Sivas Folklorunda Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği ve Hayvansal Ürünlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2018, , 138 - 152, 30.05.2018

Çağrı Çağlar Sinmez

https://doi.org/10.31020/mutftd.419215

Öz

Çalışmada, Sivas yöresinde büyükbaş ve
küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ile hayvansal ürünlerin elde ediliş ve
değerlendirilmesine yönelik folklorik bilgi ve uygulamaların ortaya çıkarılarak
Türk halkbilimi envanterine katkı sağlanması amaçlandı. Çalışmanın materyalini,
Sivas yöresinde hayvancılıkla uğraşan 102 kaynak kişiden
yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak elde edilen veriler oluşturdu. Çalışma
kapsamında elde edilen bu veriler “büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği”
ve “hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi” başlıkları altında incelendi.
Çalışmada, “dölücek”, “sağsak”, “eşme”, “hezan”, “akbunluk”, “pernek”, “elçim” gibi
hayvan yetiştiriciliğinde kullanılan folklorik terimler yanında “keşik gütme”, “örüm yayma”, “ediklemek”,
“kular enemesi”, “kesme”, “buzağı tezemesi” ve “burma”
gibi birçok yetiştiricilik uygulamasının olduğu tespit edildi. Yörede hayvan
boynuzlarından bıçak ve tarak gibi ev ve süs eşyalarının yapıldığı; koyun ve
keçi kılından çorap, keçe, kepenek, halı, kilim, çuval, torba ve “papak” dokunulduğu ve hayvan eti ve
sütünden kavurma,“tike”, “köremez”, “taşağız”, peynir, yağ ve yoğurt hazırlandığı belirlendi. Sivas
yöresinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yayla-mera ya da ahır
hayvancılığı üzerine yapıldığı, hayvanların büyük ölçüde geleneksel bilgilere
dayalı yöntemlerle yetiştirildiği, yetiştiricilikte yöreye özgü folklorik
kelime ve terimlerin kullanıldığı ve hayvansal ürünlerin ekonomiye ve el
sanatlarına olumlu katkılar sağladığı belirlendi.

Anahtar Kelimeler

Büyükbaş ve küçükbaş, hayvansal ürünler, hayvan yetiştiriciliği, Sivas yöresi

The cattle and sheep breeding and evaluation of animal products in Sivas folklore

Öz

The aim of the this study was to contribute to the inventory of
Turkish folklore by revealing folkloric knowledge and applications for the
evaluation of animal production and cattle and sheep breeding in Sivas region.
The material of the study was obtained by using face-to-face interview technique
from 102 animal breeders in Sivas region. The data obtained within the scope of
the study were examined under the titles of “cattle and sheep breeding” and
“evaluation of animal products”. It was found that folkloric terms such as “dölücek”, “sağsak”, “eşme”, “hezan”, “akbunluk”, “pernek”, “elçim” were used by farmers of animal
rearing. It was also revealed that there are many traditional breeding
practices such as “keşik gütme”, “örüm yayma”, “ediklemek”, “kular enemesi”,
“kesme”, “buzağı tezemesi” and “burma”.
In addition, it was noted that home and ornament items such as knives and combs
from animal horns were produced; socks, mugs, carpets, rugs, sacks, bags and “papak” were weaved from sheep and goat
wool; roasted meat and “tike” were
made from meat; “köremez”, “taşağız”, cheese, butter and yogurt were
prepared from raw milk. It is concluded that cattle and sheep breeding in Sivas
region is based on plateau pasture grazing or barn stockbreeding, the use of
local folkloric terms in breeding, and that animals are reared in a largely
traditional methods and products of animal are contributed positively to arts,
crafts and economics.

