TÜRKİYE’DE HETERODOKS İKTİSAT: SİYASAL, FELSEFİ ve KURUMSAL DİNAMİKLER IŞIĞINDA BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 49 Sayı: 3, 541 - 570, 15.09.2025

Aras Yolusever

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de heterodoks iktisadın tarihsel geçmişini siyasal dönüşümler, felsefi arayışlar ve kurumsal yapılanmalar ışığında incelemektedir. Neoklasik iktisadın paradigmatik hegemonyasına karşı bir alternatif olarak ortaya çıkan heterodoks iktisat, kendi içerisinde sürekli gelişmekte ve iktisadın disiplinlerarası bir sosyal bilim olduğunu vurgulamaktadır. Bu yaklaşım, birey davranışlarının yalnızca rasyonellik varsayımıyla açıklanamayacağını savunmakta ve iktisadi olguları tarihsel, toplumsal ve kurumsal bağlamları içinde ele almaktadır. Heterodoks iktisat, çoklu metodolojilere açıktır; pozitivist yaklaşımların yanında tarihsel analiz, eleştirel realizm ve normatif değerlendirmeleri de içermektedir. Marksist, kurumsal, feminist, post-Keynesyen, ekolojik ve ajan bazlı kompütasyonel iktisat gibi farklı alt başlıkları içinde barındıran yaklaşım, temel olarak piyasaların her zaman etkin ve istikrarlı olduğu varsayımına karşı çıkarak, güç ilişkilerini, gelir dağılımını ve toplumsal adaleti iktisadi analizlerin merkezine yerleştirmektedir. Böylece iktisadı yalnızca teknik bir uzmanlık alanı olarak değil, aynı zamanda toplumsal bir pratik olarak yeniden konumlandırmak mümkün olmaktadır. Türkiye’de heterodoks iktisat özellikle kriz dönemlerinde, üniversitelerdeki özgün düşünce odaklarında, planlama ve sanayileşme süreçlerinde kendine alan bulmuştur. Bu bağlamda, çalışmada erken cumhuriyet dönemi (1923-50), 1950-1980 dönemi, neoliberal dönüşümün popülerlik kazandığı 1980-2000 dönemi ve 2000 yılından bugüne dek süregelen dönem ana tarihsel dönemler olarak ele alınarak heterodoks yaklaşımın hangi koşullar altında ve kimler tarafından beslendiği analiz edilmektedir. Çalışma, heterodoks iktisada dair analitik bir değerlendirme sunarak kurumsallaşma sorunsalını, paradigma gerilimini, yapısal sınırları ve gelecekteki olası açılımları tartışmakta ve böylece yalnızca entelektüel tarih açısından değil, aynı zamanda iktisadi krizlerin, devlet-siyaset ilişkisinin ve akademik alanın yapısal dönüşümünün heterodoks paradigmalara olan etkisini de dikkate alarak çok katmanlı bir çerçeve sunmayı hedeflemektedir. Çalışmanın sonunda uluslararası heterodoks iktisat girişimleri ve Türkiye için olası uyarlamalar tartışılmaktadır. Bu uyarlamalar Türkiye’deki heterodoks iktisat okulunun gelişimi için önem taşımaktadır. Heterodoks iktisat girişimleri yalnızca gelişmiş ülkelerde değil, Türkiye’nin de dahilolduğu gelişmekte olan ülkelerde de popülerliğini korumaktadır. Bu haliyle çalışma, önemli öneriler sunmakta ve heterodoks iktisadi düşüncenin yayılması ile iktisadi sorunlara çözüm bulunma sürecinin daha başarılı olabileceğini savunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Heterodoks İktisat , Hukuk ve İktisat , Kurumsal İktisat , İktisadi Düşünce Tarih , İktisadi Krizler.

