buna rağmen uluslararası işçi hareketleriyle temaslarını sürdürmüştür.

Bu çalışmada, DİSK’in 1967-1980 yılları arasındaki uluslararası ilişkileri incelenmiştir. Araştırma kapsamında döneme ait kurumsal belgeler, sendikanın faaliyet raporları ve literatürden elde edilen veriler kullanılarak, DİSK’in uluslararası sendikal hareketle olan bağlantıları ve bu süreçte yaşanan ideolojik ve örgütsel zorluklar değerlendirilmiştir. DİSK’in uluslararası sendikal örgütlere entegrasyon sürecinde karşılaştığı sorunlar, özellikle işkolu sendikalarının bağımsız hareket etmesi ve sendika içi disiplin meseleleri gibi konular bu çalışmada ele alınan temel tartışma noktalarındandır. Ayrıca, DİSK’in uluslararası işçi hareketleriyle kurduğu ilişkilerde Türkiye’nin iç siyasi koşullarının ve özellikle TKP'nin ideolojik etkisinin rolü incelenmiştir. Bu süreçte, DİSK’in uluslararası sendikal hareketlerle olan ilişkileri sadece bir dayanışma meselesi olarak değil, Türkiye’deki işçi sınıfı mücadelesiyle doğrudan ilişkili olarak ele alınmıştır. 12 Eylül 1980 Askeri Darbesinin ardından DİSK’in faaliyetlerinin durdurulması, sendikal hareketin uluslararası ilişkilerde yaşadığı kesintilerle birlikte değerlendirilmektedir. DİSK'in uluslararası alandaki çabaları, yalnızca Türkiye işçi sınıfının hak mücadelesini küresel bir perspektifte ele alma amacını taşımakla kalmamış, aynı zamanda uluslararası dayanışma ağlarını kurma çabalarını da pekiştirmiştir. Soğuk Savaş dönemi ideolojik çatışmaları ve Türkiye'deki siyasi baskılar, DİSK'in faaliyetlerini şekillendiren temel faktörler arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

DİSK, Sendikacılık, Enternasyonalizm, Emek Tarihi, Uluslararası İlişkiler

Teşekkür

Paylaşım, katkı, fikir ve desteği için Erkan Kıdak'a teşekkürü borç bilirim.

