The Epistemological Dimension of 'The Teaching of The Names' (Taʿlîmü’l-Esmâ):The Beginning of Knowledge And Meaning Production İn The Qur’an

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 412 - 430, 15.12.2025

Hasan Bulut

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1776347

Öz

The foundation of Islamic thought rests upon the consciousness and sense of responsibility constructed through revelation and knowledge. Within this framework, the Qur’anic narratives concerning the first human, Prophet Adam, go beyond merely informing about the beginning of human history; they present principles that determine the relationship between human beings, language, thought, and knowledge. The Qur’an emphasizes that humanity has been entrusted with a special responsibility (al-Baqara 2/30), and that fulfilling this responsibility is only possible through knowledge. A review of the literature shows that discussions of ta‘līm al-asmā’ have generally focused on the concept of ‘names’ (asmā’), with reference to interpretations in both classical and contemporary tafsīr works. In classical exegesis, the narrative of ta‘līm al-asmā’ has often been understood as a symbolic account affirming Adam’s superiority. However, such an approach overlooks the linguistic, intellectual, and epistemological depth contained within the Qur’anic narrative. This study aims to demonstrate that the account is not merely a symbolic story but, in fact, a discourse that should be reread in the context of human conceptual thought, epistemological capacity, and understanding of knowledge. Through an analysis based on the primary sources of the Qur’an and the Sunnah, the research examines—using a comparative method—the contributions of ta‘līm al-asmā’ to contemporary intellectual life in terms of its role as a source for language, thought, and knowledge.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Qur'an , Meaning , Epistemology , Ta'limü'l-Esmâ

Taʿlīmü’l-Esmâ’nın Epistemolojik Boyutu Kur’ân’da Bilgi ve Anlam Üretiminin Başlangıcı

Öz

İslam düşüncesinin temeli, vahyin bilgiyle inşa ettiği bilinç ve sorumluluk anlayışına dayanır. Bu çerçevede Kur’ân’da yer alan ilk insan Hz. Âdem’e dair anlatımlar, insanlık tarihinin başlangıcını bildirmenin ötesinde, insanın dil, düşünce ve bilgiyle olan ilişkisini belirleyen ilkeler sunmuştur. Kur’ân’da insana özel bir sorumluluk yüklendiği bildirilerek (Bakara 2/30) bu sorumluluğun yerine getirilmesinin de bilgi ile mümkün olduğuna dikkat çekilmiştir. Yapılan literatür taramasında ta’limü’l-esmâ’nın genellikle “esmâ-isimler” kavramı merkeze alınarak klasik ve çağdaş tefsirlerdeki yorumlarına yer verilmiştir. Ta’lîmü’l-esmâ kıssası genellikle klasik tefsirlerde Hz. Âdem’in üstünlüğüne dair sembolik bir anlatı olarak yorumlanmıştır. Ancak bu yaklaşım, Kur’ân’da geçen anlatının içerdiği dilsel, düşünsel ve epistemolojik derinliği göz ardı etmektedir. Bu çalışmada, söz konusu anlatımın sadece sembolik bir kıssa olmadığını bilakis insanın kavramsal düşünce, epistemolojik yetkinlik ve bilgi anlayışı bağlamında yeniden okunması hedeflenmektedir. Kur’ân ve Sünnet’in temel referansları üzerinden analiz edilmek suretiyle dil, düşünce ve bilgiye kaynaklık etmesi açısından ta’limü’l-esmâ’nın günümüz düşünsel hayatına ne gibi katkılar sunduğu mukayese yöntemiyle tahlil edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur'ân , Anlam , Epistemoloji , Ta'limü'l-esmâ

