Molla Câmî ve İbn-i Arabî’ye Göre İnsân-ı Kâmil

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 122 - 140, 30.08.2021

Fahrî Resûl Gerevî Çevirmen: İpek Şengül

Öz

Bu makale Molla Câmî’nin tasavvufî görüşlerini İbn-i Arabî’nin insân-ı kâmil hakkındaki
düşüncelerine dayanarak açıklamayı amaçlamaktadır. İnsân-ı kâmil Allah’tan gelen feyzin
insanlara ulaşmasında vasıta konumundadır. Bu sebeple insân-ı kâmilin özelliklerini
tanımanın ve yine bu makama ulaşmaya çalışmanın önemi büyüktür. “İnsân” İbn-i
Arabî’nin düşüncesinin temel taşlarını oluşturan konulardan biridir. Tasavvufî
düşüncelerinde İbn-i Arabî takipçilerinden biri olan Molla Câmî de antropolojiye ve insânı kâmile dikkate değer bir yönelimde bulunmuş ve bu konuda çok fazla söz söylemiştir.
İnsân-ı kâmil Molla Câmî ve İbn-i Arabî’ye göre halîfetullâhtır. İnsân-ı kâmil yaratılışın
asıl gayesidir ve varlık âlemi onun için yaratılmıştır. Onlara göre insân-ı kâmil “fenâfillâh”
makamında olup Allah’ın bütün esma ve sıfatlarına mazhar olmuştur. İnsân-ı kâmil Allah
ve yaratılmışlar arasında bir vasıtadır. Feyz-i vücûd bu vasıta sayesinde bütün varlıklara
ulaşır.
Bu çalışmada “kemâl” kelimesinin anlamı doğrultusunda ekollerin insân-ı kâmil
hakkındaki görüşleri ele alınacaktır. Daha sonra ekollerin bu konudaki görüşleri Molla
Câmi ve İbn-i Arabî’nin görüşleri ve yine Kur’ân ayetleri ile mukayese edilecektir. Böylece
“insân-ı kâmilin varlıktaki yeri” konusu genel bir bakış açısı ile ortaya konulmaya
çalışılacaktır. [Yazar]

Anahtar Kelimeler

Molla Camî ve İbn-i Arabî, İslam Tasavvuf Düşüncesinde İnsân-ı Kâmil, Tasavvufta Kemâl ve Âlem-i Kebir, Kur’ân ve Tasavvufta Halîfetullâh.