Kaynakça

• Akalın İ (1995). DİSK Kısa Tarihi (1960-1980). İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Aker Ö (1996a). Dünya Sendikalar Federasyonu. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 1. Cilt, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 334-335.
• Aker Ö (1996b) Uluslararası Hür İşçi Sendikaları Konfederasyonu. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi 3. Cilt, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 435-437.
• Algül S (2015a). Türkiye’de Sendika-Siyaset İlişkisi DİSK (1967-1975). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Algül S (2015b). Türkiye Sendikacılık Hareketinde Solla İlişkiye Geçiş Yılları: Sendikadan Siyasete, Siyasetten Sendikaya. İçinde: D Çetinkaya ve M Alkan (der), Tanzimat’tan Günümüze İşçi Sınıfı Tarihi 1830-2014 Yeni Yaklaşımlar Yeni Alanlar Yeni Sorunlar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 355-386.
• Aydın Z (2020) İşçilerin Haziranı 15-16 Haziran 1970. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Beşeli M (1994) 1960-1980 Döneminde Sendikacılık Hareketleri. İçinde: Türkiye’de Sendikacılık Hareketleri İçinde Demokrasi Kavramının Gelişimi, A Işıklı (der), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 191-260.
• Blanpain R (der) (2007). Comparative Labour Law and Industrial Relations in Industrialized Market Economies. AH: Kluwer Law International.
• Chossudovsky M (1999). Yoksulluğun Küreselleşmesi. Çev. N Domaniç, İstanbul: Çivi Yazıları.
• Çelik A (2010a). Sina Pamukçu ile Sendikalı Yıllar. TÜSTAV: Sosyal Tarih Yayınları.
• Çelik A (2010b). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık 1946-1967. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik A (2012). ABD Diplomatik Yazışmalarında Türkiye Sendikal Hareketi (1973- 1976). Çalışma ve Toplum, 33(2), 49-74.
• Çelik A (2017). Saraçhane’den 15-16 Haziran’a İşçi Sınıfının Müstesna Yılları: Altmışlı Yıllar. İçinde: Türkiye’nin 1960’lı Yılları, M K Kaynar (der), İstanbul: İletişim Yayınları, 633- 666.
• Çetinkaya D ve Alkan M (der) (2015). Tanzimattan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çelik A (der) (2020). DİSK Tarihi: Kuruluş-Direniş-Varoluş, Cilt 1, İstanbul: DİSK Yayınları.
• Çelik A (der) (2022). DİSK Tarihi: Dayanışma-Direniş-Umut, Cilt 2, İstanbul: DİSK Yayınları.
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1967a). DİSK Kuruluş Bildirisi. Ana Tüzüğü. İstanbul: DİSK.
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1967b), DİSK Gazetesi, Sayı 1. İstanbul: DİSK.
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1967c), DİSK Gazetesi, Sayı 2. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1970), DİSK Gazetesi, Sayı 4. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1973), DİSK Aylık Kültür ve Siyaset Dergisi, Sayı 2. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1974a), Ortak Pazar ve Türkiye, DİSK Yayınları No. 14. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1974b), DİSK Dergi, Sayı. 12-13. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1975), DİSK Dergi, Sayı. 17. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1976a), DİSK Dergi, Sayı. 24. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1976b), DİSK Dergi, Sayı. 27. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1976c). Göçmen İşçiler Sorunu. İstanbul: DİSK Yayınları. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1977), DİSK Dergi, Sayı. 34. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1979a), DİSK Dergi, Sayı. 53. İstanbul: DİSK
• DİSK (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) (1979b), DİSK Dergi, Sayı. 59-60. İstanbul: DİSK
• Eliaçık K (2020). Beynelmilelden Enternasyonale DİSK (1967-1975). İçinde: A Çelik (der), DİSK Tarihi Kuruluş Direniş Varoluş, Cilt 1 (1967-1975), İstanbul: DİSK Yayınları, 589-598.
• Erdoğdu S (2006). Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Sendikacılık. Ankara: İmge Kitabevi.
• Gallin D (2012). The WFTU–Hydroponic Stalinism. Global Labour Journal, 4(1), 78-87.
• Güler C (2019). Darbe, Dayanışma ve Direniş: 1980 Dönemi Avrupa Sendikal Hareketi ve DİSK İlişkileri. Çalışma ve Toplum, 60(1), 79-104.
• Hyman R (2005). Shifting Dynamics In İnternational Trade Unionism: Agitation, Organisation, Bureaucracy, Diplomacy. Labor History, 46(2), 137-154.
• Işıklı A (der) (1994). Türkiye Sendikacılık Hareketleri İçinde Demokrasi Kavramının Gelişimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Işıklı A (2003). Gerçek Örgütlenme Sendikacılık. Ankara: İmge Kitabevi.
• Işıklı A (2005). Sendikacılık ve Siyaset, 6. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Kaya P A ve Güler C (der) (2017). Uluslararası Sosyal Politika Teorisi, Normlar, Kurumlar, Sorunlar ve Güncel Gelişmeler. Bursa: Umuttepe Yayınları.
• Kaynar K M (der) (2017). Türkiye’nin 1960’lı Yılları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kıdak E ve Uçkan Hekimler B (2021). Ulusal Sendikal Rekabetin Uluslararası Düzeye Yansıması: Türkiye’de Taşımacılık İşkolu Örneği. Çalışma ve Toplum, 4(71), 2677-2712.
• Koç Y (2003) Avrupa Birliği’nin Sendikal Emperyalizmi ve Türkiye’deki Faaliyetleri. Jeopolitik Dergisi, Güz 2003, 1-14.
• Koç Y (2004). AB Emperyalizmi ve İşçi Sınıfı. Ankara: Sağlık-İş Yayınları.
• Koç Y ve Koç C (2008). DİSK Tarihi: Efsane mi Gerçek mi 1967-1980. İstanbul: Epos Yayınları.
• Koç Y (2019). Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi: Osmanlı’dan 2019’a. Ankara: Tek-Gıda-İş Yayınları.
• Koç Y (2020). Enternasyonalist Dayanışma Var mı?. Aydınlık, 20 Mart, 5.
• Makal A (2011). Ameleden İşçiye. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Munck R (1995). Uluslararası Emek Araştırmaları. Çev. C Aygün, İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Olle W (1977). World Market Competition and Restrictions Upon International Trade-Union Policies. Capital & Class, 1(2), 56-75.
• Sülker K (1976). İki Konfederasyon: Türk-İş ve DİSK. İstanbul: Koza Yayınları.
• Şafak C (2018). DİSK: Devrimci Sendikacılıktan Sınıf ve Kitle Sendikacılığına (1967- 1980). Çalışma ve Toplum, 57(2), 665-714.
• Şafak C (2019). Maden-İş Tarihi, Cilt 1-2, İstanbul: Sosyal Tarih Yayınları.
• Talas C (1982). Bir Toplumsal Politika Belgesinin Yorumu: Toplumsal Anlaşma. Ankara: A.Ü. S.B.F Yayınları No. 488.
• Taştan O C (2016). Türkiye Metal Sektöründe Fabrika Rejimi Mücadeleleri: 1960-1980 Dönemi Arçelik Örneği. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Thompson E P (2004). İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu. Çev. U Kocabaşoğlu, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Uçkan Hekimler B (2017). Uluslararası İşçi Örgütlerinin Tarihsel Gelişimi, Faaliyetleri ve Üye Yapıları. İçinde: P A Kaya ve Güler C (der), Uluslararası Sosyal Politika, Ankara: Siyasal Kitabevi, 257-279.
• Wallerstein I (2018). Dünya-Sistemleri Analizi. Çev. S N Hazar, İstanbul: BGST Yayınları.
• Windmuller J P vd. (2007). The International Trade Union Movement. İçinde: R Blanpain (der), Comparative Labour Law and Industrial Relations in Industrialized Market Economies, The Netherlands: Kluwer Law International, 75-100.