Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Devleti'nde Boğmaca Hastalığı Üzerine Bir İnceleme (XIX. Yüzyıl Sonlarından XX. Yüzyıl Başlarına)

Yıl 2022, , 507 - 517, 30.09.2022

Nevim Tüzün , Ayşe Erkmen

https://doi.org/10.31020/mutftd.1093141

Öz

Giriş ve Amaç: Boğmacanın, özellikle bebeklik ve çocukluk çağında ağır seyreden bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığı olduğu bilinmektedir. Bir solunum sistemi hastalığı olan boğmaca, aşının keşfedilip kullanılmasından önce dünyanın birçok yerinde salgın halinde görülmüş ve ölümlere sebep olmuştur. Bu çalışmanın amacı, XIX. yüzyılın sonlarından XX. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı Devleti’nde görülen boğmaca hastalığını incelemektir.
Yöntem: Çalışmanın kaynağını, “Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi”nde bulunan boğmaca içerikli kayıtlar oluşturmaktadır. Perâkende Evrâkı, Elçilik Şehbenderlik ve Ateşe Militerlik, Meclis-i i Vükelâ Mazbataları ve araştırılan konu ile ilgili belgeler; Maârif Nezâreti, Teftîşât-ı Rumeli Evrâk, Dâhiliye Muhâberât-ı Umûmiye, Yıldız Dâhiliye Mektûbi Kalemi’nde tespit edilmiştir. Bahsi geçen konu ile ilgili tüm belgeler çalışmaya dâhil edilmiştir.
Bulgular: Elde edilen veriler şiddetli öksürük nöbetlerine neden olan boğmacanın, Osmanlı arşivine oldukça geç yansıdığını göstermektedir. Zira arşivdeki kayıtlar; boğmaca hastalığının XIX. yüzyılın sonlarından itibaren kayıt altına alındığına işaret etmektedir. Arşiv belgelerinde boğmaca yerine bazen "kara öksürük" ya da "öksürük" tabirlerinin kullanıldığı görülmektedir. Öte yandan arşiv kayıtlarından, başta okullar olmak üzere, Osmanlı Devleti'nin çeşitli yerlerinde boğmacanın görüldüğü, bu nedenle hükümet yetkililerinin hastalığın yayılmasını engellemek için birtakım önlemler aldığı görülmektedir.
Sonuç: Bu araştırma bizlere Osmanlı Devleti'nde boğmaca hastalığının oldukça geç kayıt altına alınmaya başlandığını göstermektedir. Osmanlı yöneticileri diğer bulaşıcı hastalıklarda olduğu gibi boğmacanın da yayılmasını önlemek için çeşitli tedbirler almıştır.  

Anahtar Kelimeler

Boğmaca, Öksürük, Osmanlı Devleti, Arşiv belgeleri

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

A Study on Pertussis in the Ottoman Empire in the Light of Archive Documents (Late 19th Century to Early 20th Century)

Öz

Aim: Whooping cough (pertussis) is a contagious infectious disease, especially in infancy and childhood. Pertussis, which is a respiratory system disease, was seen in many parts of the world in epidemic form and caused deaths before the vaccine was discovered and used. The aim of this study is to examine the pertussis disease seen in Ottoman lands from the end of the nineteenth century to the beginning of the twentieth century.
Method: The source of the study consists of all records containing pertussis in the Ottoman Archives of the Presidency of State Archives. It was identified in “Perâkende Evrâkı (Retail Documents)”, “Elçilik Şehbenderlik (Embassy Consulate)” and “Ateşemiliterlik (Attachemilitary) ”, “Meclis-i i Vükelâ Mazbataları (Mandates of Members of Government) ” and Documents related to the researched subject; it was determined in the Ministry of Education, “Teftîşât -ı Rumeli Evrâk (Inspection of Rumeli Document)”, “Dâhiliye Muhâberât-ı Umûmiye (Internal Affairs Muhaberât-ı Umûmiye)”, “Yıldız Dâhiliye Mektûbi Kalemi (Yıldız Internal Letter Office)”. All documents related to the subject were included in the study.
Results: The data obtained show that pertussis, which causes severe coughing fits, was reflected in the Ottoman archives quite late. Because the records in the archive; indicates that pertussis has been recorded since the end of the nineteenth century. It is seen that the terms "Kara Öksürük (Black Cough)” or cough are sometimes used instead of pertussis in archive documents. On the other hand, archive records show that pertussis was seen in various parts of the Ottoman country, especially in schools, and that government officials took some precautions to prevent the spread of the disease.
Conclusion: This study shows us that pertussis disease started to be registered quite late in the Ottoman Empire. Ottoman rulers took various measures to prevent the spread of whooping cough, as in other infectious diseases.