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm. Abdu’l-Muhammed Âyetî Meali. Tahran: Surûş, , 1374.
• Aclûnî-î Cerrâhî, İsmâil b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ ve Müzeyyilu’l-elbâs. 3. Baskı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi’larabî, 1351 kamerî.
• Âştiyânî, Seyyid Celaleddin. Şerh-i Mukaddime-i Kayserî ber Fusûsu’l-hikem. Kum: Defter-i Teblîgât-i İslâmî Havze-i İlmiyye-i Kum, 1380.
• [Bayır, Elif. İnsan-ı Kâmil Anlayışının Metafizik Boyutu. Elazığ: Fırat Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2007.]
• [Ekberî, Muhammed Rıza, Âlem-i Zerr: Âğâz-ı Şigeft-engîzî-yi Zindegî-yi İnsân, Mescid-i Mukaddes-i Cemkerân, 1387,]
• Fâdılî, Kâdir, Endîşe-i Attâr. Tahran: Talâye, 1374.
• İbrahîmiyân, Seyyid Hüseyin. İnsan Şinasî (İslâm, Egzistansiyalizm, Ümanizm). Tahran: Defter-i Neşr-i Meârif, 1381.
• İbn-i Arabî, Muhyiddin. Tercüme-i Resâil-i İbn-i Arabî. Tashîh-i Necîb Mâyil Herevî. Tahran: Mevlâ, 1367.
• İbn-i Arabî, Muhyiddin. Ferheng-i Istılâhât-i İrfânî. Tercüme ve Tedvîn Haydar Şucâî ve Kasım Mîr Âhûrî, Tahran: Câmî, 1376.
• İbn-i Arabî, Muhyiddin. Tercüme-i Futûhât-ı Mekkiye. Bab-ı 5-34, Tercüme ve Ta’lîk Muhammed Hâcevî, Tahran: Mevlâ, 1381.
• Behârî, Şehriyâr. İnsân Şinâsî-i Nazarî. 6. Baskı. Tahran: Dersâ, 1372.
• Câmî, Nûreddin Abdurrahman b. Ahmed. Dîvân-ı Kâmil-i Câmî. Vîrâste-i Hâşim Rızâ. Tahran: Pîrûz, t.y.
• Câmî, Nûreddin Abdurrahman b. Ahmed. Levâmi’ ve Levâyıh. Tahran: Ferheng-i İran Zemîn, 1360.
• Câmî, Nûreddin Abdurrahman b. Ahmed. Mesnevî-i Heft Evreng. Tashîh Agâ Murtazâ Muderris-i Gîlânî. 3. Baskı. Tahran: Sa’dî, 1361.
• Câmî, Nûreddin Abdurrahman b. Ahmed. Nakdi’n-nusûs fî Şerh-i Nakşi’n-nusûs. Mukaddime ve Tashîh William Chittick. 2. Baskı. Tahran: Müessese-i Pejûheşî-yi Hikmet ve Felsefe-i İran, 1381.
• Cîlânî, Seyyid Abdulkerîm b. İbrahîm. İnsân-ı Kâmil fî Ma’rifeti’l-evâhir-i ve’l-evâili. İki cild tek ciltte. Mısır: y.y., 1304 h. kamerî.
• Cihângîrî, Muhsin. Muhyiddin İbn-i Arabî. 4. Baskı. Tahran: Danışgâh-i Tahran, 1375.
• Dehhudâ, Ali Ekber. Emsâl ve Hikem. c. 4. 11. Baskı. Tahran: Emîr Kebîr, 1379.
• Kayserî, Dâvûd. Şerh-i Fusûsi’l-hikem. c. 2. Tahkîk Hasanzâde-i Âmilî. Kum: Bûstân-ı Ketâb, 1382.
• Kâşifî, Muhammed Rezâ. İmâm Şinâsî. Kum: Defter-i Neşr-i Meârif, 1385.
• Kâkûyî, Kevkeb-i A’zam. Nuhustîn Tecellî. Tahran: Nahl Dâniş, 1378.
• Kebîr, Yahyâ. İnsân Şinâsî (İnsân-ı Kâmil) der Mekteb-i Felsefî-İrfânî Sâyinüddin ibn Turke. Tahran: Matbûât-ı Dînî, 1384.
• Kerîmîyân, Ali. Üsve-i Hasene. Kum: Rûh, 1380.
• Muhammediyân, Abbas. Hakîm-i Âşık. Sebzvâr: Dânışgâh-ı Terbiyet-i Muallim Sebzvâr, 1381.
• Muhammediyân, Abbas. Sîmâ-yı İnsân der Mesnevî. Sebzâvâr: Dânışgâh-ı Terbiyet-i Muallim Sebzvâr ve Müessese-i Ferhengî-Hünerî İntizâr, 1386.
• Mahmûd el-Garrâb, Mahmûd. İnsân-ı Kâmil. Tercüme-i Gul Baba Saîdî. Tahran: Câmî, 1386.
• Mutahharî, Murtaza. İnsân-ı Kâmil. Vîrâset-i Sevvum. 29. Baskı. Kum. Sadrâ, 1382.
• Nesefî, Azîzüddin. İnsân-ı Kâmil. Vîrâset-i Duvvum. Tashîh ve Mukaddime Mâjirân Mule. 4. Baskı. Tahran: Ketâbhâne-i Tuhûrî, 1377.
• Nasrî, Abdullah. Felsefe-i Hilkat-i İnsân. Tahran: Kânûn-i Endîşe-i Cevân, 1378.
• Nicholson, Reynold. Tasavvuf-i İslâmî ve Râbıta-i İnsân ve Hudâ. Tercüme-i Muhammed rezâ Şefîî Kedkenî. Tahran: Tûs, 1358.
• Rahîmiyân, Saîd. Mebânî-i İrfân-ı Nazarî. Tahran: Semt, 1383.
• Recebî, Mahmud. İnsân Şinâsî. Kum: Müessese-i Âmûzîşî ve Pejûheşî İmâm Humeynî, 1379.
• Sâdıkî, Erzgânî – Emîn, Muhammed. İnsân-ı Kâmil ez Nigâh-ı İmâm Humeynî ve Ârifân-i Müselmân. Kum: Bûstân-ı Ketâb-i Kûm, 1382.
• [Seccâdî İsfehânî, Seyyid Cafer. Ferheng-i Lügât ve Istılâhât u Ta’bîrât-ı İrfânî. Tahran: İntişârât-ı Tuhûrî, 1380.]
• [Shaki, Mansour. “GAYŌMART”. Encyclopædia Iranica, Vol. X, Fasc. 3, pp. 345-47: erişim adresi: http://www.iranicaonline.org/articles/gayomart- (accessed on 5 August 2021).]
• Şebüsterî, Mahmud. Mecmûa-i Asâr-i Şeyh Mahmud Şebüsterî. Be ihtimâm-i Samed Muvahhid. 2. Baskı. Tahran: Kitâbhane-i Tahûrî, 1371.
• [Uludağ, Süleyman. “Devir”. DİA. c. 9/231-232. İstanbul. 1994,]
• Uludağ, Süleyman. İbn-i Arabî. Tercüme-i Dâvûd Vefâî. Tahran: Merkez, 1384.
• [Uzun, Mustafa. “Devriyye”. DİA, c. 9/251-253. İstanbul. 1994.]
• [Üstün, İsmail Safa. “Velâyet-i Fakîh”. DİA. c. 43/19-22. İstanbul. 2013.]