Bakkār Ibn Qutayba: A Hanafī Fakīh and A Just Qāḍī

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 15 - 28, 15.12.2021

Mehterhan Furkani

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1032639

Öz

Bakkār Ibn Qutayba (d. 270/884) was a judge who was famous for his justice, asceticism and knowledge. This person, who was a Hanafi jurist and a muhaddith (traditionist), was engaged in the education of fiqh and hadith, authored many works and assumed the duty of judge for a long time. He did not make any distinction between the ruler and ordinary citizens and fulfilled his duty properly. His only principle was to rule with justice and fairness, he became one of the judges whom about the Prophet gave the good news of heaven. He took his share from the political turmoil, as in one period he was a judge and lectured the ruler about justice, and in another, he was sentenced to imprisonment by the same ruler, and spent the rest of his life in prison. The reason for all of this was that he did not give up what his principles, he stood upright against all kinds of cruelty and injustice, did not fear anyone and did not expect anything from anyone other than Allah. Bakkār’s attitude in his life is also important in terms of the attitude of fiqh scholars towards politicians. In this study, the life of Bakkār Ibn Qutayba, his fiqh personality, his status and his stance against politicians will be discussed and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Hanafism, The Judgeship, Politics, Qāḍī Bakkār

Bekkâr b. Kuteybe: Hanefî Bir Fakîh ve Âdil Bir Kadı

Öz

Bekkâr b. Kuteybe (ö. 270/884) adaleti, zühdü ve ilmiyle meşhur olan bir kadı idi. Hanefi fakîhi ve muhaddis olan bu zat fıkıh ve hadis ilminin eğitim öğretimiyle meşgul olmuş, birçok eser telif etmiş ve uzun bir süre de kadılık görevini üstlenmiştir. Kadılık görevini yaparken de görevini hakkıyla yerine getirerek hükümdar ile sıradan vatandaşlar arasında hiçbir ayrım yapmayan, tek ilkesi adalet ve hakkaniyetle hükmetmek olan Bekkâr, Hz. Peygamber’in cennetle müjdelediği kadıların özelliklerine sahip olmuştur. Bekkâr siyasî kargaşalardan da payını almış, bir dönemde kadı olup hükümdara ders veren bir konumda iken diğer bir dönemde de aynı hükümdar tarafından hapis cezasına mahkûm olmuş, kalan ömrünün tamamını hapishanede geçirmiştir. Bütün bunların sebebi de yine onun doğru bildiği şeyden vazgeçmemesi ve her türlü zulüm ve haksızlığa karşı dik duruşu, Allah’tan başkasından korkmaması ve bir şey beklememesi idi. Bekkâr’ın hayatında sergilediği tavır, fukahânın siyasetçilere karşı sergiledikleri duruşları açısından da önem arz etmektedir. Bu çalışmada Bekkâr b. Kuteybe’nin hayatı, fıkhî kişiliği, kadılığı ve siyasetçilere karşı duruşu ele alınacak ve değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefilik, Kadılık, Siyaset, Kadı Bekkâr