HETERODOX ECONOMICS in TÜRKİYE: AN ANALYSIS in the LIGHT of POLITICAL, PHILOSOPHICAL and INSTITUTIONAL DYNAMICS

Öz

This study examines the historical trajectory of heterodox economics in Turkey considering political transformations, philosophical inquiries, and institutional structures. Emerging as an alternative to the paradigmatic hegemony of neoclassical economics, heterodox economics continues to evolve internally and emphasizes that economics is an interdisciplinary social science. This approach argues that individual behavior cannot be explained solely through the assumption of rationality and instead considers economic phenomena within their historical, social, and institutional contexts. Heterodox economics is open to multiple methodologies, encompassing not only positivist approaches but also historical analysis, critical realism, and normative evaluations. The theory encompasses diverse subfields such as Marxist, institutional, feminist, post-Keynesian economics, ecological economics, and agent based computational economics. Fundamentally, it challenges the assumption that markets are always efficient and stable, placing power relations, income distribution, and social justice at the center of economic analysis. In doing so, it reconceptualizes economics not merely as a technical field of expertise, but also as a form of social practice. For Türkiye, heterodox economics has found space particularly during periods of crisis, within university circles that promote original thinking, and throughout processes of planning and industrialization. In this framework, the study identifies four key historical periods: the early Republican era (1923–1950), the period between 1950 and 1980, the era from 1980 to 2000 when neoliberal transformation gained popularity, and the post- 2000 period. Each of these phases is analyzed to explore the conditions under which heterodox approaches were cultivated and by whom. The study offers an analytical assessment of heterodox economics, discussing its institutionalization challenges, paradigm tensions, structural boundaries, and potential future trajectories. It thus aims to present a multilayered framework that addresses not only the intellectual history of heterodox economics but also the impact of economic crises, state- politics relations, and the structural transformation of the academic field. The final section discusses international heterodox economics initiatives and their possible adaptations for the Turkish context. These adaptations are crucial for the development of a heterodox school in Turkey. Heterodox economics initiatives retain their relevance not only in developed countries but also in developing economies like Türkiye. In this respect, the study puts forward significant proposals and argues that the dissemination of heterodox economic thinking could lead to more effective solutions to economic problems.

Anahtar Kelimeler

Heterodox Economics , Law and Economics , Institutional Economics , History of Economic Thought , Economic Crises.