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Cilt 50. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Alpaydın, Mehmet Akif. “Âdem’e (a.s.) Öğretilen İsimler”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Tokat İlmiyat Dergisi) 4/2 (2016), 123-138.
• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh. Rûhu’l-Meʿânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. ‘Alî Abdülbârî Atiyye. Cilt 15. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Arvas, Hamdullah. “Kelâm’da ‘Ta‘lîm-i Esmâ’: Dil Teorileri Bağlamında İlâhî Mânaların İsimlendirilmesi Meselesi”. Kader 18/2 (2020), 500-538. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.805186
• Audi, Robert. Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge. New York: Routledge, 2011.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. Cilt 5. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418/1997.
• Bulut, Hasan. Kur’ân Kıssalarının Motivasyona Etkisi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2023.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fikrü’l-‘Arabî el-Mu‘âsır. Beyrut: Merkezü Dirâsât el-Vahde, 1990.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmaîl b. Hammâd. es-Ṣıḥâḥ fî’l-luġa ve’l-ʿulûm. haz. Nedîm Mer‘aşlî – Usâme Mer‘aşlî. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Cezîrî, Muhammed. Usûlü’t-Tefsîr. Kahire: Mektebetu’l-Mısrî, 1987.
• Davidson, Donald. “Thought and Talk”, Inquiries into Truth and Interpretation. Oxford: Clarendon Press, 1984.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Yâsir Hasen vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1436/2015.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. ‘Alî Esîrüddîn el-Endülüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Cilt 10. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420/1999.
• Ece, Hüseyin Kerim. Hz. Âdem. İstanbul: Denge Yayınları, 1998.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. el-Elfâzu’l-musta‘mele fi’l-mantık. thk. Muhsin Mehdi. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1388/1968.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. İhsâu’l-ʿulûm (Ulûmu’n-nevâ). thk. Osman Amîn. Kahire: Mektebetü’n-Nehda el-Mısriyye, 1368/1949.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-hurûf. çev. Muhsin Mehdi. Kahire: Maṭbaʿat Dâr el-Maʿârif, 1389/1969.
• Fazlurrahman. Major Themes of the Qur’an. Chicago: University of Chicago Press, 2009.
• Fazlurrahman. Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition. Chicago: University of Chicago Press, 1982.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mehzûmî – İbrâhîm es-Sâmurâî. Cilt 8. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Muhammed Abdu’s-Selâm Abdu’ş-Şafî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1993.
• Hamidullah, Muhammed. Tefsir Usûlü ve Tefsir Tarihi. İstanbul: İrfan Yayınları, 2008.
• Izutsu, Toshihiko. God and Man in the Qur’an. Kuala Lumpur: Islamic Book Trust, 2002.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Cilt 30. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1404/1984.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Cilt 6. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsuddîn. Cilt 9. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Cilt 15. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. eş-Şifâ: el-İlâhiyyât. Beyrut: Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, 1405/1985.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. eş-Şifâ: el-Mantık ve el-Nefs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân ‘Adnân ed-Dâvudî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
• İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’ân. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. Muğnî fi ebvâbî tevhîd ve’l-adl. thk. Mahmud Hudeyri. Kahire: Daru’l-Mısriyye, 1378/1958.
• Kahraman, Ferruh. “Hazreti Âdem’e Öğretilen İsimler: İnsanoğlunun Gerçek Mahiyetinin Tezahürü”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 11/1 (2020), 39-63. https://doi.org/10.33460/beuifd.975088
• Kahraman, Ferruh. “Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: İslâmî İlimlerde Dilin Kökeni, Modern Bilimlerde Dilin Önemi”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2021), 355-384. https://doi.org/10.33460/beuifd.975088
• Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason. ed. and trans. Paul Guyer & Allen W. Wood. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
• Kitab-ı Mukaddes, Eski Ahid. İstanbul: Orhan Matbaacılık Şirketi, 1995.
• Komisyon, Mehmet Görmez vd. Hadislerle İslam I. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdülmelik. Leṭâʾifü’l-işârât /Tefsîrü’l-Kuşeyrî. thk. İbrâhîm el-Besyûnî. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 3. Basım, ts.
• Kutub, Seyyid. Fî zılâli’l-Kur’ân. çev. Salih Uçan vd. Cilt 10. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 9. Basım, 1991.
• Mevdûdî, Ebü’l-Al’â. Tefhîmü’l-Kur’ân-Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri. trc. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Nasr, Seyyed Hossein. Knowledge and the Sacred. Albany: SUNY Press, 1989.
• Nursi, Said. Sözler. İstanbul: Söz Matbaacılık Yayıncılık, 2011.
• Özlem, Doğan. Bilgi Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2019.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb (et-Tefsîrü’l-kebîr). Cilt 32. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Rıza, Ahmed. Mu’cemü metnü’l-lüga. Cilt 5. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hayat, 1388/1958.
• San‘ânî, Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru Abdurrezzâk. thk. Mahmud Muhammed Abduh. Cilt 3. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Sapir, Edward. Selected Writings of Edward Sapir in Language, Culture and Personality. ed. David G. Mandelbaum. Berkeley: University of California Press, 1949.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. çev. Vahdettin İnce. Cilt 15. İstanbul: Kevser Yayınları, 1441/2020.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cilt 26. b.y.: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Temel, Yusuf. “Bilginin İlahî Senaryosu: Hakikatle Mecaz Arasında Âdem’e Öğretilen İsimler”. Journal of Islamic Research 35/1 (2024), 121-139. https://doi.org/10.62862/isar.2023-99962
• Yusuf Temel, “Tef'îl Vezninin Kur'ân Belâgatındeki Ontolojik İmaları: Hz. Âdem’e İsimlerin Talimi Örneği”, Bilimname 50/2 (2023), 101-125. doi: 10.28949/bilimname.1207581
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünen-i Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Cilt 5. Kahire: Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâb el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Vygotsky, Lev S. Thought and Language. çev. Alex Kozulin. Cambridge: MA: MIT Press, 1986.
• Whorf, Benjamin L. Language. Thought and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf. Cambridge: MA: MIT Press, 1956.
• Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus. İstanbul: Say Yayınları, 1996.
• Yazdi, Mehdi Ha’iri. The Principles of Epistemology in Islamic Philosophy: Knowledge by Presence. Albany: State University of New York Press, 1992.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. sad. M. Nur Çetin vd. Cilt 9. Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., 1995.
• Yıldırım, Celal. İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri. Cilt 14. İzmir: Anadolu Yayınları, 1986.
• Yıldırım, Zeki. “Kur’ân Işığında Dillerin Kaynağı Problemi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (Haziran 2005), 88-107.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Cilt 4. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1407/1986.