Anahtar Kelimeler

Animal breeding, animal products, cattle and sheep, folklore of veterinary medicine

Kaynakça

• 1. Kafesoğlu İ. Türk milli kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları; 1988. 2. Çay AM. Türk millî kültüründe hayvan motifleri I (koyun ve keçi etrafında oluşan gelenekler). Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Ankara: 1990. 3. Oğuz MÖ. Somut olmayan kültürel miras nedir? II. Baskı, Geleneksel Yayıncılık: 2013. 4. Efe K. Tarihi Türk lehçelerinde hayvan isimleri. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Ankara: 2004. 5. Keskin M. Din ve toplum ilişkileri üzerine bir genelleme. Dinbilimleri Akademik Araş Derg 2004; 4(2): 7-21. 6. Yeşildal ÜY. Anadolu folklorunda geyik. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Konya: 2007. 7. Sarpkaya A. Tarım ve hayvancılık etrafında gelişen folklor pratikleri Osmaniye örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Gaziantep: 2011. 8. Ögel B. Türk kültür tarihine giriş I. Kültür Bakanlığı Yayınları: 244, Ankara: 1978. 9. Kutlu M. Şavaklı Türkmenlerde göçer hayvancılık. Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 84, Gelenek-Görenek ve İnançlar Dizisi: 4, Sevinç Matbaası, Ankara: 1987. 10. Sinmez ÇÇ. Bozlak kültüründe folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi; Konya: 2011. 11. Yaşar A, Sinmez ÇÇ, Aslım G. İç Anadolu Bölgesi Konya Bölümünde (Aksaray, Karaman ve Konya) folklorik veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırma. Tübitak Projesi; Konya: 2013. 12. Yüksel E. Aşağı Fırat Havzasında veteriner hekimliği folkloru üzerine araştırmalar. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi; Elazığ: 2012. 13. Üst D. Kazak Türkçesinde “sığır, koyun ve keçi” ile ilgili söz varlığı ve metinler. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; İstanbul: 2016. 14. Doğaner A. Çukurova Bölgesi konar göçerlerinde halk kültürü ve halk edebiyatı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Adana: 2013. 15. Arslan ES. Ege Bölgesi folklorunda veteriner hekimliği ve hayvancılık üzerine araştırmalar. Ankara, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi; Ankara: 1998. 16. Çoban V. Türk halk kültüründe çobanlık. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Elazığ: 2015. 17. Üçer M. Kepenek altında er yatar, Sultanşehir. Sivas: 2011. 18. Karaarslan B. Dîvânu Lügati’t-Türk’teki bitki ve hayvan konuları üzerine bir inceleme. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi; Sakarya: 2010. 19. Bulut B. Türk halk kültüründe çoban. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi; Kars: 2014. 20. Sinmez ÇÇ, Yaşar A. Konya Bölümü folklorik veteriner hekimliğinde ruminantlarda doğum bilgisi ve jinekoloji. Kafkas Univ Vet Fak Derg 2016; 22(3): 409-15. 21. Durmuş İ. Türk kültür çevresinde dağlama geleneği. Millî Folklor 2012; 24(95): 114-21. 22. Atalay B. Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi III. 3. Baskı, TTK Basımevi. Ankara: 1992. 23. Yudahin KK. Kırgız sözlüğü. (Çev: Abdullah Taymas). 1-2. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 1988. 24. Ercilasun AB, Aliyev AM, Şayhulov A, Kajıbek EZ, Uulu KK,Yusuf B, Göklenov C, Mahpir VU, Çeçenov A. Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü I-II. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 1991. 25. Necip EN. Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü. (Çev: İlkil Kurban). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 1995. 26. Tekin T, Ölmez M, Ceylan E, Ölmez Z, Eker S. Türkmence-Türkçe sözlük simurg. Ankara: 1995. 27. Axundov A. Azǝrbaycan dilinin izahlı lüğǝti. 1-4. Cilt. Azǝrbaycan Milli Elmlǝr Akadǝmiyası, Nǝsimi Adına Dilçilik İnstutu. Şarq-Qarb: Bakı: 2006. 28. Koraş H. Türk lehçelerindeki müşterekler üzerine. Türkiye Sosyal Araş Derg 2014; 183(5): 197-249. 29. Öner M. Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 2015. 30. Özşahin M. Başkurt Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 2017. 31. Birinci S, Camcı A. Korunması gereken geleneksel el sanatlarına bir örnek: Sivas bıçağı üretimi. Marmara Coğrafya Derg 2016; 33: 493-509. 32. Baykara T. Türk kültür tarihine bakışlar. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara: 2001.