Kaynakça

• Alper C E ve Öniş Z (2002). Emerging Market Crises and the IMF: Rethinking the Role of the IMF in the Light Of Turkey’s 2000–2001 Financial Crisis. Bogazici University ISS/EEC Working Paper No. 02-03.
• Balcı M E (2014). Sistem ve/veya Eleştirisi: Mehmet İzzet’in Sosyoloji Anlayışı. Sosyoloji Dergisi, 3(28), 171-194.
• Bhaskar R (1975). A Realist Theory of Science. East Sussex: Harvester Press.
• Bilir H (2019). Sosyolojik Bir Kategori Olarak Heterodoks İktisat. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(2), 263–276.
• Blaug M (1992). The Methodology of Economics: or How Economists Explain. Cambridge: Cambridge University Press. Boratav K (1982). Sosyalist Planlamada Gelişmeler. Ankara: Savaş Yayınları. Boratav K (2003). Türkiye İktisat Tarihi 1908–2002. Ankara: İmge Kitabevi.
• Boratav K (2003). Türkiye İktisat Tarihi 1908–2002. Ankara: İmge Kitabevi.
• Bourdieu P (2004). Science of Science And Reflexivity. Chicago: University Of Chicago Press.
• Buğra A (1995). Devlet ve İşadamları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Caldwell B (1984). Beyond Positivism: Economic Methodology in The Twentieth Century. Crows Nest: George Allen & Unwin.
• Coşar S ve Yeğenoğlu M (2009). The Neoliberal Restructuring of Turkey’s Social Security System. Monthly Review- an Independent Socialist Magazine, 36-49.
• Divitçioğlu S (2010). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Dobusch L ve Kapeller J (2012). Heterodox United Vs. Mainstream City? Sketching A Framework For Interested Pluralism in Economics. Journal Of Economic Issues 46(4), 1035–1057.
• Farmer J ve Foley D (2009). The Economy Needs Agent-Based Modelling. Nature, 460 685–686.
• Fine B (2001). Social Capital Versus Social Theory: Political Economy and Social Science At The Turn Of The Millennium. London: Routledge.
• Folbre N (1994). Who Pays for the Kids? Gender and the Structures of Constraint. London: Routledge.
• Fourcade M (2010). Economists And Societies: Discipline And Profession in The United States, Britain And France, 1890s to 1990s. New Jersey: Princeton University Press.
• Friedman M (1966). The Methodology of Positive Economics. In: Essays In Positive Economics. Chicago: University Of Chicago Press.
• Furtado C (1970). Economic Development Of Latin America: A Survey From Colonial Times to the Cuban Revolution. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gramsci A (1971). Selections From The Prison Notebooks. New York: International Publishers.
• Harding S (1991). Whose Science? Whose Knowledge? Thinking From Women’s Lives. New York: Cornell University Press. Harvey D (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.
• Hausman D M (1992). The Inexact and Separate Science of Economics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hodgson G M (2001). How Economics Forgot History: The Problem Of Historical Specificity İn Social Science. London: Routledge. Hodgson G M (2004). The Evolution of Institutional Economics. London: Routledge.
• Kapeller J (2010). Citation Metrics: Serious Drawbacks, Perverse Incentives, and Strategic Options for Heterodox Economics. American Journal of Economics And Sociology, 69(5), 1376–1408. Karaca C ve Altun T (2022). Post-COVID-19 Economic Policies in Turkey: An Evaluation In Terms Of Heterodox Stability Programs. 13th International Conference On Political Economy (ICOPEC), İstanbul.
• Keyder Ç (1987). State and Class in Turkey: A Study in Capitalist Development. London: Verso.
• Kocadağ G ve Akyol S (2021). Heterodoks İktisadın Türkiye’deki Yansıması: Lisansüstü Tezler Üzerine Bir İnceleme (1990-2019). Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 5(2), 1-25.
• Kuhn T S (1962). The Structure of Scientific Revolutions. Chicago: University of Chicago Press. Lavoie M (2022). Post-Keynesian Economics: New Foundations. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Lawson T (1997). Economics and Reality. London: Routledge.
• Lawson T (2006). The Nature Of Heterodox Economics. Cambridge Journal of Economics, 30(4), 483–505. Marmara Üniversitesi (23.11.2023). ICOPEC 2018-10. Uluslararası Siyasal İktisat Konferansı. https://İkf.Marmara.Edu.Tr/Etkinlikler/İcopec-2018-10-Uluslararasi Siyasal-İktisat-Konferansi#:~:Text=Üniversitemizin%2520düzenleyicilerinden%252 0olduğu%2520ve%2520ana,Arasında%2520Panteion%2520Üniversitesi%252fatin a’da%2520başarıyla%2520tamamlanmıştır. Son Erişim Tarihi, 27.06.2025.
• Martinez Alier J (2002). The Environmentalism of the Poor: A Study of Ecological Conflicts and Valuation. Cheltenham: Edward Elgar.
• Marx K (1976 [1867]). Capital: A Critique of Political Economy, Volume I. London: Penguin Classics.
• Mazzucato M (2013). The Entrepreneurial State: Debunking Public vs. Private Sector Myths. London: Anthem Press.
• Metcalfe J S (1998). Evolutionary Economics and Creative Destruction. London: Routledge.
• Minsky H P (1986). Stabilizing An Unstable Economy. New Haven: Yale University Press.
• Mirowski P ve Plehwe D (2009). The Road From Mont Pèlerin: The Making of the Neoliberal Thought Collective. Cambridge: Harvard University Press.
• Nelson J A (1996). Feminism, Objectivity and Economics. London: Routledge.
• North D C (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge: Cambridge University Press.
• Öniş Z ve Şenses F (2009). Turkey and the Global Economy: Neoliberal Restructuring and Integration in the Post-Crisis Era. London: Routledge.
• Pamuk Ş (2008). Economic Change in Twentieth-Century Turkey: Is The Glass More Than Half Full? In: R Kasaba (Ed.) The Cambridge History of Turkey. Cambridge: Cambridge University Press (Cambridge History Of Turkey), 266-300.
• Polanyi K (1944). The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time. Boston: Beacon Press.
• Prebisch R (1950). The Economic Development Of Latin America And Its Principal Problems. New York: United Nations Publication.
• Santos B (2014). Epistemologies of the South: Justice Against Epistemicide. London: Routledge.
• Stiglitz J E (2003). Globalization and Its Discontents. New York: W. W. Norton & Company.
• Stiglitz J E (2010). Freefall: America, Free Markets, and the Sinking of the World Economy. New York: W. W. Norton & Company.
• Suber P (2012). Open Access. Boston: MIT Press.
• Şenses F (2021). Neoliberal Küreselleşme ve Kalkınma. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tansel Ç B (2018). Reproducing Authoritarian Neoliberalism in Turkey: Urban Governance and State Restructuring in the Shadow of Executive Centralization. Globalizations, 16(3), 320-335. Uygur E (2001). Krize Giden Yol: 1990’lar Türkiye’si. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Uygur E (04.10.2022). Heterodoks İktisat Ve Türkiye. Https://T24.Com.Tr/Yazarlar/ Ercan-Uygur/Heterodoks-İktisat-Ve-Turkiye,36963. Son Erişim Tarihi 07.06.2025.
• Uysal E Ve Eren E (2017). İktisatta Yeni Heterodoks Gelişmeler. Kırklareli Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 134-151.
• Veblen T (1898). Why is Economics Not an Evolutionary Science?. Quarterly Journal of Economics, 12(4), 373–397.
• Yalman G. (2009). Transition to Neoliberalism: The Case of Turkey in the 1980s. İstanbul: Bilgi University Press.
• Yeldan E (2022). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi: Bölüşüm, Birikim ve Büyüme. İstanbul: İletişim Yayınları.