Anahtar Kelimeler

Pertussis, Cough, Ottoman State, Infectious Diseases

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• 1. Ören E. Salgın. Sağlık Ansiklopedisi. C.: II, Türkiye Gazetesi Yayınları (Basım tarihi yok).
• 2. Kurugöl Z. Türkiye'de boğmaca epidemiyolojisi: Pekiştirme aşı dozları gerekli mi. Çocuk Enfeksiyonları Dergisi 2009;3:14-18.
• 3. Yüksel A. Boğmaca. Sağlığımız Tıp Ansiklopedisi. Gelişim Yayınları, İstanbul, 1978; 4:1397-1400.
• 4. T.C. Sağlık Bakanlığı boğmaca hastalığının kontrolü için saha rehberi. Ankara, Sağlık Bakanlığı Genelgeleri 2003.
• 5. Seçkin H. 10 -15 Yaş grubu sağlıklı çocuklarda boğmaca seroepidemiyolojisi. (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı 2009.
• 6. Ersöz, G. Ergenlerde bordetella pertussis seroprevalans ve kolonizasyon oranı. (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı 2016.
• 7. Ötgün SN, ve ark. Boğmaca hastalığının laboratuvar tanısında kültür ve zincir reaksiyonunun değerlendirilmesi. Kocatepe Tıp Dergisi 2020;21:6-11.
• 8.https://asi.saglik.gov.tr/liste/20-bo%C4%9Fmaca-hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1-nedir-belirtileri-nelerdir.html#:~:text=Bo%C4%9Fmaca%2C%20her%20ya%C5%9Ftaki%20duyarl%C4%B1%20bireyi,yayg%C4%B1n%20olarak%20g%C3%B6r%C3%BClen%20bir%20hastal%C4%B1kt%C4%B1r ( Erişim tarihi: 20.06.2022).
• 9. Otar G, ve ark. Boğmaca enfeksiyonunun epidemiyolojisi. Çocuk Dergisi 2014;14(2):43-51.
• 10. Edward A, Mortimer JPK. An Evalution Of Pertussis Vaccine. Rewiews Infectious Diseases 1979;1(6): 927-934.
• 11. Cherry JD. The history of pertussis (whooping cough); 1906–2015: Facts, Myths, and Misconceptions. Curr Epidemiol Rep 2015;2:120-130.
• 12. Özcengiz E. Boğmaca: Her zaman gündemde. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 2005;3:215-231.
• 13. Ertaş MY, Eğinim K. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde hastalıklar. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2011;10:83-108.
• 14. Acıduman A. Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi ve mi’yârü’l-etibbâ adlı eserinde çocuk hastalıkları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2009;52:42-52.
• 15. Cengiz GH. II. Abdülhamid dönemi Osmanlı sosyal politikalarında çocuk. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019.
• 16. Bingül Ş. II. Abdülhamid Döneminde İstanbul'da bulaşıcı hastalıklar ve salgın hastalıklara karşı alınan tedbirler: mektep tatilleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2020; Salgın Hastalıklar Özel Sayısı:77-104.
• 17. Özlü Z. Osmanlı Devleti'nde difteri hastalığı ve koruyucu sağlık hizmetlerine dair bulgular (19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında). Belleten 2017;81(291):419-480.
• 18. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Maârif Nezâreti, Mektûbi Kalemi, (MF.MKT),627/44, 16 Safer 1320, (25 Mayıs 1902).
• 19. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), MF.MKT, 937/50, 4 Cemaziyülevvel 1324 (26 Haziran 1906).
• 20. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), MF.MKT, 1016/4, 6 Şaban 1325, (14 Eylül 1907).
• 21. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Meclis-i Vükelâ Mazbataları, (MV),234/76, 2 Cemaziyülevvel 1332 (29 Mart 1914).
• 22. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Dâhiliye Nezareti, Mektûbi Kalemi, (DH.MKT), 1438/ 118, 21 Zilkade 1304, (11 Ağustos 1887).
• 23. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1659/46, 18 Zilhicce 1304, (7 Eylül 1887).
• 24. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1442/85, 5 Zilhicce 1304 (14 Eylül 1887).
• 25. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1449/ 93, 3 Muharrem 1305, (21 Eylül 1887).
• 26. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1462/ 65, 24 Safer 1305, (11 Kasım 1887).
• 27. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1633/ 70, 2 Zilkade 1306 (30 Haziran 1889).
• 28. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1659/ 46, 23 Muharrem 1307 (19 Eylül 1889).
• 29. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Yıldız Perâkende Evrâkı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik, (Y.PRK.EŞA), 28/97, 14 Şevval 1315, (8 Mart 1898).
• 30.25. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Yıldız Perâkende Evrâkı, Evrâkı Müteferrik, (Y.PRK. M.),4/49, 29 Zilhicce 1315 (21 Mayıs 1898).
• 31. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 615/64, 19 Şaban 1320, (21 Kasım 1902).
• 32. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Dâhiliye Mûhaberât-ı Umûmiye Evrâk, (DH. MUİ.),23/72, 12 Şevval 1327, (27 Ekim 1909).
• 33. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Teftîşât-ı Rumeli Evrâk, Rumeli Müfettişliği, Selanik Evrâk, (TFR.I.SL.), 130/12980, 16 Zilkade 1324 (1 Ocak 1907).
• 34. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (TFR.I.SL.), 143/ 14262, 1 Rabiulahir 1325 (14 Mayıs 1907).
• 35. BOA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), (DH.MKT), 1607/112, 19 Recep 1306, (21 Mart 1889).
• 36. Lüleci A. İşgal İstanbul'unda salgın hastalıklar (1918-1922). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2009.
• 37. BCA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi), 180-9-0-0 / GENEL, 12/70/08, 15 Mart 1924.
• 38. BCA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi), 30-10-0-0/ Muamelat Genel Müdürlüğü,177/220/8, (22 Temmuz 1929).