XV. Yüzyıl Osmanlısında Hakikate Aşkla Bir Yolculuk: Yûsuf Hakîkî’de Felsefe, Akıl ve Aşk

Yıl 2020, , 75 - 100, 30.06.2020

Zübeyir Ovacık

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.757894

Öz

İnsani varoluşun bilinç düzeyindeki farkındalığına katkıda bulunan çeşitli tecrübe alanlarından söz etmek mümkündür. Bu anlamda beşerî tecrübe, kendisini sanat, bilim, felsefe gibi düşüncenin farklı biçimleriyle görünür kılabilmektedir. Bunların içerisinde özel bir düşünme biçimi ve ürünü olarak felsefi düşüncenin çok katmanlı ve çok boyutlu bir yapı sergilediği dikkate alındığında düşünce tarihinin her aşamasında felsefi düşüncenin gelişim seyrini izlemek önem arz etmektedir. Bu çalışmada XV. yüzyıl Osmanlı dünyasının bir düşünürü olarak Yûsuf Hakîkî (ö. 892/1487)’nin düşünce dünyasında felsefenin nasıl konumlandırıldığı tartışılmaktadır. Böylelikle, Yûsuf Hakîkî örneğinden hareketle, Türk-İslam düşüncesi açısından önemli bir tarihsel aşamayı temsil eden Osmanlı döneminin düşünsel yönelimine dikkatleri çekmeyi amaçlamaktadır. Tasavvuf düşüncesi geleneği içerisinde düşünce üretmiş olduğu görülen Yûsuf Hakîkî’nin Hakîkî-nâme ve Mahabbet-nâme adlı eserlerine dikkatler çevrildiğinde onun akıl ve aşk kavramlarına merkezi bir yer verdiği görülmektedir. Bu çerçevede çalışmada Yûsuf Hakîkî’nin felsefeyi nasıl anlamlandırdığı ele alınmakla birlikte onun hakikat arayışında akıl ve aşk kavramlarının nasıl konumlandırıldığı da tartışılmaktadır. Çalışma, Yûsuf Hakîkî’nin akıl ve aşk ekseninde ortaya koyduğu normatif değerlerin salt bir tasvirinden ziyade, bu değerlerin çağdaş düşünceye seslenecek şekilde dinamik bir yapı içerip içermediklerini sorgulamaktadır. Böylelikle Yûsuf Hakîkî’nin fikirlerinin günümüz Türk İslam düşüncesi açısından ne anlam ifade ettiğini tartışmaya dâhil etmek de çalışmanın amaçları arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Düşüncesi, Osmanlı Düşüncesi, Yûsuf Hakîkî, Felsefe, Akıl, Aşk

A Journey to Truth with Love in the 15th century of Ottoman period: Philosophy, Reason and Love in Yûsuf Hakîkî Baba

Öz

It is possible to talk about various areas of experience that contribute to the awareness of human existence in consciousness level. In this sense, human experience can make itself visible through different forms of thought such as art, science, and philosophy. Considering that philosophical thought has a multi-layered and multi-dimensional structure as a special way of thinking and its product, it is important to follow the course of the development of philosophical thought at every stage of the history of thought. In this study it is discussed how philosophy is positioned in the thought world of Yûsuf Hakîkî (1487) as a thinker of the Ottoman World in the 15th Century. Thus, based on the example of Yûsuf Hakîkî, it aims to draw attention to the intellectual orientation of the Ottoman period, which represents an important historical stage in terms of Turkish-Islamic thought. It is seen that when attention turns to the works of Yûsuf Hakîkî, who is thought to have produced a thought within the tradition of Sufism, Hakîkî-nama and Mahabbat-nama, it gives a central place to the concepts of mind and love. In this framework, the study deals with how Yûsuf Hakîkî makes sense of philosophy, but also discusses how the concepts of mind and love are positioned in his search for truth. The study questions whether these values contain a dynamic structure to address contemporary thought rather than a mere depiction of the normative values put forward in the axis of mind and love. In addition, it is among the aims of this study to include what Yûsuf Hakîkî 's ideas mean in terms of today's Turkish Islamic thought.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Thought, Ottoman Thought, Yûsuf Hakîkî, Philosophy, Reaason, Love

Kaynakça

• Bolay, Süleyman Hayri. Osmanlı Düşünce Dünyası. 2. Basım, Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. 6. Basım, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2005.
• Çavuşoğlu, Ali. Yûsuf Hakîkî, Tasavvuf Risâlesi ve Metaliu’l-İman, Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Farabi, İhsa’ül-Ulûm. İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Ateş. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Gazali, el-Munkızu min-ad-Dalâl. çev. Hilmi Güngör. 2. Basım, Ankara: Maarif Basımevi, 1960.
• Immanuel Kant. “Aydınlanma Nedir?” Sorusuna Yanıt. çev. Nejat Bozkurt. İstanbul: Say Yayınları Fikir Mimarları - 2, 2005.
• Kaplan, Mahmut. Hayriyye-i Nâbî (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2015.
• Kara, Mustafa. “Hikmet (Tasavvuf)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/518-519. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, 2006.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kutluer, İlhan. İslam’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Mevlânâ Celâleddin Rûmî. Mesnevi. çev. Derya Örs - Hicabi Kırlangıç. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları: 216, 2013.
• Öngören, Reşat. “Osmanlılar (Tasavvuf ve Tarikatlar)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/541. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Platon (Eflâtun). Devlet. çev. Sabahattin Eyuboğlu - M. Ali Cimcoz. 4. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2002.
• Sünbülzâde Vehbî - Lütfiyye-i Vehbî, Âsâr-ı Osmâniyye Mecmuası içinde. Haz. Sahaf Hacı Nûrî Efendi. İstanbul: Vezir Hanı Matbaası, 1873.
• Şahin, Haşim. “Somuncu Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/ 377-378. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yûsuf Hakîkî Baba. Hakîkî-nâme, Karşılaştırmalı Metin, (Sadi Somuncuoğlu ve Mevlânâ Müzesi Nüshaları), haz. Erdoğan Boz. Ankara: Aksaray Valiliği, İl Özel İdaresi, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür Yayınları No: 1., 2009.
• Yûsuf Hakîkî Baba. Mahabbet-nâme. haz. Ali Çavuşoğlu. Ankara: TC. Aksaray Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, Kültür Yayınları No: 1, 2013.
• Yûsuf Hakîkî. Tasavvuf Risalesi ve Metaliu’l-İman. İnceleme ve Metin, haz. Ali Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.