Orta Çağ’da İslam dünyasında yazılmış eserlerde “Çiçek ve Kızamık” üzerine-Gerileme Dönemi-II: Kitābu’t-Teysīr fī’l-Mudāvāt ve’t-Tedbīr

Yıl 2024, , 489 - 497, 30.09.2024

Ahmet Acıduman , Çağatay Aşkit

https://doi.org/10.31020/mutftd.1472254

Öz

Amaç: Bu çalışmada Orta Çağ’da İslam bilimi ve tıbbının “Gerileme Dönemi” olarak kabul edilen zaman diliminin en göze batan hekimlerinden birisi olan Ebū Mervān ʿAbdu’l-Melik b. Ebī’l-ʿAlā b. Zuhr’un Kitābu’t-Teysīr fī’l-Mudāvāt ve’t-Tedbīr adlı ünlü eserinde çiçek ve kızamık üzerine yazılmış olan bölümün Türkçeye çevrilerek incelenmesi ve Türk tıp tarihi literatürüne kazandırılması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Bu çalışmada Ebū Mervān ʿAbdu’l-Melik b. Zuhr’un Kitābu’t-Teysīr fī’l-Mudāvāt ve’t-Tedbīr adlı eserinin 1983 yılında Dımaşk (Şam)’ta ve 1991 yılında Rabat’ta basılan Arapça nüshalarının yanında birisi Paravicius tarafından çevrilmiş ve 1530 yılında Venedik’te basılmış olan Latince bir nüshası ile diğeri Capualı John tarafından Latinceye çevrilen ve Paris’te Bibliothèque interuniversitaire de santé’de bulunan yazma bir nüshası (MS 5119) incelenmiştir. Rabat’ta basılan Arapça metin temel alınarak Şam’da basılan Arapça metinle karşılaştırılmıştır. Çiçek ve kızamık ile ilgili bölüm Arapça metin temel alınarak ve Latince metinle karşılaştırılarak makalenin yazarları tarafından Türkçeye çevrilmiş, Arapça metinle Latince metin arasındaki farklılıklar dipnotlarda gösterilerek, yazının Bulgular bölümünde sunulmuş ve dönemin literatürü eşliğinde Tartışma bölümünde değerlendirilmiştir.
Bulgular: Çiçek ve kızamık ile ilgili bölümün eserin Arapça versiyonunda “el-cederī ve’l-ḥaṣbe”, Latince versiyonunda “De variolis et morbillis” başlığı altında yer aldığı görülmüştür. İbn Zuhr’un çiçek ve kızamık hakkında verdiği bilgiler dönemin yerleşik tıbbi paradigması humoral patoloji teorisiyle uyumludur.
Sonuç: İbn Zuhr’un çiçek ve kızamık hakkında, öncüllerinin eserlerinde yer alan bilgileri alıntılamaktan ya da tekrarlamaktan daha çok kişisel deneyimlerini ve tedavi önerilerini ön plana çıkardığı ve sunduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çiçek, Kızamık, İbn Zuhr, Kitābu’t-Taysīr fī’l-Mudāvāt ve’t-Tedbīr, Tıp tarihi

On “Smallpox and Measles” according to works of the Islamic world in the Middle Ages-Age of Decline-II: Kitāb al-Taysīr fī al-Mudāwāt wa al-Tadbīr

Öz

Objective: The aim of this study is to translate and analyze the chapter on smallpox and measles in the famous work Kitāb al-Taysīr fī al-Mudāwāt wa al-Tadbīr by Abū Marwān ʿAbd al-Malik b. Abī al-ʿAlā b. Zuhr, one of the most prominent physicians of the period considered as the “Age of Decline” of Islamic science and medicine in the Middle Ages, and to bring it into the literature of history of Turkish medicine.
Materials and Methods: This study examines the Arabic copies of Abū Marwān ʿAbd al-Malik b. Abī al-ʿAlā b. Zuhr’s Kitāb al-Taysīr fī al-Mudāwāt wa al-Tadbīr published in Damascus in 1983 and in Rabat in 1991, as well as a Latin copy translated by Paravicius and published in Venice in 1530, and a manuscript translated into Latin by John of Capua and housed in the Bibliothèque interuniversitaire de santé MS 5119 in Paris. The Arabic text printed in Rabat is taken as a basis and compared with the Arabic text printed in Damascus. The chapter on Smallpox and Measles was translated into Turkish by the authors of the article based on the Arabic text and compared with the Latin text. The differences between the Arabic text and the Latin text are shown in footnotes and presented in the Results section of the article and evaluated in the Discussion section in the light of the literature of the period
Results: It was observed that the chapter on Smallpox and Measles was titled “al-jadarī wa al-ḥaṣba” in the Arabic version of the work and in the Latin version. Ibn Zuhr’s information on smallpox and measles is in line with the humoral pathology theory, the established medical paradigm of the time.
Conclusion: Ibn Zuhr seems to have emphasized and presented his personal experiences and treatment recommendations on smallpox and measles rather than quoting or repeating the information contained in the works of his predecessors.