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Şuayb el-Arnaûṭ-ʿÂdil Murşid vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Alâüddîn es-Semerḳandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emin. Hediyyetü’l-ʻârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1955.
• Belevî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Medînî. Sîretü Aḥmed b. Ṭolûn. thk. Muhammed Kürd Ali. Dımaşk: el-Mektebetü’l-ʿArabiyye, 1358.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. Meğâni'l-Aḫyâr fî Şerḥi Esâmi'r-Ricâl Meʿâni'l-Âs̱âr. thk. Muḥammed Ḥasan Muḥammed Ḥasen İsmâîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1427/2006.
• Bezzâzî, Muhammed b. Muhammed b. Şihâb el-Kerderî. Menâḳıbü Ebî Ḥanîfe. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1401.
• Çeker, Orhan. “Bekkâr b. Kuteybe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. es-Sünen. 7 Cilt. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-ʿAlemiyye, 2009.
• Ḫaṭîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. Alî b. Sâbit. Târîḫu Bağdâd. thk. Beşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422.
• Ḥimyerî, Ebû Abdullâh Muḥammed b. Abdullâh b. Abdulmunʿim. er-Ravḍu’l-miʿṭâr fî ḫaberi’l-aḳṭâr. Beyrut: Metâbi'u Dârü’s-Sirâc, 1980.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. Alî b. Muḥammed. Refʿu’l-iṣr ʿan ḳuḍâti’l-Mıṣr. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1418.
• İbn Ḥaldûn, Abdurrahman b. Muhammed b. Muhammed. Divânü’l-mübtedei ve’l-haber fî târihi’l-Arab ve’l-Berber ve men ʿâsarahüm min zevi’ş-şa’nı’l-ekber. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1408.
• İbn Ḫallikân, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdir, 1391.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-S̱iḳât. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1393.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullâh b. Abdi’l-Muḥsin et-Turkî. 21 Cilt. Dârü’l-Hicr, 1418.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Feda' Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa es-Sûdûnî. Tâcü’t-terâcim fî tabakâti’l-Hanefîyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1413.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûṭ vd. 5 Cilt. Dârü’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Naṣr Saʿdu’l-Melik Alî b. Hibetillâh b. Caʿfer. el-İkmâl fî refʿi’l-irtiyâb ʿani’l-muʾtelif ve’l-muḫtelif fî’l-esmâʾ ve’l-künâ ve’l-ensâb. nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• İbn Tağrîberdî, Yûsuf b. Tağrîberdî b. Abdullâh, Ebû’l-Meḥâsın. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳâhira. Mısır: Vezâratu’s̱-S̱eḳâfe ve’l-İrşâdi’l-Ḳavmî-Dârü’l-Kütüb, ts.
• İbn ʿAsâkir, Ali b. el-Hasen. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddîn Ebû Sa‘îd Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbnü’l-Mulaḳḳın, Ebû Ḥafṣ Ömer b. Alî b. Aḥmed el-Mıṣrî. Ṭabaḳâtu’l-evliyâ. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1415.
• İbnü’l-ʿİmâd, Abdulḥayy b. Aḥmed b. Muḥammed b. el-ʿİmâd el-ʿAkrî el-Ḥanbelî. Şeẕerâtu’ẕ- ẕeheb fî aḫbâr men ẕeheb. thk. Maḥmûd el-Arnâvûṭ. 11 Cilt. Dımaşk: Dârü İbn Kesir, 1986.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. el-Lübâb fî tehẕîbi’l-ensâb. 3 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdir, ts.
• İbn Yûnus, Ebû Saʿîd ʿAbdurraḥman b. ʾAḥmed b. Yûnus eṣ-Ṣadefî. Târîḫu İbn Yûnus el-Mıṣrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Kindî, Ebû Ömer Muḥammed b. Yûsuf el-Mıṣrî. Kitâbu’l-vülât ve kitâbu’l-kuḍât. thk. Muḥammed Ḥasan Muḥammed Ḥasan İsmâʿîl-Aḥmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Ḳudûrî, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed. Muḫtaṣaru’l-Ḳudûrî fî’l-fıḳhi’l-Ḥanefî. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Kur’an Yolu Meali, çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Kureşî, Ebû Muḥammed Abdulḳâdir b. Muḥammed. el-Cevâhiru’l-Muḍıyye fî ṭabaḳâti’l-Ḥanefiyye. Karaçi: Mîr Muḥammed Kutubḫâne, ts.
• Küçük, Raşit. “İbn Ebû Hâtim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/432-434. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdulhay b. Muhammed Abdilhalim. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Muhammed Bedruddin Ebû Ferâs en-Na’sânî. Mısır: Dârü’s-Seâde, 1324.
• Özen, Şükrü. “İbn Ziyâd en-Nîsâbûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/468. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özen, Şükrü. “Îsâ b. Ebân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/480-481. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ṣafedî, Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek b. Abdullâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Aḥmed el-Arnâvûṭ-Turkî Muṣṭafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâs, 1420.
• Semânî, Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî vd. Haydarâbâd: Dârü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1382.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn Abdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. Husnü’l-muhâdara fî tarihi Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Mısır: Dârü İhyai’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1387. Şâfiî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1410.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selame. Muḫtaṣaru’t-Taḫâvî, Hayderâbâd: Lecnetü İhyâi'l-Meârifi'l-Osmaniyye, ts.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. es-Sünen. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir - Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mustafâ el-Bâbî, 1975.
• Uğur, Mücteba. “Ebû Avâne el-İsferâyînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Vekîʿ, Ebû Bekr Muḥammed b. Ḫalef el-Bağdâdî. Âḫbâru’l-ḳuḍât. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1366.
• Yâfiʿî, Ebû Muḥammed Abdullâh b. Esʿad b. Alî b. Süleymân. Mirâtü’l-cenân ve ʿibretü’l-Yaḳẓân fî mʿarifeti mâ yaʿtebir min ḥavâdis̱i’z-zamân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1417.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Os̱mân. Târîḫu’l-İslâm ve vefayâtü’l-meşâhîri’l-aʿlâm. thk. Beşâr ʿAvâd mʿarûf. 15 Cilt. Riyad: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed Osman. Menâḳibu’l-İmâm Ebî Hanîfe ve ṣâḥibeyh. thk. Muhammed Zahid el-Kevserî-Ebü’l-Vefâ el-Efğânî. Haydarâbâd, 1408.
• Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd. el-Aʻlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâîn, 2002.