Anahtar Kelimeler

Smallpox, Measles, Avenzoar, Kitāb al-Taysīr fī al-Mudāwāt wa al-Tadbīr, History of medicine

Kaynakça

• 1. Acıduman A, Aşkit Ç. Orta Çağ’da İslam dünyasında yazılmış eserlerde “çiçek ve kızamık” üzerine: Çeviri Dönemi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2023;13(3):576-591.
• 2. Meyerhof M. Science and Medicine. In: Arnold T, Guillaume A, editors. The Legacy of Islam. Oxford: At the Clerandon Press; 1931. pp:311-54.
• 3. Castiglioni A. A History of Medicine. Translated from the Italian and Edited by Krumbhaar EB. 2nd ed. Revised and Enlarged. New York: Alfred A. Knopf; 1958.
• 4. Azar H. The Sage of Seville: Ibn Zuhr, His Time, and His Medical Legacy. Cairo: The American University in Cairo Press; 2008.
• 5. Sarton G. Introduction to the History of Science, From Rabbi Ben Ezra to Roger Bacon. Reprinted. Vol.2, Part 2. Baltimore: Published for the Carnegie Institution of Washington by The Williams & Wilkins Company; 1962.
• 6. Anees MA. Ibn Ẓuhr. In: Selin H (ed). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. Vol. 1. New York: Springer; 2008. pp:1125-6.
• 7. Colin G. Avenzoar Sa Vie & Ses Oeuvres. Paris: Ernest Leroux; 191.
• 8. Ullmann M. Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburg University Press; 1978.
• 9. Moir DM. Outlines of the Ancient History of Medicine. Edinburgh, London: William Blackwood, T. Cadell; 1831.
• 10. Yiğit İ. Murâbıtlar. In: TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 31. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı; 2020. pp:152-155.
• 11. Arnaldez R. Ibn Zuhr. In: Lewis B, Ménage VL, Pellat Ch, Schacht J (eds). Encyclopaedia of Islam, New Edition. Vol. 3. Leiden: E.J. Brill; 1971. pp:976-9.
• 12. Özdemir M. Muvahhidler. In: TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 31. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı; 2020. pp:410412.
• 13. Neuburger M. History of Medicine, in Two Volumes. Translated by Playfair E. Vol. 1. London: Henry Frowde, Hodder & Stoughton, Oxford University Press; 1910. pp:371-2.
• 14. Hamilton W. The History of Medicine, Surgery, and Anatomy, From the Creation of the World, to the Commencement of the Nineteenth Century, in Two Volumes. Vol. 1. London: Henry Colburn and Richard Bentley; 1831. pp:256-8.
• 15. Steinschneider M. Die Hebraeischen Uebersetzungen des Mittelalters und die Juden als Dolmetscher. Berlin: Kommissionsverlag des Bibliographischen Bureaus; 1893.
• 16. Thorndike L. Paravicus: A misprint, not a translator. Isis 1936;26:33-36.
• 17. Abū Marwān Abd al-Malik b. Zuhr (Avenzoar). Kitāb al-Taysīr fī al-Mudawāt wa al-Tadbīr. Edited by Mīshayl Ḥūrī (Michel Khouri). The first edition. Dimashq, Sūriya [Damascus, Syria], 1403/1983.
• 18. Abū Marwān ʿAbd al-Malik Ibn Zuhr. Kitāb al-Taysīr fī al-Mudāwāt wa al-Tadbīr. Edited by Muḥammad b. ʿAbd Allah al-Rūdānī. Rabat: Maṭbūʿāt Akādamiyyat al-Mamlakat al-Maghribiyya; 1991.
• 19. Abhomeron Abinzoar. Librum Theysir. In: Colliget Aver. Explicit colliget Averroys correctus atque emendatus per excellentem artium et medicinae doctorem magistrum Hieronymum Surianum...Venetiis: Octaviani Scoti Civis Modoetiensis ac sociorum; 1530:2r-44v.
• 20. Avenzohar / Avenzoar (Albumeron / Abou Merwan / Abumeron). Teisir. Trans. Capoue, Jean de, [Manuscript Online] Available at: https://archive.org/details/BIUSante_ms05119/page/n33 [Access date: 22.10.2019], Paris, Bibliothèque interuniversitaire de santé, MS 5119.
• 21. Acıduman A. Orta Çağ’da İslam Dünyasında Yazılmış Eserlerde “Çiçek ve Kızamık” Üzerine-Altın Çağ-I: Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2024;14(1):68-89.
• 22. Moore J. The History of the Smallpox. London: Printed for Longman, Rees, Orme, and Brown, Paternoster-Row; 1815.
• 23. Abú Becr Mohammed Ibn Zacaríá Ar-Rází (Commonly Called Rhazes). A Treatise on the Small-Pox and Measles. Translated from the Original Arabic by William Alexander Greenhill. London: Printed for the Sydenham Society; 1848.
• 24. İbn-i Sînâ. El-Ḳânûn fi’ṭ-Ṭıbb. Dördüncü Kitap. Çeviren: Kâhya E. Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi; 2015.
• 25. Azar HA. When I was young … Excerpts from Ibn Zuhr (Avenzoar)’s Kitab al-Taysir. JISHIM 2002;2:21-26. 26. Al-Rāzī, Abū Bakr Muḥammad b. Zakariyyā. Kitāb fī al-Jadarī wa al-Ḥaṣba. Bayrūt;1872.